Các khái niệm lãnh đạo và quản lý

tế, m ột ng ười có th ể ch ỉ là nhà qu ản lý, ho ặc ch ỉ là nhà lãnh đạo, ho ặc v ừa là nhà qu ản lý v ừa là 
nhà lãnh đạo. Khi lãnh đạo ho ặc qu ản lý, thì nhà lãnh đạo ho ặc nhà qu ản lý c ần làm đúng ch ức 
năng c ủa mình. Ng ười lã nh đạo ph ải t ạo ảnh h ưởng, truy ền c ảm h ứng, t ạo động c ơ; còn nhà quản lý 
ph ải s ử d ụng m ệnh l ệnh, quy ền l ực, quy định để ch ỉ đạo th ực hi ện. 
Từ khóa: Lãnh đạo, qu ản lý, làm ch ủ, đảng, nhà n ước, nhân dân. 
Phân lo ại ngành: Qu ản lý công 
Abstract: Leadership and management are both activities in which the subject or performer of the 
activity can achieve the goal only via another person/other persons. However,they are two different 
activities. A person may be just a manager, or just a leader, or both a manager and a leader. When 
leading or managing, leaders or managers need to perform their functions properly. The former 
shall influence, inspire, and motivate; while the latter shall use orders, powers and regulations to 
direct the implementation. 
Keywords: Leadership, management, mastery, party, state, people. 
Subject classification: Public management 
1. Mở đầu vi ệc c ủa ng ười qu ản lý; ng ược l ại, ng ười 
 qu ản lý sẽ lấn sân sang vi ệc c ủa ng ười lãnh 
 đạo). Bài vi ết này góp thêm ý ki ến về các 
Hai khái ni ệm “lãnh đạo” và “qu ản lý” 
 khái ni ệm “lãnh đạo” và “qu ản lý”. 
được sử d ụng nhi ều trong sách báo hàng 
ngày. Lãnh đạo và qu ản lý là hai ho ạt động 
khác nhau. Nếu không phân bi ệt rõ s ự khác 
 2. Định ngh ĩa v ề lãnh đạo và qu ản lý 
nhau gi ữa lãnh đạo và qu ản lý thì trong 
th ực t ế ng ười lãnh đạo và ng ười qu ản lý dễ 
“lấn sân” sang vi ệc không thu ộc ch ức n ăng Các khái ni ệm lãnh đạo và qu ản lý trong 
của mình (ng ười lãnh đạo sẽ lấn sân sang sách báo ch ưa được s ử d ụng th ống nh ất. 
20 
 Tr ươ ng Thị Quỳ nh Hoa 
Trong “Từ điển Bách khoa Vi ệt Nam ” 3. Sự khác bi ệt gi ữa lãnh đạo và qu ản lý 
không có định ngh ĩa v ề khái ni ệm lãnh đạo, 
còn qu ản lý thì được hi ểu là “ch ức n ăng Vậy “lãnh đạo” và “qu ản lý” gi ống nhau và 
ho ạt động c ủa h ệ th ống có t ổ ch ức thu ộc 
 khác nhau ra sao? Có ý ki ến cho r ằng: 
các gi ới khác nhau (sinh h ọc, k ỹ thu ật, xã 
 “Lãnh đạo và qu ản lý là hai h ệ th ống hành 
hội), b ảo đảm gi ữ gìn m ột c ơ c ấu ổn định, 
 động khác bi ệt và t ươ ng h ỗ Cả hai đề u 
nh ất định, duy trì s ự ho ạt động t ối ưu và 
 cần thi ết cho s ự thành công trong môi 
đảm b ảo th ực hi ện nh ững ch ươ ng trình và 
 tr ường kinh doanh ngày càng ph ức t ạp và 
mục tiêu h ệ th ống đó” [4]. Theo Từ điển 
tiếng Vi ệt, lãnh đạo là đề ra ch ủ tr ươ ng và không ổn đị nh”; “H ầu h ết các công ty ở M ỹ 
tổ ch ức động viên th ực hi ện, còn qu ản lý là ngày nay được qu ản lý quá m ức và ch ưa 
tổ ch ức và điều khi ển ho ạt động theo các được lãnh đạo đúng m ức”; “Lãnh đạo m ạnh 
yêu c ầu nh ất định [3]. Vũ Khoan (trong với qu ản lý y ếu thì không h ề t ốt h ơn, và đôi 
cu ốn ABC v ề ngh ề lãnh đạo) vi ết: “Lãnh khi th ực s ự t ồi t ệ h ơn là lãnh đạo y ếu v ới 
đạo là ng ười n ắm b ắt được xu h ướng phát qu ản lý m ạnh”; “Qu ản lý là đối m ặt v ới s ự 
tri ển c ủa th ời cu ộc, nguy ện v ọng c ủa qu ần ph ức t ạp Không có qu ản lý gi ỏi, các 
chúng, t ừ đó xác định m ục tiêu, truy ền c ảm doanh nghi ệp ph ức t ạp s ẽ tr ở nên h ỗn 
hứng và t ừ đó d ẫn d ắt h ọ t ự nguy ện ph ấn lo ạn Qu ản lý gi ỏi đem l ại tr ật t ự và s ự 
đấu để th ực hi ện m ục tiêu đó”; “qu ản lý là th ống nh ất”; “Lãnh đạo, ng ược l ại, là đối 
sử d ụng quy ền uy mà ch ức trách t ạo nên mặt v ới s ự thay đổ i Nhi ều thay đổ i hơn 
cũng nh ư c ơ c ấu t ổ ch ức và các lu ật l ệ, quy luôn đòi h ỏi nhi ều s ự lãnh đạo h ơn”; “Các 
định để điều hành thu ộc c ấp th ực hi ện ch ức công ty qu ản lý s ự ph ức t ạp b ằng cách 
năng, nhi ệm v ụ c ủa t ổ ch ức nh ằm hoàn ho ạch đị nh và d ự th ảo ngân sách, b ằng cách 
thành m ục tiêu” [1, tr.18]. tổ ch ức và b ố trí nhân viên, b ằng vi ệc ki ểm 
 Trong khu v ực công, lãnh đạo và qu ản lý soát và gi ải quy ết v ấn đề . Ng ược l ại, lãnh 
thu ộc l ĩnh vực hành chính khác v ới lãnh đạo m ột t ổ ch ức đố i v ới s ự thay đổ i là vi ệc 
đạo và qu ản lý thu ộc l ĩnh vực doanh nghi ệp định h ướng (phát tri ển t ầm nhìn t ươ ng lai 
nhà n ước. Ở định ngh ĩa trên, lãnh đạo và và chi ến l ược để đạ t t ầm nhìn ấy), liên k ết 
qu ản lý được xét trên bình di ện chung, ch ưa mọi ng ười, cùng v ới khích l ệ và t ạo độ ng 
gắn v ới đặc thù c ủa t ừng khu v ực. Việc lực cho h ọ ti ếp t ục đi theo đị nh h ướng 
phân bi ệt gi ữa lãnh đạo và qu ản lý trong đúng” [6]. 
khu v ực t ư với vi ệc lãnh đạo và qu ản lý Phân bi ệt lãnh đạo v ới qu ản lý là v ấn đề 
trong khu v ực công là c ần thi ết. Trong khu ph ức t ạp. Có th ể cho r ằng, lãnh đạo và qu ản 
vực công, s ự phân bi ệt gi ữa lãnh đạo và lý gi ống nhau ở ch ỗ, ng ười lãnh đạo và 
quản lý có s ự khác nhau theo lĩnh v ực kinh ng ười qu ản lý đều ph ải thông qua ng ười 
doanh hay hành chính nhà n ước. Đối v ới khác để đạt được m ục tiêu. Lãnh đạo khác 
lĩnh v ực kinh doanh, l ợi ích kinh t ế luôn là qu ản lý ở ch ỗ, lãnh đạo là đư a ra ý t ưởng, 
yếu t ố chi ph ối ( dù là ở khu v ực công còn qu ản lý là th ực thi ý t ưởng; lãnh 
hay khu v ực t ư). Đối v ới khu v ực hành đạo củng c ố ni ềm tin; qu ản lý d ựa vào ki ểm 
chính, thì m ức độ hài lòng c ủa ng ười dân soát; lãnh đạo tr ả l ời câu h ỏi “cái gì và t ại 
được cung c ấp dịch v ụ công lại là y ếu t ố sao”; qu ản lý tr ả l ời câu h ỏi “nh ư th ế nào và 
hàng đầu. bao gi ờ”. V ề c ươ ng v ị xã h ội, m ột ng ười s ở 
 21 
Khoa họ c xã hội Vi ệt Nam, số 2 - 2019 
dĩ có v ị trí lãnh đạo là do th ể ch ế t ạo d ựng quan nhà n ước là nhà qu ản lý. Tuy nhiên, 
ho ặc do trí tu ệ và n ăng l ực c ủa cá nhân t ạo cũng có tr ường h ợp nh ất th ể hóa (“hai trong 
dựng; còn m ột ng ười s ở d ĩ có v ị trí qu ản lý một”) nh ư b ộ tr ưởng kiêm bí th ư ban cán s ự 
nh ất thi ết ph ải do th ể ch ế t ạo d ựng. Trong đảng c ủa b ộ, v ụ tr ưởng kiêm bí th ư chi b ộ, 
vi ệc xác định m ục tiêu, nhà lãnh đạo c ăn c ứ tổng giám đốc kiêm bí th ư đảng ủy c ủa m ột 
vào m ục tiêu c ủa t ổ ch ức mà mình đại di ện doanh nghi ệp nhà n ước, bí th ư t ỉnh kiêm 
ho ặc đòi h ỏi c ủa cu ộc s ống, th ậm chí c ăn c ứ ch ủ t ịch ủy ban nhân nhân t ỉnh, v.v.. Nh ững 
vào nh ững c ảm nh ận, nh ững ý t ưởng c ủa ng ười đó v ừa làm qu ản lý vừa làm lãnh đạo. 
bản thân, để đề ra m ục tiêu. Nhà lãnh đạo Trong nh ững tr ường h ợp nh ư v ậy, h ọ c ần 
gợi ra ý t ưởng, r ồi khích l ệ qu ần chúng bàn có cách hành x ử phù h ợp khi ho ạt động trên 
lu ận nh ằm kh ơi d ậy ni ềm c ảm h ứng và lòng cươ ng v ị này hay c ươ ng v ị kia. Trên c ươ ng 
nhi ệt tình c ủa qu ần chúng. H ọ cùng nhau vị lãnh đạo, h ọ c ần có cách hành x ử phù 
xác định m ục tiêu, qua đó qu ần chúng có hợp v ới tư cá ch là ng ười lãnh đạo. Trên 
cảm giác th ực hi ện chính nh ững điều thân cươ ng v ị qu ản lý, h ọ c ần có cách hành x ử 
thi ết đối v ới h ọ, ch ứ không ph ải nh ững điều phù h ợp v ới tư cá ch là ng ười qu ản lý. Ví 
do lãnh đạo áp đặt. Trái l ại, nhà qu ản lý c ăn dụ, th ủ tr ưởng c ơ quan nếu đồng th ời là bí 
cứ vào ch ức n ăng, nhi ệm v ụ c ủa t ổ ch ức, th ư đảng ủy, thì vừa là ng ười lãnh đạo, v ừa 
quy định, ch ỉ th ị c ủa c ấp trên để v ạch ra là ng ười qu ản lý. Nhà qu ản lý c ần dùng 
mục tiêu ho ạt động, r ồi trao nhi ệm v ụ cho ph ươ ng pháp m ệnh l ệnh để thu ộc c ấp th ực 
thu ộc c ấp, đôn đốc, ki ểm tra thu ộc c ấp th ực hành công vi ệc c ủa c ơ quan. Nhà lãnh đạo 
hi ện. V ề ph ươ ng pháp tác động, nhà lãnh cần ph ải áp d ụng ph ươ ng pháp thuy ết ph ục, 
đạo t ạo ảnh h ưởng, truy ền c ảm h ứng, t ạo truy ền c ảm h ứng, động viên, khích l ệ để 
động c ơ để đạt m ục tiêu; còn nhà qu ản lý s ử thu ộc c ấp th ực hành công vi ệc c ủa c ơ quan. 
dụng m ệnh l ệnh, quy ền l ực, quy định để đạt Một ng ười làm qu ản lý phòng nhân sự (m ột 
mục tiêu. Nếu nh ững ng ười khác hoàn ch ức vụ qu ản lý) thì dễ dàng chuy ển từ ch ỗ 
thành công vi ệc thì nhà qu ản lý đã thành này sang làm tr ưởng phòng nhân sự ở ch ỗ 
công. Nhà lãnh đạo có được s ự thành công khác (vì làm qu ản lý nhân sự ở đâu cũng 
khi bi ết khích l ệ nh ững ng ười khác làm vi ệc gần gi ống nhau, đòi hỏi cùng một lo ại kỹ 
tốt h ơn. Có câu nói “lãnh đạo không nên năng). Nhưng một ng ười làm vi ện tr ưởng 
qu ản lý, nh ưng qu ản lý ph ải bi ết lãnh đạo”. một vi ện nghiên cứu chuyên ngành (m ột 
Câu nói đó ng ụ ý r ằng, nhà lãnh đạo không ch ức vụ lãnh đạo) thì cần có uy tín trong 
nên s ử d ụng ph ươ ng pháp ra l ệnh, áp đặt; chuyên ngành, và khó có th ể chuy ển làm 
còn nhà qu ản lý c ần ph ải n ắm b ắt được tâm vi ện tr ưởng ở một vi ện nghiên cứu chuyên 
tư, nguy ện v ọng, đồng th ời khích l ệ c ấp ngành khác. Trong mô hình tổ ch ức khoa 
dưới. Nh ững ng ười v ừa làm lãnh đạo, v ừa học ở nước Pháp, có phân bi ệt rõ ràng gi ữa 
làm qu ản lý c ần ch ọn cách hành x ử phù h ợp lãnh đạo và qu ản lý. Một vi ện có th ể có 
khi hành động trên c ươ ng v ị này hay c ươ ng qu ản lý tr ưởng của vi ện administrator). 
vị kia. Ng ười qu ản lý này có nh ững trách nhi ệm 
 Đối chi ếu v ới th ể ch ế hi ện hành ở Vi ệt đôn đốc và ki ểm tra các công vi ệc của các 
Nam, có th ể hình dung r ằng, bí th ư đảng ủy bộ ph ận (nh ư th ư ký, kế toán, kỹ thu ật), và 
là nhà lãnh đạo, còn ng ười đứng đầu c ơ đảm bảo cho vi ện được ho ạt động một cách 
22 
 Tr ươ ng Thị Quỳ nh Hoa 
tr ơn tru, hợp pháp; không tham gia vào các lý m ột ph ần nào đó c ũng ph ải th ực hi ện 
quy ết định trong vi ệc tuy ển các nhà khoa ch ức n ăng hi ện th ực hóa ý t ưởng c ủa ng ười 
học, phân bổ ngân sách, hay định hướng lãnh đạo thông qua vi ệc truy ền đến ng ười 
khoa học của vi ện. Ban giám đốc của vi ện lao động ni ềm tin, động l ực và t ạo cho b ản 
là bộ ph ận lãnh đạo của vi ện. Họ gồm thân uy tín nh ất định, nh ằm lôi kéo ng ười 
nh ững ng ười có chuyên môn khoa học cao. lao động tích c ực th ực hi ện m ục tiêu chung. 
Ở mô hình này, ng ười lãnh đạo khoa học Ở khu v ực công, vai trò c ủa ng ười lãnh đạo 
ph ải là nh ững nhà khoa học có uy tín cao; so v ới ng ười qu ản lý quan tr ọng h ơn. Ng ười 
còn ng ười qu ản lý khoa học không nh ất lãnh đạo trong khu v ực công đảm nhi ệm 
thi ết phả i là nh ư vậy. Có lẽ đây là một nhi ều vai trò h ơn so v ới ng ười lãnh đạo 
nguyên nhân làm cho khoa học của Pháp trong khu v ực t ư. 
phát tri ển tốt (theo một báo cáo mới đây, thì Phân bi ệt s ự khác nhau gi ữa lãnh đạo v ới 
kết qu ả khoa học của Pháp đứng th ứ 5 th ế qu ản lý là điều quan tr ọng. B ởi vì, n ếu 
gi ới, tuy rằng ti ền đầu tư cho khoa học thì không phân bi ệt được sự khác nhau này thì 
th ấp hơn cả ch ục nước khác). Ở Vi ệt Nam sẽ có s ự lẫn lộn về ch ức năng và về ph ươ ng 
có phân bi ệt gi ữa lãnh đạo và qu ản lý theo th ức hành xử trong th ực ti ễn lãnh đạo và 
mô hình “Đảng lãnh đạo, Nhà nước qu ản qu ản lý. Ở một đảng ch ưa cầm quy ền thì 
lý”. Nh ưng không ít tr ường hợp các ch ức đảng viên ch ỉ có th ể là lãnh đạo qu ần chúng 
năng quản lý và lãnh đạo bị lẫn lộn. Nh ững theo uy tín của mình. Khi đảng đã cầm 
ng ười đáng lẽ làm ch ức năng lãnh đạo (ví quy ền, có th ể một số ng ười đảng viên đảm 
dụ vi ện tr ưởng một vi ện nghiên cứu) thì lại nhi ệm vị trí qu ản lý trong bộ máy nhà nước, 
thành nhà qu ản lý; còn ng ười đáng lẽ làm một số đảng viên ch ỉ lãnh đạo mà không 
 ả ự ế ạ ẫ ộ
ch ức năng qu ản lý (ví dụ tr ưởng phòng tổ qu n lý. Trên th c t có tình tr ng l n l n 
 ch ức năng lãnh đạo với ch ức năng qu ản lý. 
ch ức) thì lại thành nhà lãnh đạo. 
 Một số ng ười không có vai trò qu ản lý 
 Khi sử dụng các khái ni ệm lãnh đạo và 
 nh ưng lại thích dùng mệnh lệnh ch ỉ đạo 
qu ản lý, chúng ta không nh ững cần phân 
 công vi ệc của cấp dưới. Họ không bi ết 
bi ệt lãnh đạo v ới qu ản lý, mà còn c ần phân 
 rằng, khi đảm nhi ệm vị trí lãnh đạo thì họ 
 ệ đạ ả ở ự ớ
bi t lãnh o và qu n lý khu v c công v i không được dùng mệnh lệnh ch ỉ đạo công 
lãnh đạo và qu ản lý ở khu v ực t ư. Đối vi ệc của cấp dưới; còn khi dùng mệnh lệnh 
tượng lãnh đạo và qu ản lý ở hai khu v ực ch ỉ đạo công vi ệc của cấp dưới thì họ không 
này là khác nhau. Ở khu v ực t ư, ng ười lãnh ph ải là ng ười lãnh đạo. Ở nhi ều địa ph ươ ng, 
đạo định h ướng lâu dài và lôi kéo m ọi tình tr ạng mất đoàn kết gi ữa ng ười đứng 
ng ười tin vào s ự phát tri ển c ủa doanh đầu cấp ủy với ng ười đứng đầu cơ quan nhà 
nghi ệp (t ất nhiên ph ải mang l ại l ợi ích t ối nước có nguyên nhân ở sự lẫn lộn ch ức 
đa cho doanh nghi ệp, mà chính là l ợi ích năng lãnh đạo với ch ức năng qu ản lý. Một 
của ng ười lãnh đạo và trong đó c ũng có l ợi bi ểu hi ện lẫn lộn nữa là ở ch ỗ, khi kiêm 
ích c ủa nh ững ng ười làm thuê); còn ng ười nhi ệm cả hai ch ức danh này, ng ười ta lại 
qu ản lý hi ện th ực hóa, tri ển khai, t ổ ch ức dành nhi ều th ời gian và công sức vào công 
th ực hi ện ý t ưởng c ủa ng ười lãnh đạo b ằng tác qu ản lý, mà buông lỏng công tác lãnh 
cách th ức, quy ch ế c ụ th ể. T ất nhiên, khi đạo. Sở dĩ có tình tr ạng trên có lẽ là vì công 
th ực hi ện công vi ệc c ủa mình, ng ười qu ản tác qu ản lý dễ dàng hơn, đỡ ph ải mất công 
 23 
Khoa họ c xã hội Vi ệt Nam, số 2 - 2019 
sức thuy ết ph ục, động viên, vì công tác Trong b ối c ảnh đó, việc phân bi ệt s ự khác 
qu ản lý có mang lại nhi ều lợi ích cá nhân nhau gi ữa lãnh đạo và qu ản lý càng tr ở nên 
hơn, so với công tác lãnh đạo. cần thi ết. Sự phân bi ệt này giúp cho nhà 
 lãnh đạo và nhà qu ản lý hi ểu rõ hơn về v ị 
 trí và vai trò c ủa mình, t ừ đó có cách hành 
4. Kết lu ận xử phù h ợp; tránh th ực hi ện ch ồng chéo các 
 ch ức n ăng lãnh đạo và qu ản lý. 
Ở Vi ệt Nam, công ch ức gi ữ ch ức v ụ ở các 
cấp độ khác nhau trong các c ơ quan nhà 
nước đều th ực hi ện ch ức n ăng qu ản lý. Tài li ệu tham kh ảo 
Nh ững ng ười gi ữ ch ức v ụ trong Đảng đều 
th ực hi ện ch ức n ăng lãnh đạo. Nhi ều ng ười [1] Vũ Khoan (2017), ABC v ề ngh ề lãnh đạo, 
vừa là ng ười lãnh đạo, v ừa là ng ười qu ản qu ản lý, Nxb Chính tr ị qu ốc gia, Hà N ội. 
lý. Gần đây trong sách báo ở Vi ệt Nam xu ất [2] John C. Maxwell (2008), Phát tri ển k ỹ n ăng 
hi ện thu ật ng ữ “lãnh đạo - qu ản lý” (thay lãnh đạo, Nxb Lao động, Hà N ội. 
cho hai thu ật ng ữ “lãnh đạo”, “qu ản lý”). [3] Hoàng Phê (2010), Từ điển Ti ếng Vi ệt, Nxb T ừ 
Trong giai đoạn hi ện nay, các nhà lãnh đạo, điển Bách Khoa, Hà N ội. 
nhà qu ản lý đang ph ải đối di ện v ới các đối [4] Từ điển Bách Khoa Vi ệt Nam (2011) , Nxb T ừ 
tượng qu ản lý và lãnh đạo ph ức t ạp h ơn (do điển Bách khoa, Hà N ội. 
sự ti ến b ộ c ủa công ngh ệ, s ự thay đổi v ề [5] Leadership (2012), Nxb T ổng h ợp, T hà nh ph ố 
nhu c ầu và nguyện v ọng của con ng ười, s ự Hồ Chí Minh. 
thay đổi c ủa th ực ti ễn xã h ội). Để th ực hi ện [6] John P. Kotter (2001), John P. Kotter on What 
tốt vai trò lãnh đạo và qu ản lý, h ọ ph ải nâng Leaders Really Do , Harvard Business Review 
cao kỹ n ăng lãnh đạo và kỹ n ăng qu ản lý. Book, USA. 
24