Chuyên đề Tổ chức và hoạt động của cơ quan báo chí và nhà xuất bản

kiện pháp lý để thành lập cơ quan báo chí
Theo Điều 18, 19, 20 của Luật Báo chí được Chủ tịch Quốc hội nước Cộng 
hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành ngày 28 tháng 12 năm 1989 và Luật Báo 
chí sửa đổi, bổ sung thông qua năm 1999, các cơ quan báo chí thành lập phải dựa 
trên những điều kiện sau:
- Có người đủ tiêu chuẩn để đứng đầu cơ quan báo chí theo quy định tại 
Điều 13 của Luật này;
- Xác định rõ tên gọi, tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ, phạm vi phát 
hành chủ yếu, công suất, thời gian, tần số, phạm vi phủ sóng và ngôn ngữ thể hiện 
của cơ quan báo chí ;
- Có trụ sở chính và có các điều kiện cần thiết khác bảo đảm cho hoạt động 
của cơ quan báo chí.
- Cơ quan báo chí phải có giấy phép do cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí 
cấp mới được hoạt động. Trong trường hợp không cấp giấy phép thì chậm nhất là 
ba mươi ngày, kể từ ngày nhận được đơn xin phép, cơ quan quản lý Nhà nước về 
báo chí phải trả lời, nói rõ lý do. Tổ chức bị từ chối cấp giấy phép có quyền khiếu 
nại với Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng(1). Việc cấp giấy phép hoạt động báo chí 
phải căn cứ vào các điều kiện quy định của Luật Báo chí và phải phù hợp với quy 
hoạch phát triển báo chí. Bộ Thông tin và Truyền thông là đơn vị cấp giấy phép 
hoạt động cho các cơ quan báo chí. Hồ sơ xin cấp giấy phép hoạt động báo chí do 
Bộ Thông tin và Truyền thông quy định.
Cơ quan báo chí phải có giấy phép do cơ quan quản lý nhà nước về báo chí 
cấp mới được hoạt động. Trong trường hợp không cấp giấy phép thì chậm nhất là 
ba mươi ngày, kể từ ngày nhận được hồ sơ xin phép hoạt động báo chí, cơ quan 
quản lý nhà nước về báo chí phải trả lời bằng văn bản, nói rõ lý do. Tổ chức bị từ 
chối cấp giấy phép có quyền khiếu nại với cơ quan có thẩm quyền hoặc khởi kiện 
tại Tòa án.
Cơ quan báo chí phải thực hiện đúng những điều ghi trong giấy phép; nếu 
muốn thay đổi tên gọi, tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ, ngôn ngữ thể hiện, 
phạm vi phát hành chủ yếu, kỳ hạn xuất bản thì phải xin phép lại. Việc xác định, 
thay đổi công suất, thời gian, tần số, phạm vi tỏa sóng phải được phép của cơ 
quan quản lý Nhà nước về tần số vô tuyến điện. Cơ quan báo chí đã được cấp 
phép không được chuyển nhượng giấy phép hoạt động báo chí cho cơ quan, tổ 
chức khác.
(1) Nay là Thủ tướng.
 286 
Điều 19a, Luật Báo chí năm 1999 cũng quy định điều kiện thành lập cơ quan 
đại diện, cơ quan thường trú của cơ quan báo chí như:
- Cơ quan báo chí có nhu cầu thành lập cơ quan đại diện, cơ quan thường trú 
ở trong nước phải có đủ điều kiện về nhân sự, trụ sở và phải được sự đồng ý bằng 
văn bản của ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi cơ quan 
báo chí xin đặt cơ quan đại diện, cơ quan thường trú và phải thông báo cho Bộ Văn 
hóa - Thông tin biết.
- Chính phủ quy định cụ thể việc đặt cơ quan đại diện, cơ quan thường trú của 
báo chí Việt Nam ở nước ngoài và cơ quan đại diện, cơ quan thường trú của báo 
chí nước ngoài tại Việt Nam.
3. Cơ cấu tổ chức nhân sự và mô hình hoạt động cơ quan báo chí
a. Cơ cấu tổ chức nhân sự cơ quan báo chí
Theo Từ điển mở Wikitionary, tổ chức là tập hợp người, sắp xếp, bố trí, 
thành các bộ phận theo cơ cấu nhất định và kỷ luật chặt chẽ để hoạt động vì lợi 
ích chung.
Cơ cấu tổ chức là việc cấu trúc một phần, một số phần hay toàn bộ một tổ 
chức, một đơn vị nào đó trên cơ sở xem xét các chức năng, nhiệm vụ để thực hiện 
một quy trình hoàn thiện.
Cơ cấu tổ chức cơ quan báo chí là tập hợp đội ngũ nhà báo, sắp xếp, bố trí 
thành các ban (phòng) chuyên môn để giao nhiệm vụ tham gia vào quy trình sản 
xuất sản phẩm báo chí, đồng thời có kỷ luật chặt chẽ để hoạt động xuất bản báo 
đảm bảo đúng mục đích, mục tiêu mà tòa soạn đặt ra.
Một đơn vị báo chí thường cơ cấu tổ chức nhân sự như sau:
Ban lãnh đạo 
Chủ bút, Tổng Biên tập, Tổng Giám đốc, Giám đốc 
Các Phó Tổng Biên tập, Phó Tổng Giám đốc, Phó Giám đốc 
Các ban (phòng) chuyên môn
Các trưởng, phó ban (phòng) chuyên môn 
Nhân viên các ban (phòng) chuyên môn
 287 
* Ban lãnh đạo cơ quan báo chí
Trong một cơ quan báo chí, ban lãnh đạo (Bộ Biên tập, Ban Biên tập, Ban 
Giám đốc) bao gồm các chức danh như: Chủ bút, Tổng Biên tập, các Phó Tổng 
Biên tập. Mỗi một chức danh có chức năng, nhiệm vụ khác nhau trong tổ chức, 
quản lý, điều hành các hoạt động đối nội, đối ngoại và tổ chức sản xuất các sản 
phẩm báo chí.
+ Chủ bút: Thuật ngữ này sử dụng phổ biến ở các nước phương Tây có nền 
báo chí tư nhân và nó được hiểu là dùng để chỉ những người bỏ tiền ra để xuất bản 
báo (đầu tư tài chính, trụ sở, thành lập tờ báo, thuê nhân lực tổ chức xuất bản và 
kinh doanh sản phẩm báo chí...). Ở Việt Nam, trong thời kỳ Pháp thuộc cũng có 
chức danh chủ bút, nhưng chủ yếu tập trung ở các tờ báo tiếng Pháp hoặc tiếng 
Việt phục vụ chế độ cai trị của thực dân Pháp.
+ Tổng Biên tập (Tổng Giám đốc, Giám đốc): Là người đứng đầu cơ quan 
báo chí, chịu trách nhiệm trước cơ quan chủ quản báo chí, trước pháp luật và công 
chúng về nội dung, hình thức các sản phẩm báo chí; chịu trách nhiệm tổ chức, điều 
hành phân công nhiệm vụ các bộ phận chuyên môn hoàn thành nhiệm vụ được 
giao. Tổng Biên tập (Giám đốc) cơ quan báo chí là một nghề chuyên nghiệp, tuy 
nhiên ở trên thế giới cũng như ở Việt Nam chưa thấy có cơ sở nào đào tạo chức 
danh này.
+ Phó Tổng Biên tập (Phó Tổng Giám đốc, Phó Giám đốc): Là những người 
dưới quyền của Tổng Biên tập (Tổng Giám đốc, Giám đốc). Nhiệm vụ của các 
Phó Tổng Biên tập (Phó Tổng Giám đốc, Phó Giám đốc) do Tổng Biên tập (Tổng 
Giám đốc, Giám đốc) giao theo từng lĩnh vực chuyên môn liên quan đến sản xuất 
sản phẩm báo chí. Thông thường ở một tòa soạn báo in có ít nhất hai Phó Tổng 
Biên tập, đó là Phó Tổng Biên tập phụ trách nội dung (phóng viên, thư ký tòa 
soạn, bạn đọc và cộng tác viên) và Phó Tổng Biên tập phụ trách trị sự (nhân sự, tài 
chính, hành chính, phát hành và quảng cáo...). Ở các đài phát thanh, truyền hình 
ngoài chức danh Phó Giám đốc phụ trách nội dung còn có Phó Giám đốc phụ trách 
về kỹ thuật (dựng, truyền dẫn phát sóng...). 
Cũng giống như chức danh Tổng Biên tập, trên thế giới hiện cũng chưa có cơ 
sở nào đào tạo chức danh phó Tổng Biên tập báo in, báo mạng điện tử hoặc Phó 
Giám đốc đài phát thanh, truyền hình.
 288 
* Các ban (phòng) chuyên môn 
Trong một cơ quan báo chí thường xây dựng thành các ban (phòng) chuyên 
môn và tương ứng với nó là các chức danh phụ trách các ban (phòng) đó. Cụ thể, 
mỗi đơn vị báo chí thường có các ban (phòng) như: Ban (phòng) Thư ký tòa soạn; 
Ban (phòng) Phóng viên; Ban (phòng) Trị sự; Ban (phòng) Bạn đọc và Cộng tác 
viên; Ban (phòng) PR và Quảng cáo... 
+ Ban (phòng) Thư ký tòa soạn (Thư ký biên tập): Là bộ phận trung tâm đầu 
não của một cơ quan báo chí, nhất là đối với báo in và báo mạng điện tử. Ban 
(phòng) Thư ký tòa soạn (Thư ký biên tập) có nhiệm vụ lập kế hoạch xuất bản 
báo ngắn hạn, trung hạn và dài hạn theo kế hoạch tuyên truyền do Ban lãnh đạo 
tòa soạn phê duyệt. Bộ phận này còn có nhiệm vụ xây dựng các ý tưởng nội dung, 
hình thức mỗi sản phẩm báo chí, đồng thời phối hợp với các ban (phòng) chuyên 
môn khác tổ chức thực hiện sáng tạo tác phẩm, biên tập, tổ chức xuất bản, phát 
hành (phát sóng, đưa lên mạng truyền dẫn) sản phẩm báo chí.
Ban (phòng) Thư ký tòa soạn (Thư ký biên tập) của một cơ quan báo in 
thường có các chức danh như: Thư ký tòa soạn, biên tập viên, họa sĩ thiết kế, kỹ 
thuật viên... Cũng có tòa soạn xuất báo mau kỳ đã tổ chức thêm bộ phận phóng 
viên thời sự nằm trong Ban (phòng) Thư ký tòa soạn hoặc có những nhân viên soát 
lỗi và trực in, bộ phận tư liệu chuyên trách.
Đứng đầu Ban (phòng) Thư ký tòa soạn (Thư ký biên tập) là Trưởng ban, 
hay còn gọi là Thư ký tòa soạn. Báo giới phương Tây ví Thư ký tòa soạn là người 
“chế tạo tờ báo”, là “linh hồn” của tòa soạn báo. Tờ báo hay dở phụ thuộc rất 
nhiều vào khả năng của Thư ký tòa soạn. Một Thư ký tòa soạn chuyên nghiệp 
phải có những phẩm chất cơ bản như:
- Có phẩm chất chính trị (nhanh nhạy nắm bắt, xử lý thông tin đảm bảo phục vụ 
khuynh hướng, lợi ích chính trị của Đảng, Nhà nước và nhân dân, tòa soạn).
- Có năng lực chuyên môn báo chí chuyên nghiệp (có khả năng tác nghiệp 
báo chí chuyên nghiệp ở các công việc khác nhau như: viết, biên tập, tổ chức bài 
vở, thiết kế trình bày ấn phẩm, quản lý tài chính và kinh tế báo chí...).
- Có trình độ hiểu biết xã hội sâu rộng (hiểu rộng, sâu các vấn đề của đời 
sống xã hội, nhất là những vấn đề thời cuộc, từ đó vận dụng tổ chức xuất bản các 
sản phẩm báo chí đúng, trúng, hấp dẫn).
 289 
- Có kiến thức về lĩnh vực kinh tế (bên cạnh sự phán đoán nhanh nhạy các 
thông tin để tổ chức xuất bản báo đáp ứng nhu cầu công chúng, thư ký tòa soạn là 
người còn phải biết tính toán các lợi nhuận kinh tế từ sản phẩm báo chí).
- Có sức khỏe tốt (để chống chịu với những áp lực về thời gian làm việc cũng 
như hệ quả từ sản phẩm báo chí).
- Có khả năng dung hòa các mối quan hệ trong và ngoài tòa soạn (là đầu 
mối xử lý thông tin, do đó Thư ký tòa soạn phải quan hệ với nhiều đối tượng khác 
nhau như: Tổng Biên tập, các phó Tổng Biên tập; Giám đốc và các Phó Giám đốc; 
các Trưởng (Phó) ban chuyên môn; các cộng tác viên và bạn đọc; các đối tượng 
khác... Mối quan hệ nhằm đáp ứng các nhu cầu về lợi ích được thể hiện qua sản 
phẩm báo chí, nếu Thư ký tòa soạn không khéo léo giải quyết sẽ dẫn đến thường 
xuyên xảy ra xung đột, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm báo chí và uy tín cá 
nhân Thư ký tòa soạn).
Dưới quyền của Trưởng ban (phòng) Thư ký tòa soạn (Thư ký biên tập) là 
các Phó ban (phòng) Thư ký tòa soạn (Thư ký biên tập). Việc bổ nhiệm 1 hay 2 
cấp phó trong Ban (phòng) này là do tính chất, yêu cầu xuất bản báo của mỗi tòa 
soạn. Các cấp phó được phân công nhiệm vụ trực xuất bản theo số báo hoặc phụ 
trách công việc theo tính chất chuyên môn của Ban (phòng) này.
Dưới quyền của các trưởng, phó Ban (phòng) Thư ký tòa soạn (Thư ký biên 
tập) là các biên tập viên, họa sĩ thiết kế trình bày, nhân viên kỹ thuật... Ở nước 
ta, chức danh Biên tập viên được coi là một nghề quy định rất rõ trong tiêu chuẩn 
nghiệp vụ công chức ngành văn hóa - thông tin (Quyết định số 428/TCCP-VC 
ngày 02 tháng 6 năm 1993 của Bộ trưởng - Trưởng ban Tổ chức - Cán bộ Chính 
phủ ký về việc ban hành tiêu chuẩn nghiệp vụ ngạch công chức ngành Văn hóa - 
Thông tin).
Biên tập viên báo chí là viên chức chuyên môn nghiệp vụ tại các cơ quan 
thông tấn, báo chí, đài phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử, làm nhiệm vụ 
biên tập nâng cao chất lượng, đảm bảo tính tư tưởng, nghệ thuật, khoa học các tác 
phẩm, sản phẩm báo chí. 
Biên tập viên tại các cơ quan báo chí thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như: 
- Khai thác, tổ chức các nguồn tư liệu, tài liệu, tin, bài... theo kế hoạch của 
tòa soạn đề ra.
- Nhận xét, biên tập nhằm nâng cao chất lượng tư tưởng, nghệ thuật, khoa 
học; chịu trách nhiệm về nội dung bản thảo.
 290 
- Chọn, viết tin, bài, giới thiệu chuyên mục do mình phụ trách.
- Thuyết minh về chủ đề tư tưởng, chỉ dẫn các yêu cầu trình bày kỹ thuật, mỹ 
thuật; theo dõi quá trình dàn dựng, sản xuất.
- Chuẩn bị nội dung tuyên truyền, quảng cáo, tập hợp, phân tích ý kiến, dư 
luận của công chúng về nội dung, hình thức tác phẩm, sản phẩm do mình biên tập.
- Tổ chức đội ngũ cộng tác viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành bản thảo.
- Tham gia tổng kết chuyên môn nghiệp vụ.
Một biên tập viên chuyên nghiệp cần phải:
- Nắm được đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà 
nước về lĩnh vực chuyên ngành các sự kiện chính trị, xã hội quan trọng.
- Nắm vững kiến thức nghiệp vụ chuyên ngành.
- Có tri thức về xã hội học.
- Nắm được các văn bản pháp quy liên quan đến nhiệm vụ của mình.
- Làm chủ các phương tiện kỹ thuật tác nghiệp báo chí.
- Biết ngoại ngữ... 
Biên tập viên thường có 3 cấp chức danh: biên tập viên, biên tập viên 
chính và biên tập viên cao cấp. Ở Việt Nam chưa có cơ sở đào tạo nào đã đào 
tạo chức danh Thư ký tòa soạn, biên tập viên hay họa sĩ thiết kế, trình bày báo 
chuyên nghiệp. Phần lớn Thư ký tòa soạn của các cơ quan báo chí đều lấy nguồn 
từ những người có kinh nghiệm làm báo từ bộ phận phóng viên hoặc biên tập 
viên để bổ nhiệm. Lực lượng biên tập viên ở các cơ quan báo chí cũng đều lấy 
nguồn từ phóng viên. 
Họa sĩ thiết kế trình bày báo là một chức danh đảm nhiệm công việc lên ma 
két các trang báo, tạp chí in. Đây là nhân vật làm nên một nửa tờ báo, đó là mặt 
hình thức. Ở nước ta, các họa sĩ thiết kế, trình bày báo chủ yếu được lấy nguồn tốt 
nghiệp từ các trường đào tạo về nghệ thuật. Ngày nay, các tòa soạn báo in rất coi 
trọng hình thức trình bày báo, do đó đòi hỏi họa sĩ thiết kế trình bày báo không 
chỉ có kiến thức về hội họa mà còn phải có kiến thức về báo chí, kỹ thuật vi tính, 
in ấn hiện đại.
Ban (phòng) Phóng viên: Đây là bộ phận tác chiến trực tiếp tại đầu nguồn 
tin tức để có được những tác phẩm báo chí nóng hổi tính thời sự. Tùy theo các cơ 
 291 
quan báo chí mà phân chia ban (phòng) phóng viên thành các ban (phòng) nhỏ 
khác nhau theo lĩnh vực, vấn đề thông tin. Các tờ báo thông tin chung thường cơ 
cấu trong ban (phòng) phóng viên các ban (phòng) nhỏ theo dõi các lĩnh vực như: 
nội chính, kinh tế - xã hội, an ninh - pháp luật, văn hóa, thể thao, quốc tế... Các 
tờ báo chuyên ngành lại phân công phóng viên theo địa bàn hoặc lĩnh vực thuộc 
chuyên ngành. 
Ban (phòng) Phóng viên cũng có các chức danh quản lý cấp ban (phòng), đó 
là Trưởng (Phó) Ban (phòng) Phóng viên. Những chức danh này có nhiệm vụ phối 
hợp với Ban Biên tập, Ban Thư ký tòa soạn lên kế hoạch tuyên truyền; đồng thời 
phân công các phóng viên triển khai sáng tạo tác phẩm theo kế hoạch; chịu trách 
nhiệm biên tập lần thứ nhất tác phẩm của phóng viên trước khi chuyển sang Ban 
Thư ký tòa soạn tổ chức xuất bản.
Dưới quyền các Trưởng và Phó Ban Phóng viên là các Phóng viên. Theo tiêu 
chuẩn nghiệp vụ công chức ngành văn hóa - thông tin, Phóng viên là công chức 
chuyên môn nghiệp vụ trong các cơ quan báo chí, thực hiện viết, chụp ảnh, quay 
phim các loại hình báo chí. Phóng viên có các cấp chức danh như: phóng viên, 
phóng viên chính, phóng viên cao cấp. 
Nhiệm vụ của Phóng viên là:
- Xây dựng đề cương, thực hiện viết tin, bài theo phân công và hướng dẫn 
của Trưởng ban (phòng).
- Viết, chụp ảnh và quay phim các thể loại tin, bài và chịu trách nhiệm cá 
nhân về tác phẩm báo chí của mình.
- Tổ chức làm việc với thông tin viên, cộng tác viên đặt viết tin, bài theo đề 
cương đã được duyệt.
Một phóng viên chuyên nghiệp cần phải:
- Hiểu được đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước có liên 
quan đến nhiệm vụ được phân công.
- Nắm được hoạt động của ngành, đơn vị, địa phương, cơ sở có liên quan đến 
nhiệm vụ được phân công.
- Nắm được nội dung cơ bản của Luật Báo chí, các quy trình quy phạm 
nghiệp vụ, các chế độ, chính sách đối với báo chí.
- Biết chụp ảnh, sử dụng thành thạo máy vi tính.
- Biết ngoại ngữ.