Bộ khót và uy lực của bố Mo người Mường

 có tài nh ư con h ổ. 
 Xong nghi l ễ đánh th ức Khót là lúc b ố Mo có s ức m ạnh để đánh 
th ức h ồn ma b ằng vi ệc cho khâu dao 5 vào ngón chân cái và d ậm th ật 
mạnh, động tác này được g ọi là đạp ma, để mời, g ọi h ồn ma ra bàn 
th ờ, nghe b ố Mo k ể chuy ện, đến b ữa thì cho ăn, cho u ống. 
 Trong lúc b ố Mo hành l ễ tại nhà ng ười ch ết, b ộ Khót để cạnh mâm 
th ờ thánh s ư, khi đư a quan tài ng ười ch ết ra ngh ĩa địa để chôn, b ố Mo 
lấy b ộ Khót đeo vào ng ười để hộ vệ cho mình và b ảo v ệ hồn ng ười 
ch ết, chôn c ất xong l ại đư a Khót v ề đặt c ạnh mâm th ờ thánh s ư. 
 Khi k ết thúc m ọi nghi l ễ ở nhà đám, b ố Mo đem Khót v ề treo ở vị 
trí c ũ, đặt l ễ vật6 do nhà đám đư a lên bàn th ờ thánh s ư và th ắp h ươ ng 
kh ấn vái theo tinh th ần đi báo v ề trình. Bài kh ấn có n ội dung nh ư sau: 
Vi ệc bé đã xong, vi ệc l ớn đã k ết thúc, không kh ất thánh s ư suông mà 
có chén n ước cái t ăm, đĩa tr ầu nhang, đèn h ươ ng, ti ền b ạc, chai r ượu 
đặt lên bàn th ờ trình cho thánh s ư để bi ết, trình cho thánh s ư để th ấy, 
để phù h ộ cho con cháu ra làm mo, đi nh ư ong khoái (tên khoa h ọc là 
Apis dorsata, ng ười M ường dùng hình ảnh lo ại ong này b ởi chúng 
luôn bay nhanh theo đường th ẳng), v ề nh ư ong m ật (tên khoa h ọc là 
Apidae, lo ại ong chuyên c ần), đi đến n ơi v ề đến ch ốn, phù h ộ cho con 
cháu đi làm phúc m ột ngày đi m ột đám, m ột tháng đi chín m ường, 
nắng đến đâu đi đến đấy, các c ụ đừng gi ận gì trong đó, đừng khó gì 
trong lòng. Kh ấn xong ông vái ba cái để kết thúc. 
 4.2.2. Khót dùng trong nghi l ễ cầu vía 
 Với ng ười M ường, nh ững ng ười già ốm lâu ch ưa kh ỏi ho ặc đã kh ỏi 
ốm nh ưng s ức kh ỏe mãi v ẫn ch ưa h ồi ph ục được cho là vía y ếu ho ặc 
vía đi l ạc đâu đó, c ần làm l ễ cầu vía để gọi vía v ề và tr ợ giúp vía đó để 
có thêm s ức m ạnh nh ư v ậy ng ười ốm y ếu s ẽ mau kh ỏe l ại. Để th ực 
hi ện nghi l ễ này, c ần đến uy l ực c ủa b ố Mo và s ức m ạnh siêu nhiên 
của b ộ Khót để làm vía c ủa ng ười đó kh ỏe lên. Nghi l ễ này t ổ ch ức 
cho nh ững ng ười ốm, y ếu t ừ 50 tu ổi tr ở lên, nh ững ng ười đã là ông/bà 
114 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3 - 2019 
nội hay ông ngo ại/bà ngo ại. N ếu trong gia đình có nhi ều th ế hệ, ch ỉ 
làm cho c ụ ông, c ụ bà cao tu ổi nh ất, b ởi h ọ là ng ười đứng đầu gia đình 
lớn, n ếu h ọ kh ỏe m ạnh, con, cháu c ũng sẽ được kh ỏe m ạnh. H ọ được 
ví b ằng hình ảnh nh ư cây cao bóng c ả, che ch ở, t ỏa bóng mát cho con, 
cho cháu. 
 Bố Mo mang b ộ Khót đến nhà ng ười làm vía. Lúc này, gia đình 
ng ười ốm đã chu ẩn b ị sẵn l ễ vật và n ước tinh khi ết, lo ại n ước l ấy t ừ 
mạch n ước ngu ồn trên núi. Vi ệc l ấy n ước ph ải th ực hi ện t ừ sáng s ớm, 
khi ch ưa có ánh n ắng M ặt Tr ời chi ếu xu ống, th ường trong kho ảng 4 - 
5 gi ờ sáng. Ng ười ta l ấy kho ảng 1 - 2 lít n ước đổ vào chi ếc ch ậu nh ỏ 
để bố Mo ngâm các viên Khót vào. B ố Mo đội chi ếc kh ăn tr ắng trên 
đầu, ng ồi tr ước mâm l ễ, bê ch ậu Khót lên ngang mi ệng sau đó kh ấn 
gọi Khót v ới ý ngh ĩa đánh th ức Khót d ậy. Sau nghi l ễ này, b ố Mo đã 
có được s ức m ạnh c ủa Khót để giúp ng ười ốm kh ỏe l ại. B ố Mo đặt 
ch ậu Khót xu ống, l ấy n ắm g ạo và mu ối tr ộn v ới nhau ném vài h ạt vào 
cửa s ổ và xung quanh mâm ở trong nhà v ới ý ngh ĩa m ời vía đi l ạc v ề 
ăn đồ lễ. Ti ếp đến là nghi l ễ cầu cho vía m ạnh. Ph ần này được b ố Mo 
kh ấn to v ới n ội dung c ầu xin các v ị th ần linh phù h ộ cho ng ười ốm 
yếu và ban s ức m ạnh, phép thiêng cho các l ễ vật để mời vía ng ười ốm 
ăn cho kh ỏe nh ư xôi, gà, c ơm canh, để có phép thiêng, thêm s ức 
mạnh cho vía v ới các lo ại gai nh ọn7, lá cây, dây r ừng. V ới ng ười 
Mường, gai nh ọn t ượng tr ưng cho s ức m ạnh, đầu nh ọn c ủa gai còn 
khi ến ma không làm h ại được ng ười ốm y ếu. 
 Nghi l ễ cầu cho vía m ạnh th ực hi ện kho ảng 1,5 - 2 ti ếng. Trong th ời 
gian này, Khót v ẫn ngâm trong ch ậu n ước để phát ti ết sức m ạnh. Khi b ố 
Mo kh ấn xong, đồ lễ hạ xu ống cho ng ười ốm ăn t ại n ơi hành l ễ để 
ng ười ốm ti ếp nh ận s ức m ạnh mà th ần linh ban trong đồ lễ. Ăn xong, 
ng ười ốm nh ận thêm s ức m ạnh t ừ bộ Khót b ằng vi ệc l ấy n ước Khót bôi 
lên đầu mình ba l ần. Xong nghi l ễ này, b ố Mo l ấy Khót c ất đi, n ước 
ngâm Khót đem v ẩy xu ống chân phía đầu g ường ng ười ốm. N ước Khót 
có tác d ụng h ỗ tr ợ ng ười ốm y ếu mau kh ỏe, xua đuổi và ng ăn ch ặn ma 
qu ỷ không cho chúng đến qu ấy nhi ễu làm h ại ng ười ốm. 
 Với nh ững ng ười ốm do ma ám, bi ểu hi ện b ằng vi ệc nói n ăng liên 
thuyên, có nh ững hành động khùng khùng, điên điên s ẽ ph ải v ừa u ống 
Vũ Hồng Nhi. Bộ Khót và uy lực của Bố Mo  115 
vừa bôi n ước Khót. N ước Khót được l ấy ra bát, m ỗi m ột l ần uống là 
một l ần bôi n ước Khót lên đầu, làm nh ư v ậy để đuổi ma qu ỷ nh ập 
trong ng ười ốm ra. Sau cùng, ng ười ta l ấy lá c ọ gói các lo ại gai, lá, 
dây r ừng thành bó, treo lên c ửa s ổ ngay c ầu thang lên xu ống ở nhà 
ng ười đó để vía ng ười ốm m ạnh h ơn. 
 4.2.3. Khót cho các nghi th ức khác 
 Để gi ữ thai và ch ữa b ệnh 
 Ngoài vi ệc dùng b ộ Khót cho hai nghi l ễ trên, b ố Mo còn có Khót 
Cang c ầm (ti ếng Vi ệt ngh ĩa là c ầm, gi ữ) có tác d ụng gi ữ con, gi ữ của. 
Cang c ầm là viên đá đen nh ư than, c ầm ch ắc tay, nh ẵn nh ụi. Nh ững 
ng ười ph ụ nữ dễ sảy thai mu ốn gi ữ thai, nh ững ai đi xa không mu ốn b ị 
xui x ẻo ho ặc ng ười không mu ốn ti ền b ạc, c ủa c ải b ị mất mát có th ể 
đến nh ờ bố Mo giúp đỡ. Khót Cang c ầm s ẽ được b ố Mo làm phép sau 
đó cho vào túi nh ỏ để ng ười đó đeo trên c ổ ho ặc ngang hông. Đeo 
Khót Cang c ầm bên mình s ẽ giúp ng ười đó được an toàn, gi ữ được 
của c ải. 
 Tôi cho đây là đá thiên th ạch 8, có kh ả năng phóng x ạ nh ất định b ởi 
nó có tính tri ết quang vì chi ếu ánh sáng vào s ẽ xuyên qua được và nó 
lại n ặng h ơn đá th ường. Trong dân gian, đá này còn dùng để ch ữa 
các b ệnh nóng s ốt, c ảm cúm c ủa tr ẻ em. Ng ười ta mài đá l ấy chút b ột, 
hòa n ước cho tr ẻ uống nh ư u ống thu ốc, sau từ 1 đến 3 l ần là kh ỏi 
(theo nhà nghiên c ứu v ăn hóa ng ười Mường, ông Bùi Huy V., sinh 
năm 1966, xóm B ưng, xã H ưng Nh ượng, huy ện L ạc Sơn, t ỉnh Hòa 
Bình). 
 Khót răng nanh rái cá c ũng được dùng để ch ữa cho ng ười hóc 
xươ ng cá. Bố Mo ngâm răng nanh rái cá vào bát n ước vài phút r ồi lấy 
nước đó cho ng ười hóc x ươ ng u ống ba ng ụm. Bát đựng n ước úp 
xu ống khe sàn nhà, x ươ ng bị hóc sẽ dễ dàng l ấy hoặc kh ạc ra được. 
 Giúp nam n ữ yêu và l ấy nhau 
 Ngoài ra, m ột s ố bố Mo Mường còn có Khót uyên ươ ng (ti ếng 
Mường g ọi là én ươ ng ), tức là Khót giúp hai ng ười nam n ữ có th ể yêu 
nhau, ho ặc chia r ẽ cặp đôi nào đó không yêu nhau n ữa, nên cũng còn 
được g ọi là bùa yêu. Khót này là 2 c ặp v ỏ sò bi ển màu tr ắng, c ỡ bằng 
116 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3 - 2019 
đồng xu. Sử dụng Khót này để ép bu ộc yêu, ho ặc chia lìa c ặp đôi nào 
đó b ị coi là vi ệc làm th ất đức, b ố Mo s ẽ bị mất uy l ực nên không ai 
dám làm. Th ường b ố Mo ch ỉ dùng để giúp c ặp v ợ ch ồng nào đó có 
nguy c ơ tan v ỡ sẽ yêu nhau tr ở lại để không ly hôn. M ột s ố tr ường h ợp 
ng ười con trai quá nghèo, khó l ấy được v ợ nên nh ờ bố Mo giúp mình 
để có th ể lấy được v ợ. Tuy nhiên, sau khi l ấy nhau, n ếu một ng ười 
trong c ặp đôi đó ch ết đi, ng ười kia ph ải nh ờ bố Mo gi ải th ần chú nếu 
không ng ười đó sẽ bị ch ết theo. Để giúp cho hai ng ười nam n ữ yêu 
nhau, b ố Mo s ẽ đặt 2 c ặp v ỏ sò cách xa nhau 20 cm trên t ờ gi ấy tr ắng, 
làm l ễ, đọc th ần chú và th ực hi ện một s ố hành động, n ếu 2 c ặp v ỏ sò 
sát l ại v ới nhau t ức là vi ệc đã thành. Khót này cũng dùng để tách 
nh ững ng ười đã kết hôn nh ưng ng ười ch ồng ho ặc ng ười v ợ lại có tình 
yêu m ới. Bố Mo s ẽ đặt hai c ặp v ỏ sò sát nhau làm l ễ, đọc th ần chú và 
th ực hi ện m ột s ố hành động n ếu hai c ặp v ỏ sò tách ra hai phía, công 
vi ệc c ũng đã thành công. Khót én ươ ng được b ố Mo gói kín, để riêng, 
vì ch ức n ăng khác v ới Khót khác nên để chung s ẽ hại nhau, Khót 
không có tác d ụng. 
 5. Nh ững nghi l ễ và kiêng k ỵ với Khót 
 5.1. Nghi l ễ tắm Khót 
 Hàng n ăm vào đêm giao th ừa, b ố Mo l ại r ửa Khót một l ần b ằng 
nước lu ộc bánh ch ưng v ới ý ngh ĩa “t ắm” cho Khót và m ời Khót đi ăn 
Tết, n ếu không Khót đói s ẽ bắt gà, l ợn, trâu bò trong nhà b ố Mo ăn và 
gây phi ền toái cho gia đình bố Mo. 
 Bố Mo l ấy n ước lu ộc bánh ch ưng đổ vào ch ậu nh ỏ để tắm cho Khót 
và đọc l ời kh ấn v ới n ội dung m ời Khót đi ăn t ết kh ắp n ơi, n ắng đến 
đâu đi ăn đến đấy để Khót kh ỏe, Khót thiêng. V ừa kh ấn v ừa r ửa và b ỏ 
Khót ra khay. Ti ếp đó b ố Mo m ở cửa s ổ và t ưới r ượu tr ắng lên các 
viên Khót để th ả hồn Khót đi ăn kh ắp n ơi. B ố Mo nói Khót đi m ột 
ngày, hôm sau hãy quay v ề hộ vệ cho ông, để qu ỷ ph ải ch ạy xa, ma 
ph ải ch ạy bi ến. Sau đó, ông để bộ Khót trên bàn th ờ thánh s ư, h ết 
ngày mùng M ột m ới c ất đi. 
 Mỗi b ố Mo th ường có hai túi Khót: túi nh ỏ và to. Khót quý đựng 
trong túi nh ỏ, đó là những viên Khót có t ừ lâu đời và ch ứa siêu lực 
nhi ều nh ất, nh ư: r ăng, vu ốt h ổ; đá thiên th ạch, nhung nai, r ăng nanh 
Vũ Hồng Nhi. Bộ Khót và uy lực của Bố Mo  117 
rái cá, nanh l ợn lòi, t ượng chó nh ỏ bằng đồng, khi đi làm l ễ lớn hay 
nh ỏ bố Mo đều mang theo. 
 Túi Khót to đựng các viên Khót còn l ại, ch ỉ khi đi đám ma hay làm 
lễ cầu vía cho ng ười ốm y ếu m ới mang đi. 
 5.2. Nh ững kiêng k ị 
 Bộ Khót là nh ững v ật thiêng liêng, cao quý không được để ở dưới 
gầm g ường, g ầm nhà sàn mà ph ải để ở nơi cao ráo, s ạch s ẽ, th ường là 
treo g ần n ơi th ờ thánh s ư. 
 Khi bố Mo được m ời đi hành l ễ, ng ười khác có th ể mang giúp đồ 
nh ưng riêng b ộ Khót thì b ố Mo ph ải mang. Lúc mang Khót, bố Mo 
không được lu ồn qua dây ph ơi qu ần áo và máng d ẫn n ước ở đồng 
ru ộng. Do dây ph ơi có treo c ả qu ần áo lót, n ếu không tránh, sẽ gi ống 
nh ư chui qua háng ng ười khác; còn máng n ước ngoài đồng ru ộng đã 
bị chân ng ười, trâu bò l ội qua, th ậm chí có cả ch ất th ải của trâu bò nên 
không s ạch s ẽ. 
 Ai đó t ự ti ện ch ạm, c ầm vào Khót sẽ bị trời đánh thánh ph ạt, tức là 
sẽ có điều không may x ảy ra v ới ng ười đó hay ng ười thân. Muốn m ọi 
vi ệc bình th ường tr ở lại phải nh ờ bố Mo làm lễ tạ lỗi v ới thánh s ư. K ể 
cả với bố Mo, ch ỉ khi có vi ệc m ới l ấy Khót xu ống, nếu không c ũng s ẽ 
bị trách ph ạt. Bố Mo có nhi ều Khót quý thì uy l ực tr ừ tà, át ma càng 
lớn và càng có uy tín. 
 Kết lu ận 
 Quan ni ệm c ủa ng ười M ường v ề giá tr ị, vai trò c ủa bộ Khót và bố 
Mo cho th ấy đời s ống văn hóa tinh th ần c ủa h ọ rất phong phú, gi ầu tri 
th ức dân gian và mang tính nhân v ăn sâu s ắc. Bộ Khót chính là v ật t ế 
khí c ủa b ố Mo, giúp ông t ự tin v ề sức m ạnh và uy quy ền c ủa b ản thân 
để giúp đỡ mọi ng ười. Giá trị và tính thiêng c ủa b ộ Khót được ng ười 
Mường t ạo d ựng lên t ừ vốn tri th ức dân gian được tích l ũy qua nhi ều 
th ế hệ, ở nhi ều l ĩnh v ực, nh ư: hình th ức d ưỡng sinh tr ị bệnh; cách ứng 
xử của con ng ười v ới con ng ười; con ng ười v ới môi tr ường t ự nhiên; 
con ng ười với các loài động th ực v ật, 
 Bố Mo chính là bi ểu t ượng c ủa ng ười trí th ức M ường, là ng ười 
th ực hành các phong t ục t ập quán của ng ười Mường, là điểm t ựa 
118 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3 - 2019 
trong đời s ống tinh th ần c ủa ng ười M ường, ng ười t ạo nên s ự gắn k ết 
cộng đồng. Ki ến th ức, những hi ểu bi ết và hình th ức điều hành nghi 
lễ của bố Mo cùng vi ệc s ử dụng b ộ Khót đã góp ph ần quan tr ọng 
trong vi ệc bảo l ưu và truy ền bá các giá tr ị văn hóa truy ền th ống của 
ng ười Mường. /. 
CHÚ THÍCH: 
1 Tổng điều tra dân s ố và nhà ở Vi ệt Nam n ăm 2009: Kết qu ả chính th ức, Nxb. 
 Th ống kê, Hà N ội, 2010, tr. 134. 
2 Thánh s ư ng ười th ầy Mo đã ch ỉ bảo, truy ền ngh ề cho b ố Mo nh ưng đã ch ết và 
 được b ố Mo th ờ cúng. 
3 Mụ Dạ Dần là ng ười đàn bà nghèo nh ưng hi ểu bi ết, luôn xu ất hi ện để giúp đỡ 
 mọi ng ười khi g ặp khó kh ăn. 
4 Hai Dàng là nhân v ật đại di ện cho ng ười đàn ông đã tr ưởng thành c ủa ng ười 
 Mường. 
5 Khâu dao là vòng s ắt ti ếp n ối gi ữa l ưỡi dao và cán dao. 
6 Lễ vật g ồm: tr ầu cau, ti ền, chai r ượu, chén n ước, t ăm. 
7 Th ường l ấy gai và lá c ủa nh ững cây có gai nh ọn m ọc quanh nhà nh ư gai chanh, 
 gai b ưởi, gai tre, 
8 Thiên th ạch tên khoa h ọc là Meteorite, dân gian g ọi là đá Tr ời do được t ạo t ừ 
 thiên th ể ở trên tr ời. 
TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 
1. Vươ ng Anh (2001), Ti ếp c ận v ăn hóa M ường , Nxb. V ăn hóa dân t ộc, Hà N ội. 
2. Vươ ng Anh (1997), Mo - Sử thi dân t ộc M ường , Nxb. V ăn hóa dân t ộc, Hà N ội. 
3. Đinh Ân (2005), Mo k ể chuy ện Đẻ đất đẻ nước, Nxb. V ăn hóa dân t ộc, Hà N ội. 
4. Ban ch ỉ đạo T ổng điều tra dân s ố và nhà ở Trung ươ ng (2010), Báo cáo k ết qu ả 
 chính th ức T ổng điều tra dân s ố và nhà ở 1/4/2009 , Nxb. Th ống kê, Hà N ội, tr. 
 134. 
5. Cao S ơn H ải (2013), Lễ tục vòng đời ng ười M ường , H ội V ăn ngh ệ dân gian Vi ệt 
 Nam, Nxb. Đại h ọc Qu ốc gia Hà N ội. 
6. Hoàng Anh Nhân (2012), Mo lên tr ời, Nxb. Thanh niên, Hà N ội 
7. Bùi Th ị Phúc (2004), Nghi l ễ Mo trong đời s ống tinh th ần c ủa ng ười M ường , 
 Nxb. Khoa h ọc xã h ội, Hà N ội. 
8. Mai V ăn Tùng (2017), Tri th ức dân gian trong s ử dụng và qu ản lý ngu ồn tài nguyên 
 thiên nhiên c ủa ng ười M ường ở Thanh Hóa , Nxb. Đại h ọc Qu ốc gia Hà N ội. 
9. Tr ần Từ (1996), Ng ười M ường ở Hòa Bình , H ội Liên hi ệp L ịch s ử Vi ệt Nam. 
10. Nguy ễn Th ị Vân (2015), Trang ph ục ph ụ nữ Mường xã Phong Phú, huy ện Tân 
 Lạc, t ỉnh Hòa Bình , Lu ận v ăn th ạc s ĩ chuyên ngành Dân t ộc h ọc, H ọc vi ện Khoa 
 học xã h ội, Hà N ội. 
11. Bùi Huy V ọng (2014), Mộ Mường ở Hòa Bình , H ội V ăn ngh ệ dân gian Vi ệt 
 Nam, Nxb. Đại h ọc Qu ốc gia Hà N ội. 
Vũ Hồng Nhi. Bộ Khót và uy lực của Bố Mo  119 
Abstract 
 THE SET OF KHÓT AND THE POWER OF THE MUONG 
 PEOPLE’S MYSTERY-MAN 
 Vu Hong Nhi 
 Vietnam Museum of Ethnology 
 The shaman who conducts the funeral rite is called the Mo father (a 
mystery-man) in the Muong’s culture. According to the conception of 
the Muong people, he has a special ability- to communicate with the 
divine and the deceased. It is necessary to have the set of Khót to 
perform a ritual. The Khót is a set of sacred objects with supernatural 
powers bestowed by God. They have been passed down by the 
mystery-man’s father. Each object of the Khót has a special meaning 
and function. It helps the Mo father to prevent demons from harming 
people. The Muong people has a saying “valuable as Khot”, it means 
that nothing is as precious as the Khót. Each Mo father has a set of 
Khót with different numbers of object. The power and reputation of a 
Mo father depends on his number of objects. In this article, the author 
refers to the role and value of the set of Khót and Mo father in the 
cultural and spiritual life of the Muong people. 
 Keywords: Khót set; Mo father; Muong people; spirit.