Chính sách giá điện và biểu giá điện sinh hoạt bậc thang: Cần có góc nhìn thấu đáo về mặt hàng đặc biệt

ộ tiêu dùng cùng 1 sản lượng điện sẽ trả hóa 
đơn cho ngành điện là như nhau, nhưng chi phí họ 
gây ra cho ngành điện sẽ khác nhau nếu công suất 
sử dụng khác nhau; (3) Giá sinh hoạt bậc thang với 
nguyên lý dùng càng nhiều càng đắt nhưng nó lại 
theo nguyên lý huy động nguồn điện từ rẻ đến đắt... 
Nói như vậy, để chúng ta hiểu rằng sự phức tạp 
của hệ thống điện từ sản xuất đến tiêu dùng kéo 
theo sự phức tạp trong hệ thống giá bán điện mà 
bản chất của sự phức tạp chỉ để đảm bảo những 
nguyên tắc: Tính đúng, tính đủ các chi phí cung 
ứng điện đồng thời, đảm bảo các chính sách xã hội 
mà Nhà nước mong muốn đạt được. 
3. Giá bán điện sinh hoạt bậc thang: Vì sao 
dùng càng nhiều càng đắt?
Một trong những biểu giá có mặt trong hệ thống 
giá bán lẻ điện của Việt Nam là giá bán điện sinh 
hoạt bậc thang. Đợt điều chỉnh tăng giá vừa rồi, 
1 Dữ liệu thống kê tham khảo tại https://www.globalpetrolprices.com/electricity_prices/
2 13 nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người với Việt Nam gồm có: Philippines, Ucraine, Honduras, Laos, Egypt, East Timor, Nicaragua, Mondova, Nigieria, 
India, Cambodia, Congo, Ghana. Dữ liệu tham khảo trong bài viết của TS. Nguyễn Thanh Sơn trên trang web: nangluongvietnam.vn
10
COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁNSố 141 - tháng 7/2019
biểu giá này là trung tâm của những tranh luận. 
Thậm chí có ý kiến có phần thiếu căn cứ cho rằng: 
biểu giá 6 bặc thang hiện nay là phức tạp và bất hợp 
lý. Đó là lý do trong bài báo này, chúng tôi muốn đi 
sâu vào khía cạnh chuyên môn của biểu giá điện 
sinh hoạt bậc thang – biểu giá mà biến động của nó 
có ảnh hưởng rất nhiều đến chỉ tiêu vĩ mô CPI - chỉ 
số giá tiêu dùng. 
Thực tế, biểu giá điện sinh hoạt bậc thang 
không có gì là mới mẻ, nó đã được áp dụng từ rất 
lâu trong hệ thống giá điện của nước ta nhưng chắc 
chắn chưa khi nào được truyền thông một cách đầy 
đủ để người tiêu dùng có những hiểu biết và từ đó 
hiệu ứng giá tích cực được thực hiện trong mục 
tiêu sử dụng hiệu quả và tiết kiệm điện năng. Hoặc 
đơn giản hơn để trả lời một cách thỏa đáng, có căn 
cứ các câu hỏi vì sao dùng càng nhiều lại càng đắt 
cũng như hóa đơn tiền điện tăng cao sau kỳ điều 
chỉnh giá vừa rồi.
Chúng ta có thể tham khảo khá nhiều hệ thống 
giá điện của các quốc gia từ âu sang Nam Mỹ và 
gần nhất chúng ta là giá bán điện bậc thang của 
Thái Lan hay Malaysia với cách tính còn phức tạp 
hơn nhiều, đặc trưng dùng càng nhiều càng đắt 
cũng rõ ràng hơn nhiều so với biểu giá 6 bậc của 
Việt Nam (Bảng 2). Như vậy, để nói rằng mức độ 
ứng dụng của loại biểu giá này là rất lớn chứ không 
chỉ ở Việt Nam. Biểu giá này được ứng dụng nhiều 
đơn giản là vì đó là biểu giá thể hiện rõ rất mối 
quan hệ giữa cái giá mà người tiêu dùng phải trả 
với chi phí mà họ gây ra cho hệ thống điện. Trước 
hết, về tính chất của phụ tải sinh hoạt: Đó là phụ 
tải khá đồng nhất với đặc trưng chỉ gia tăng vào 
các thời kỳ cao điểm. Một cách dễ hiểu hơn là vào 
18-19h hàng ngày hộ gia đình nào cũng nấu cơm, 
bật ti vi và đẩy phụ tải vào thời điểm này lên cao gọi 
là thời kỳ cao điểm. Để đáp ứng được sự gia tăng 
phụ tải, hệ thống điện buộc phải huy động các nhà 
máy có chi phí cao hơn. Do vậy, phụ tải sinh hoạt 
càng tăng (dùng càng nhiều) thì phải huy động nhà 
máy có chi phí cao để đáp ứng (chi phí càng cao). 
Đó là logic của biểu giá sinh hoạt bậc thang: “Dùng 
càng nhiều càng đắt”. Không phải hiển nhiên loại 
biểu giá bậc thang chỉ áp dụng cho tiêu dùng sinh 
hoạt mà không áp dụng cho các hộ tiêu dùng điện 
khác khi tính chất tiêu dùng không đồng nhất.
Bảng 2: Biểu giá bậc thang áp dụng cho hộ tiêu dùng sinh hoạt tại Thái Lan năm 2015
1.1. Giá bình thường
Phí điện (cho từng kWh) Phí dịch vụ
Baht US đô la Baht/tháng US đô la/tháng
1.1.1 Điện tiêu thụ không vượt quá 150kWh 
một tháng 8.19 0.27
Cho 15 kWh đầu tiên (0-15) 1.8632 0.06
Cho 10 kWh tiếp theo (16-25) 2.5026 0.08
Cho 10 kWh kế tiếp (26-35) 2.7549 0.09
Cho 65 kWh kế tiếp (36-100) 3.1381 0.10
Cho 50 kWh tiếp (101-150) 3.2315 0.10
Cho 250 kWh tiếp theo (151-400) 3.7362 0.12
Vượt quá 400 kWh (401 trở đi) 3.9361 0.13
Khách hàng rơi vào điểm 1.1.1 sẽ được dùng điện miễn phí nếu lượng điện tiêu thụ trong tháng không 
vượt quá 50kWh.
1.1.2 Điện tiêu thụ vượt mức 150kWh/tháng 38.22 1.28
Cho 150kWh đầu tiên (0-150) 2.7628 0.09
Cho 250kWh tiếp theo (151-400) 3.7362 0.12
Từ 400kWh trở đi (401 trở đi) 3.9361 0.13
Nguồn: Tập đoàn Điện lực Thái Lan
11NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019
4. Quá trình điều hành giá của Chính phủ: 
Hiểu sao cho đúng?
Trước hết xin khẳng định rằng, Tập đoàn Điện 
lực Việt Nam không phải là người ấn định giá. Tính 
đến thời điểm hiện tại, hệ thống giá điện bán lẻ do 
Nhà nước quy định cứng và EVN là đơn vị tổ chức 
thực hiện áp dụng biểu giá Nhà nước quy định 
đối với các nhóm khách hàng của mình. Đợt điều 
chỉnh giá tháng 3/2019 vừa qua, là lần điều chỉnh 
theo định kỳ chứ không mang tính bất thường, các 
số liệu mà Bộ Công thương thay mặt Chính phủ 
đưa ra liên quan đến việc điều chỉnh từ dữ liệu cung 
ứng, chi phí đến các dữ liệu về tác động của việc 
điều chỉnh giá đã được công bố một cách khách 
quan cho dù mức độ chính xác của các số liệu này 
cần phải có sự xác nhận của các cơ quan, đơn vị 
kiểm toán của Nhà nước... Quá trình điều hành giá 
đã được triển khai đúng và ngay kể cả các kết luận 
của các đợt thanh tra cũng khẳng định như vậy.
Trở lại với quá trình triển khai, sau những tính 
toán, Chính phủ phê duyệt điều chỉnh tăng mức 
giá bán bình quân thêm 8.36% so với mức giá bình 
quân hiện hành. Chính phủ chỉ quy định mức giá 
điện bình quân còn lại giao Bộ Công thương xây 
dựng biểu giá điện đạt được 2 mục đích: Thứ nhất 
là đảm bảo chính sách an sinh xã hội (tạo điều kiện 
cho người nghèo); thứ 2 là khuyến khích người 
dân sử dụng tiết kiệm điện. Cách làm của Bộ Công 
thương liên quan đến điều chỉnh biểu giá chi tiết có 
phần cơ học nhưng dường như lại dễ hiểu và giải 
thích. Theo đó:
- Toàn bộ các biểu giá bán lẻ hiện hành đều giữ 
nguyên, không điều chỉnh bổ sung biểu giá mới so 
với lần điều chỉnh tháng 11/2017.
- Toàn bộ cơ cấu, khung bậc, các cấp điện áp 
áp giá trong các biểu giá giữ nguyên, không có 
điều chỉnh khung bậc. Như giá điện sinh hoạt bậc 
thang, số lượng và cơ cấu bậc không đổi: Vẫn là 6 
bậc và mức chia tiêu dùng ở từng bậc không có gì 
thay đổi.
- Mức điều chỉnh tăng chỉ xung quanh con số 
bình quân 8.36% vì thế cứ tăng cơ học ở từng biểu, 
từng mức trong khung biểu.
Như vậy, vì sao lại có quá nhiều trao đổi xung 
quanh việc điều chỉnh giá như vậy? Những chủ đề 
được bàn luận chính là giá điện không phải tăng 
8.36% mà là gấp đôi, gấp 3 lần, điều chỉnh thiếu 
minh bạch vv.. Trước khi tìm hiểu về nguyên nhân, 
chúng tôi đưa ra những dữ liệu chi tiết về ảnh 
hưởng của việc tăng giá điện thông qua các tính 
toán định lượng của hộ tiêu dùng sinh hoạt như 
sau (Bảng 3):
Bảng 3: Điều chỉnh giá điện sinh hoạt bậc thang năm 2019
TT Nhóm đối tượng khách hàng
Giá bán điện 
20/3/2019 
(đồng/kWh)
Giá bán 
điện theo 
30/11/2017 
(đồng/kWh)
So sánh giá 
mới giá cũ 
(đồng/kWh)
Tỉ lệ tăng 
so với giá 
cũ (%)
4.1
Giá bán lẻ điện sinh hoạt
Bậc 1: Cho kWh từ 0 - 50 1,678 1,549 129 8%
Bậc 2: Cho kWh từ 51 - 100 1,734 1,600 134 8%
Bậc 3: Cho kWh từ 101 - 200 2,014 1,858 156 8%
Bậc 4: Cho kWh từ 201 - 300 2,536 2,340 196 8%
Bậc 5: Cho kWh từ 301 - 400 2,834 2,615 219 8%
Bậc 6: Cho kWh từ 401 trở lên 2,927 2,701 226 8%
Nguồn: Tính toán bởi tác giả dựa trên biểu giá của Chính phủ
Với điều chỉnh như vậy, chúng ta có thể dễ dàng 
đặt phép tính hóa đơn tiền điện cho một hộ tiêu 
dùng 500kwh/ tháng như sau:
Hóa đơn theo biểu giá cũ 
Tcũ =1549x50+1600x50+1858x100+2340x100+
2615x100+2701x100= 1.108.850đ
12
COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁNSố 141 - tháng 7/2019
Hóa đơn theo biểu giá mới điều chỉnh 20/3/2019:
Tmới = 1678x50+1734x50+2014x100+2536x100
+2834x100+2927x100= 1.201.700đ.
Như vậy, để thấy rằng với cùng mức tiêu dùng 
là 500kwh/tháng mức tăng hóa đơn tiền điện chỉ 
ở mức 8.37% (mức chênh lệch giữa Tcũ và Tmới), 
tức là đúng bằng mức tăng giá bán điện bình quân 
chứ không phải tăng lên gấp đôi gấp ba như nhiều 
thông tin trên truyền thông. Đơn giản là đã có sự 
nhầm lẫn giữa khái niệm tăng giá và tăng hóa đơn 
tiền điện phải trả hàng tháng. Tiền điện bằng giá 
bán x sản lượng tiêu dùng. Sản lượng tiêu dùng của 
kỳ tính giá mới tăng lên một cách đột biến từ lý 
do: (1) Kỳ tính sản lượng là 31 ngày so với 28 ngày 
của tháng 2; (2) nắng nóng liên tục trong tháng 3 
làm nhu cầu sử dụng điện tăng lên đột biến. Chúng 
ta không thể đổ hết việc tăng tiền điện lên nhiều 
là do tăng giá điện, trách nhiệm của tăng hóa đơn 
từ tăng giá vẫn chỉ là 8.36%, còn lại là do tăng sản 
lượng tiêu dùng. Các dữ liệu biểu giá đã công khai 
và bất kể ai cũng có thể tự tính toán hóa đơn tiền 
điện cho mình.
Vẫn liên quan đến biểu giá điện sinh hoạt bậc 
thang và những ý kiến “chuyên gia” cho rằng biểu 
giá 6 bậc hiện nay là bất hợp lý. Chúng tôi cho rằng 
đó là những ý kiến nhìn nhận chưa thực sự thấu 
đáo, điều đó chỉ làm cho tính tích cực trong điều 
chỉnh giá không còn mà thay vào đó là sự nhiễu 
loạn về thông tin ảnh hưởng tiêu cực đến hành vi 
người tiêu dùng. Dưới đây là những phân tích về 
cái được gọi là sự bất hợp lý của biểu giá điện sinh 
hoạt bậc thang làm cho hóa đơn tiền điện tăng lên 
khi điều chỉnh giá. Trước hết, số liệu định lượng ở 
trên việc tăng hóa đơn tiền điện không phải là do 
“bất cập trong biểu giá điện sinh hoạt bậc thang” vì 
tính cho cùng một sản lượng tiêu dùng ở 2 biểu giá 
chỉ khác nhau 8.37%. Trái lại, logic về dùng càng 
nhiều giá càng cao không chỉ đúng với nguyên lý 
chi phí cung cấp điện mà còn rất phù hợp với phía 
tiêu dùng vì khi nắng nóng tiêu dùng điện tăng đột 
biến, hóa đơn tiền điện cao sẽ như một thông điệp 
cho người tiêu dùng rằng cần sử dụng hiệu quả và 
tiết kiệm điện năng.
Thứ hai, các ý kiến cho rằng: “Ngành điện đã 
tính một mức giá có lợi cho mình”. Với biểu giá điện 
6 bậc như hiện nay thì người hưởng lợi là Ngành 
điện, người dân sẽ chịu thiệt”. Đó đều là các ý kiến 
đưa ra nhưng không có căn cứ khoa học và rất cảm 
tính. Không có Ngành điện nào có quyền tính một 
mức giá có lợi cho mình, EVN bán điện theo giá 
Chính phủ quy định. Người dân tiêu dùng điện và 
gia tăng vào thời kỳ cao điểm thì dùng càng nhiều 
sẽ phải trả nhiều tiền hơn do chi phí họ gây ra cho 
hệ thống điện nhiều hơn do sự có mặt của họ vào 
thời kỳ cao điểm. Vì thế giá điện sinh hoạt 6 bậc thì 
13NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019
người hưởng lợi là Ngành điện là không đúng. Nếu 
Ngành điện vốn dĩ có đặc trưng kinh tế theo quy 
mô từ đó tạo ra cấu trúc độc quyền tự nhiên buộc 
Nhà nước can thiệp vào giá cả để Ngành điện có lợi 
còn người dân chịu thiệt thì quả là những đánh giá 
có phần thiếu chính xác về vai trò của Nhà nước 
trong quản lý Ngành điện. 
Có lẽ điều đáng phải trao đổi ở đây là bản thân 
các đơn vị quản lý nhà nước đối với Ngành điện 
cần phối hợp nghiên cứu xem cơ cấu giá điện 6 bậc 
thang hiện hành có còn phù hợp với cơ cấu chi phí 
cung ứng cũng như cơ cấu phụ tải sinh hoạt hay 
không. Đó mới là việc cần phải làm chứ không chạy 
theo những ý kiến thiếu căn cứ, hiểu chưa thấu đáo 
về ngành và hiểu sai về quá trình điều hành giá của 
Chính phủ. Những ồn ào không đáng có để các 
đoàn thanh tra, kiểm tra được thành lập và rồi kết 
luận chung là không có điều gì bất thường
5. Những khuyến nghị với EVN
Những phản ứng của người tiêu dùng thời gian 
vừa qua là không quá khó hiểu vì từ lâu họ có thói 
quen nhận hóa đơn tiền điện và thanh toán thậm chí 
nhận tin nhắn là thanh toán thay vì kiểm tra chi tiết 
hóa đơn. Vì vậy, việc hóa đơn tiền điện tăng vọt ngay 
sau khi điều chỉnh giá điện dễ làm cho người tiêu 
dùng hiểu rằng hóa đơn tăng vì điều chỉnh tăng giá 
điện. Do đó, ngay từ khi Chính phủ đưa ra phương 
án tăng giá điện chúng tôi cũng đã đồng thời đưa ra 
ý kiến rằng, công tác truyền thông của Ngành điện 
cần chủ động và đi song hành: Song hành để người 
tiêu dùng có đầy đủ các thông tin để từ đó hướng họ 
sử dụng hiệu quả và tiết kiệm điện năng, song hành 
để giảm bớt đi các ý kiến gây rối loạn hoặc định 
hướng truyền thông theo hướng tiêu cực. Điểm 
yếu cố hữu này của Ngành điện cần sớm được khắc 
phục, điều đó chỉ tốt hơn cho hoạt động của Ngành 
điện vì hiệu quả của Ngành điện sẽ đến từ hai phía 
hiệu quả cung ứng và hiệu quả tiêu dùng.
Bên cạnh công tác truyền thông, một khía 
cạnh khác EVN cũng cần sớm cải thiện đó là công 
tác nghiên cứu phát triển. EVN cần có sự đầu 
tư nghiêm túc cho hoạt động này, mà từ khá lâu 
không còn được quan tâm một cách thỏa đáng. 
Biểu giá điện với 6 bậc thang có còn phù hợp với cơ 
cấu chi phí cung ứng hiện nay? Còn phù hợp với cơ 
cấu tiêu dùng sinh hoạt hiện nay? Những câu hỏi 
tưởng chừng đơn giản nhưng nó phải được trả lời 
dựa trên các kết quả nghiên cứu định lượng cụ thể 
thuyết phục để biểu giá này phát huy được những 
mặt tích cực của nó đồng thời có sự thấu hiểu, chia 
sẻ nhiều hơn từ người tiêu dùng và xã hội.
Cuối cùng là các chương trình quản lý phụ tải 
điện (DSM). Xin nhắc lại một lần nữa hiệu quả hoạt 
động của Ngành điện từ cả hai phía cung và cầu. Từ 
rất lâu các chương trình DSM đã không còn được 
quan tâm một cách đúng mực. Thời điểm nắng 
nóng như hiện nay, nguy cơ cắt điện luân phiên 
lại hiện hữu, triển khai hiệu quả các chương trình 
DSM là hoạt động hết sức có ý nghĩa: cho Ngành 
điện, cho người tiêu dùng và cho toàn xã hội.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bùi Xuân Hồi (2008): Lý thuyết giá năng 
lượng, Nhà xuất bản Thống kê;
2. Catherine M.H., Keske Samuel G., Evans 
Terrence Iverson (2012): Total Cost 
Electricity Pricing: A Market Solution 
for Increasingly Rigorous Environmental 
Standards, The Electricity Journal, Volume 
25, Issue 2, March 2012, Pages 7-15;
3. Dữ liệu, thông tin về điều chỉnh tăng giá điện năm 
2019 trên cổng thông tin của Bộ Công thương;
4. MUNASINGHE, M.. (2009): Electric power 
pricing policy. Staff working paper; no. SWP 
340. Washington, D.C.: The World Bank;
5. PERCEBOIS J. [1999]: « L’apport de la théorie 
économique aux débats énergétiques », in 
Revue de l’Energie n°509, pp. 473-488;
6. Powerco Limiter (2016): Pricing Policy Final 
(version 1);
7. Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg của Thủ 
tướng Chính phủ: Quy định về cơ chế điều 
chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân, ban 
hành ngày 30/6/2017;
8. Quyết định số 28/2014/QĐ-TTg ngày 
07/4/2014 của Thủ tướng Chính phủ: Quy 
định về cơ cấu giá bán lẻ điện;
9. 
10. https://www.globalpetrolprices.com/electricity_prices;
11. BP Statistical Review of World Energy June 
2018 on 
Ngày nhận bài: 02/07/2019
Ngày duyệt đăng: 10/7/2019