Đọc lại di chúc của bác bàn thêm về tư tưởng đạo đức cách mạng

LẠI DI CHÚC CỦA BÁC BÀN THÊM VỀ TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG 37 
© 2020 Trường Đại học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh 
trong công việc được giao« Tình trạng suy thoái về tư tưͧng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ 
phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi, có mặt, có bộ phận còn diễn biến tinh vi, phức tạp 
hơn; tham nhũng, lãng phí, tiêu cực vẫn còn nghiêm trọng, tập trung vào số đảng viên có chức vụ trong 
bộ máy nhà nước. Tình hình mâu thuẫn, mất đoàn kết nội bộ không chỉ ͧ cấp cơ sͧ mà ͧ cả một số cơ 
quan Trung ương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty”11. Đảng ta cũng chỉ ra 9 biểu hiện cụ thể về suy thoái 
đạo đức, lối sống trong một số cán bộ đảng viên hiện nay như: cá nhân chủ nghĩa; vi phạm nguyên tắc tập 
trung dân chủ; kê khai tài sản, thu nhập không trung thực; mắc bệnh "thành tích", háo danh; quan liêu, 
lãng phí; tham ô, tham nhũng, thao túng quyền hạn để trục lợi; sa vào các tệ nạn xã hội, vi phạm đạo đức, 
thuần phong, mỹ tục truyền thống tốt đẹp của dân tộc và gia đình12. Đảng ta nêu rõ “nguyên nhân sâu xa, 
chủ yếu của tình trạng suy thoái ͧ một bộ phận cán bộ, đảng viên trước hết là do bản thân những cán bộ, 
đảng viên đó thiếu tu dưỡng, rèn luyện; lập trường tư tưͧng không vững vàng, hoang mang, dao động 
trước những tác động từ bên ngoài; sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kͽ, hẹp hòi, bị cám dỗ bͧi các lợi ích 
vật chất, không làm tròn trách nhiệm, bổn phận của mình trước Đảng, trước dân13. 
Hơn nữa thế kӹ trước Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng viết: “ham muốn địa vị, tìm cách phát tài, ra mặt 
anh hùng, tự cao tự đại,« Đó đều là trái với lợi ịch của Đảng”14. Bác quy tất cả các mối quan hệ phong 
phú, đan chéo không kém phần phức tạp ấy vào ba mối quan hệ chủ yếu: đối với người, đối với việc và 
đối với mình. Xét đến cùng, trong ba mối quan hệ này đều là quan hệ con người. Có thể nói, đạo đức là 
ứng xử các mối quan hệ giữa người với người, trong đó có mối quan hệ đặc biệt là tự mình đối với bản 
thân mình. Nếu tự mình xử lý không đúng, không tốt đối với bản thân mình thì các mối quan hệ khác sẽ 
không thực hiện tốt được. Tự mình bị tha hoá thì các mối quan hệ khác đều bị phá vỡ. Từ đó Người cho 
rằng, đạo đức cách mạng là ở bất cứ hoàn cảnh nào cũng phải đặt lợi ích của Đảng và của nhân dân lên 
trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân. Bản thân Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương sáng ngời về 
đạo đức. Trong Di chúc Người viết: “Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, 
phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc là tiếc rằng 
không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa”15. 
Chí công vô tư không có nghĩa là không cần giải quyết tốt mối quan hệ giữa lợi ích cá nhân với lợi ích 
chung của Đảng, của dân tộc. Một quan điểm xuyên suốt trong tư tưởng của Người về vấn đề này là làm 
cách mạng để mọi người cùng được hưởng thành quả của cách mạng. Điểm đáng chú ý là, trước đây chủ 
nghĩa cá nhân biểu hiện là sự tham lam ích kӹ, kèn cựa, đố kỵ,... ở một số rất ít cán bộ, đảng viên, thì hiện 
nay đang trở thành lối sống, triết lý sống, tạo sự “đồng lần”, “kế tục” trong một bộ phận không nhỏ cán 
bộ, đảng viên, đặc biệt trong số những người có chức, có quyền. Trước là lợi ích nhỏ mang tính thu vén 
cá nhân, thì nay là lợi ích lớn theo nhóm, trục lợi cho cả nhóm – “lợi ích nhóm”. Từ những lời cảnh tỉnh 
của Chủ tịch Hồ Chí Minh về chủ nghĩa cá nhân, nhìn thẳng vào các nhiệm vụ cách mạng của nước ta 
hiện nay, thấy rằng cần phải có động lực để đội ngũ cán bộ, đảng viên tận tụy phục vụ nhân dân, khuyến 
khích cán bộ, đảng viên thực hành đạo đức, thực sự là “người đầy tớ thật trung thành của dân” 16. 
Con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội. Hoạt động của con người bao giờ cũng mang tính xã 
hội, lợi ích cá nhân và lợi ích cộng đồng tồn tại trong hiện thực như là sự phụ thuộc lẫn nhau giữa những 
cá nhân tham gia vào phân công lao động xã hội. Lợi ích với tính cách là động lực, phải được hiểu trong 
một chỉnh thể quan hệ giữa lợi ích vật chất và lợi ích tinh thần, trong đó lợi ích vật chất xét đến cùng là 
quyết định. Trong tổng thể, động lực hoạt động của con người là sự kết hợp giữa lợi ích cá nhân và lợi ích 
xã hội, ở mối liên hệ giữa lợi ích riêng và lợi ích chung, lợi ích cá nhân và lợi ích giai cấp, giữa lợi ích 
trước mắt và lợi ích lâu dài. Các lợi ích chung, lâu dài thường được biểu hiện thông qua hàng loạt những 
lợi ích cá nhân, lợi ích riêng, trước mắt, cụ thể. Trong khi đội ngũ cán bộ, đảng viên thực hiện các lợi ích 
của xã hội, lợi ích của giai cấp, lợi ích lâu dài, trong điều kiện khách quan là Việt Nam đang xây dựng 
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong thời đại toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, đội ngũ 
cán bộ phải đối mặt với cuộc sống thực tế của bản thân và gia đình. Xét theo tính lịch sử - cụ thể, những 
lợi ích trước mắt, những lợi ích cá nhân chính đáng trước mắt là cơ sở của lợi ích xã hội chung, lâu dài. 
Vì vậy, nếu không đáp ứng được những lợi ích cá nhân chính đáng, một bộ phận cán bộ, đảng viên sẽ tìm 
kiếm nó bằng nhiều cách khác trong đó có những cách không chính đáng để khởi phát chủ nghĩa cá nhân 
trong mỗi con người. Theo Hồ Chí Minh, “làm đúng cần, kiệm, liêm, chính để cho dân tin, dân phục, dân 
yêu. Những lợi ích cá nhân đó rất chính đáng”17. Để làm được điều này, cần phải thực hành cơ chế phục 
38 ĐỌC LẠI DI CHÚC CỦA BÁC BÀN THÊM VỀ TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG 
© 2020 Trường Đại học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh 
vụ chế độ, phục vụ người dân theo đúng quy định của hiến pháp, pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ 
nghĩa Việt Nam, đúng định hướng xây dựng con người cách mạng, con người của một xã hội đổi mới. 
Sống trong một xã hội, con người ta cũng phải ứng xử cho phù hợp với quy chuẩn, quy tắc, đó là hiến 
pháp, pháp luật và đó là những chuẩn thiết chế chính trị, xã hội khác của cộng đồng dân cư. Đạo đức gắn 
với pháp luật là ở chỗ đó, cái lý gắn với cái tình cũng là ở đây. Điều này đặc biệt thấy rõ trong tình hình 
phát triển kinh tế hiện nay, khi vấn đề lợi ích đặt ra cho tất cả mọi người. Sức cám dỗ về tiền bạc, vật 
chất, danh vọng, quyền lực,... có khi còn nguy hiểm hơn cả ma tuý bởi chúng luôn luôn tiềm ẩn những 
yếu tố phá vỡ các nguyên tắc, đạo đức của con người, làm tha hóa chuẩn mực đạo đức, những thuần 
phong mỹ tục. Thực tế hiện nay ở Việt Nam cho thấy, từ nhiều sự thay đổi, biến dạng của lợi ích vật chất, 
lợi ích chính trị, từ những kẽ hở của thể chế, pháp luật, từ mặt tiêu cực của kinh tế thị trường mà hình 
thành chủ nghĩa cá nhân. Vì vậy, đòi hỏi Đảng và Nhà nước phải đẩy mạnh cải cách thể chế, hoàn thiện 
việc xây dựng nền pháp quyền xã hội chủ nghĩa cùng với việc không ngừng tạo dựng hệ thống chuẩn mực 
đạo đức mới nhằm điều chỉnh các hành vi của cán bộ, đảng viên. 
Những vấn đề có tính cốt lõi về đạo đức cách mạng: 
Để trở thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên” chúng ta phải 
thấm nhuần đạo đức cách mạng, trung với nước, với Đảng, hiếu với dân, luôn yêu thương con người, có 
tinh thần quốc tế trong sáng, thực hiện cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư và phải thực hiện theo 
nguyên tắc mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đúc kết: 
 Một là, thực hành, tu dưỡng đạo đức suốt đời. “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó 
do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, 
vàng càng luyện càng trong”18. Đúng như Người đã từng viết: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, 
ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người 
yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”19. Nói cách khác, 
chúng ta phải rèn luyện, tu dưỡng đạo đức cách mạng suốt đời mới nâng cao được bản lĩnh, không bị sa 
ngã và suy thoái. 
Hai là, “xây” đi đôi với “chống”. Xây dựng, bồi dưỡng những chuẩn mực đạo đức cách mạng mới 
đồng thời kiên quyết chống lại đạo đức cũ lạc hậu, trái với thuần phong mĩ tục. “Muốn xây dựng một xã 
hội mới và tốt đẹp, thì cần phải tiêu diệt những thói hư, tật xấu của xã hội cũ còn xót lại. Muốn xây dựng 
chủ nghĩa xã hội thì phải bồi dưỡng con người xã hội chủ nghĩa. Con người xã hội chủ nghĩa là con 
người có đạo đức cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, một lòng một dạ phục vụ nhân dân, phục vụ cách 
mạng”20. Hồ Chí Minh đã từng quan niệm rằng: “Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là 
một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh rất phức tạp, 
lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức 
cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”. Người khẳng định: “khi ta 
kiên trì và đẩy mạnh cuộc chiến đấu chống Mỹ, cứu nước, làm cho văn minh chiến th̷ng bạo tàn thì đồng 
bào thời phải loại trừ những cái xấu xa do chế độ cũ để lại trong xã hội và trong mỗi con người”21. 
Người nhấn mạnh: “Muốn xứng đáng với danh hiệu người đảng viên, các cô các chú phải phải không 
ngừng rèn luyện tư tưͧng vô sản và giữ vững lập trường vô sản, cố g̷ng học hỏi để nâng cao trình độ 
hiểu biết của mình”22. Suy rộng ra, nội dung này có nghĩa là, trong công cuộc đổi mới đất nước hiện nay, 
chúng ta luôn phải nắm vững nguyên tắc xây dựng những chuẩn mực đạo đức mới đồng thời chống lại 
các giá trị, chuẩn mực lạc hậu, không còn phù hợp với hoàn cảnh mới. Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ 
Chí Minh chính là chủ nghĩa nhân đạo truyền thống của dân tộc kết hợp và tiếp nối với chủ nghĩa nhân 
đạo hiện đại tiến bộ. Đó là bản chất thể hiện đậm nét truyền thống nhân ái, thể hiện tính chiến đấu không 
khoan nhượng với cái xấu, cái ác, hướng con người tới cái thiện, cái tốt, cái đúng. Không phải ngẫu nhiên 
mà năm 1967, Hồ Chí Minh bổ sung vào Di chúc chỉ một câu: “Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn 
nhau” 23. 
Ba là, nói phải đi đôi với làm và luôn nêu gương đạo đức. Hồ Chí Minh từng đúc kết: “Một tấm gương 
sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”24. Đạo đức nói chung và đạo đức cách mạng 
nói riêng chỉ được khẳng định khi phát huy được giá trị của mình thông qua việc thực thi đạo đức một 
cách tự giác, là yếu tố tự thân của mỗi con người, mỗi tập thể và được người dân, dư luận xã hội đánh giá 
tích cực. “Người đảng viên, người cán bộ tốt muốn trͧ nên người cách mạng chân chính, không có gì khó 
 ĐỌC LẠI DI CHÚC CỦA BÁC BÀN THÊM VỀ TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG 39 
© 2020 Trường Đại học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh 
cả. Điều đó hoàn toàn do lòng mình mà ra. Lòng mình chỉ biết vì Đảng, vì Tổ quốc, vì đồng bào thì mình 
sẽ tiến đến chỗ chí công vô tư,« khuyết điểm ngày càng ít, mà những tính tốt như nhân, nghĩa, trí, dũng, 
liêm ngày càng thêm”25. Có thể nói, nêu gương là phương thức giáo dục đạo đức tốt nhất, tạo sự kế thừa 
các chuẩn mực đạo đức từ thế hệ trước cho thế hệ sau, từ những con người cách mạng tiên phong cho 
toàn xã hội. 
Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đúc kết những nội dung cơ bản về tư tưởng đạo đức cánh mạng. 
Bản Di chúc thiêng liêng, vô giá của Người không chỉ là kim chỉ nam hành động để Đảng cộng sản Việt 
Nam lãnh đạo nhân dân đi tới đích thắng lợi trong công cuộc giành độc lập, mà còn là những chỉ dẫn khoa 
học cho việc xây dựng và tu dương đạo đức cách mạng trong thời đại mới. Những di huấn của Chủ tịch 
Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng trong bản Di chúc quý giá từ 50 năm trước đến nay vẫn còn nguyên 
tính thời sự, có ý nghĩa cảnh tỉnh, giúp cho mỗi tổ chức, mỗi cá nhân chúng ta soi lại mình để tự tu dưỡng, 
đấu tranh hoàn thiện bản than, cống hiến cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, của Tổ quốc Việt Nam phát 
triển vì độc lập tự do, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 1, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[2] Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 2, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[3] Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 6, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[4] Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 9, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[5] Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 11, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[6] Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
[7] Đảng Cộng sản Việt Nam (2012), Văn kiện Hội nghị lần thứ 4 BCHTW khóa XI, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà 
Nội. 
[8] Đảng Cộng sản Việt Nam, (16/7/2017), Nghị quyết TW 4 khóa XII, Truy cập ngày 10/3/2019 từ 
khoa-xii-301467/ 
[9] X.Y.Z (2017), Sửa đổi lối làm việc, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 
1 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 2, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 340 
2 X.Y.Z (2017), Sửa đổi lối làm việc, Nxb. Chính trị Quốc giá, Hà Nội, tr. 63 
3 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 6, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 117 
4 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 278 
5 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 439 
6 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 441 
7 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 443 
8 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 622 
9 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 627 
10 Đảng Cộng sản Việt Nam (2012), Văn kiện Hội nghị lần thứ 4 BCHTW khóa XI, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà 
Nội, tr.22 
11 
xii-301467/ 
12 
xii-301467/ 
13 
xii-301467/ 
14 X.Y.Z (2017), Sửa đổi lối làm việc, Nxb. Chính trị Quốc giá, Hà Nội, tr. 59 
15 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 625 
16 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 622 
17 X.Y.Z (2017), Sửa đổi lối làm việc, Nxb. Chính trị Quốc giá, Hà Nội, tr. 59 
18 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 9, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 293 
40 ĐỌC LẠI DI CHÚC CỦA BÁC BÀN THÊM VỀ TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG 
© 2020 Trường Đại học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh 
19 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 672 
20Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 11, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 111 
21 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 672 
22 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 112 
23 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 15, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 622 
24 Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh, toàn tập, tâp 1, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 263 
25 X.Y.Z (2017), Sửa đổi lối làm việc, Nxb. Chính trị Quốc giá, Hà Nội, tr. 60 
Ngày nhận bài: 15/05/2019 
 Ngày chấp nhận đăng: 19/03/2020