Bản chất khoa học, cách mạng của triết học Mác và vấn đề giảng dạy triết học Mác - Lênin trong trường đại học hiện nay

vậy để xem xét, tiếp thu một cách có phê phán 
những giá trị nhằm mở rộng tầm nhìn, phát triển và hoàn thiện triết học Mác cần phải 
đứng trên lập trƣờng của chủ nghĩa duy vật biện chứng; ba là, thế giới quan duy vật 
biện chứng và phƣơng pháp luận biện chứng duy vật của triết học Mác là kim chỉ nam 
cho hành động, mở đƣờng và chỉ dẫn cho con ngƣời tiếp tục nhận thức chân lý chứ 
không đi tới chân lý tuyệt đích, cuối cùng. 
“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020) 
7| 
Trong triết học Mác, tính mở và tính phát triển thống nhất biện chứng với tính ổn 
định của lập trƣờng duy vật biện chứng và phƣơng pháp luận cơ bản của nó. Mặc dù, 
hiện nay thế giới đã, đang và tiếp tục có những biến đổi to lớn và phức tạp. Song, do 
triết học Mác ra đời là tinh hoa trí tuệ của toàn nhân loại, thế giới quan và phƣơng pháp 
luận khoa học của triết học Mác vẫn là kim chỉ nam cho hoạt động nhận thức, cải tạo 
xã hội, nên ở bất cứ quốc gia, dân tộc nào đều có thể vận dụng sáng tạo triết học Mác 
phù hợp thực tiễn đất nƣớc mình; đồng thời, do bản chất khoa học, cách mạng và đòi 
hỏi bức thiết của thực tiễn thời đại tất yếu dẫn đến việc đổi mới lý luận triết học mácxít. 
Tuy nhiên, việc đổi mới không phải là xét lại, phủ định, mà là tiếp tục khẳng định và làm 
sâu sắc hơn bản chất khoa học và cách mạng của triết học Mác trong điều kiện mới. 
2.2. Vấn đề đổi mới giảng dạy triết học Mác - Lênin trong trường đại học hiện nay 
2.2.1. Sự cần thiết đổi mới giảng dạy triết học Mác - Lênin 
Trong thời đại hiện nay, trí tuệ đƣợc coi là sức mạnh hàng đầu, khẳng định vai 
trò, vị thế của một quốc gia, dân tộc. Vì vậy, bất kỳ quốc gia, dân tộc, ở giai đoạn phát 
triển nào, muốn thúc đẩy và phát triển kinh tế không thể không quan tâm và đầu tƣ cho 
giáo dục. Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ “Phát triển giáo dục và đào tạo là một 
trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là 
điều kiện để phát huy nguồn lực con ngƣời - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng 
trƣởng kinh tế nhanh và bền vững” [2; tr.108-109]. 
Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, xu thế toàn cầu hóa thâm 
nhập ngày càng sâu rộng vào mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội Điều đó, 
tạo ra những thay đổi lớn trong đời sống kinh tế - xã hội của các quốc gia, dân tộc trên 
toàn thế giới. Trên lĩnh vực tƣ tƣởng, văn hóa, các thế lực thù địch vẫn tiếp tục dùng 
mọi thủ đoạn và âm mƣu “diễn biến hòa bình” tác động vào xã hội nƣớc ta, nhất là vào 
thanh niên, sinh viên, trí thức,... nhằm làm tan rã hệ tƣ tƣởng, làm mất niềm tin vào chủ 
nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Đồng thời, thực tế ở các trƣờng đại học vẫn 
còn một số sinh viên có thái độ thờ ơ, coi nhẹ, thiếu niềm tin đối với các môn Lý luận 
chính trị, có nhận thức lệch lạc về mục đích, lý tƣởng sống làm ảnh hƣởng đến quá 
trình giáo dục, đào tạo của nhà trƣờng cũng nhƣ việc hình thành nhân cách mỗi sinh 
viên. Vấn đề bức xúc nhất trong giáo dục nƣớc ta hiện nay là “chất lƣợng giáo dục toàn 
diện, trƣớc hết là chất lƣợng giáo dục chính trị, lý tƣởng, đạo đức, lối sống, đặc biệt ở 
bậc cao đẳng, đại học” [3; tr.40-41]. Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận định: “Đặc biệt 
đáng lo ngại là trong một bộ phận học sinh, sinh viên có tình trạng suy thoái đạo đức, 
Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại 
|8 
mờ nhạt lý tƣởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp vì tƣơng 
lai của bản thân và đất nƣớc” [1; tr.24]. Tình hình đó do nhiều nguyên nhân cả chủ 
quan và khách quan, song một trong những nguyên nhân cơ bản là do: “Công tác giáo 
dục chính trị, tƣ tƣởng, đạo đức và nhân cách cũng nhƣ việc giảng dạy các môn khoa 
học xã hội và nhân văn,... bị xem nhẹ. Hiệu quả giảng dạy các môn khoa học Mác - 
Lênin bị hạn chế” [1; tr.26]. Điều đó, đặt ra yêu cầu phải chú trong hơn nữa công tác 
giảng dạy, học tập các môn Lý luận chính trị nhằm hình thành cho sinh viên thế giới 
quan và phƣơng pháp luận khoa học, xây dựng cho sinh viên niềm tin vào chủ nghĩa 
Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, tin vào đƣờng lối đổi mới của Đảng, vào sự 
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Văn kiện Đại hội IX của Đảng đã 
khẳng định: “Tăng cƣờng giáo dục chính trị, tƣ tƣởng, đạo đức, lối sống cho học sinh, 
sinh viên. Cải tiến việc giảng dạy và học tập các bộ môn khoa học Mác - Lênin và tƣ 
tƣởng Hồ Chí Minh ở các trƣờng đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy 
nghề” [2; tr.110-111]. 
2.2.2. Một số giải pháp chủ yếu đổi mới nâng cao chất lượng giảng dạy triết học Mác 
- Lênin trong trường đại học hiện nay 
Thứ nhất, đổi mới nội dung chƣơng trình, phƣơng pháp giảng dạy phù hợp với 
đối tƣợng sinh viên. 
Với chức năng là môn khoa học cung cấp thế giới quan và phƣơng pháp luận 
cũng nhƣ tƣ duy biện chứng cho ngƣời học, đổi mới nội dung và phƣơng pháp giảng 
dạy triết học Mác - Lênin phù hợp với đối tƣợng sinh viên là một yêu cầu bức thiết, 
một nhiệm vụ quan trọng. Việc xây dựng nội dung chƣơng trình phù hợp với đối tƣợng 
dạy học quyết định đến việc lựa chọn phƣơng pháp dạy học phù hợp. Đối với sinh viên 
các trƣờng đại học, họ cần đƣợc trang bị kiến thức về thế giới quan, phƣơng pháp luận 
khoa học chung nhất. Song, do mục tiêu đào tạo của mỗi trƣờng, mỗi ngành khác nhau. 
Do đó, trên cơ sở xác định chuẩn đầu ra của mỗi trƣờng, mỗi ngành đào tạo, giảng viên 
phải xác định đối tƣợng để vận dụng những phƣơng pháp giảng dạy và đáp ứng các kỹ 
năng cần thiết phù hợp với yêu cầu thực tiễn đặt ra. 
Trƣớc những đòi hỏi cấp bách của thực tiễn và qua 12 năm giảng dạy các môn 
Lý luận chính trị theo 3 môn ở trƣờng đại học bộc lộ một số hạn chế, gây áp lực rất 
lớn bởi sự quá tải về nội dung chƣơng trình. Môn Những nguyên lý cơ bản của chủ 
nghĩa Mác - Lênin (phần 1) so với nội dung môn Triết học Mác - Lênin trƣớc đây thì gần 
nhƣ không có sự thay đổi, trong khi đó thời gian giảng dạy chƣơng trình mới chỉ bằng 
“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020) 
9| 
một nửa so với chƣơng trình cũ. Việc nghiên cứu triết học Mác - Lênin chƣa đáp ứng 
đƣợc yêu cầu thực tiễn phát triển của đất nƣớc đặt ra. Nhiều vấn đề cấp bách về sự phát 
triển đất nƣớc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa chƣa đƣợc giải đáp. Từ thực 
tế đó, Ban Bí thƣ đã có Kết luận 94-KL/TW ngày 28/3/2014 về “Tiếp tục đổi mới học 
tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân”. Trong đó, Bộ Giáo dục và Đào 
tạo đã đƣợc giao nhiệm vụ tổ chức biên soạn chƣơng trình, giáo trình các môn lý luận 
chính trị dùng chung trong đào tạo trình độ đại học đối với tất cả các cơ sở giáo dục đại 
học và có Công văn số 3056/BGDĐT-GDĐH ngày 19/7/2019 hƣớng dẫn thực hiện 
chƣơng trình, giáo trình các môn Lý luận chính trị bắt đầu từ năm học 2019 - 2020. 
Trong đó, môn Triết học Mác - Lênin đƣợc bố trí 3 tín chỉ. 
Việc nâng cao chất lƣợng giảng dạy các môn Lý luận chính trị nói chung, giảng 
dạy môn triết học Mác - Lênin nói riêng là một thách thức rất lớn. Vì vậy, để kích 
thích, khơi dậy đƣợc tính sáng tạo, say mê của sinh viên trong học tập triết học Mác - 
Lênin, đòi hỏi cần quan tâm đến phƣơng pháp giảng dạy, từng bƣớc cải tiến phƣơng 
pháp dạy và học theo hƣớng hiện đại, chuyển từ “việc truyền đạt thông tin khoa học 
sang việc tổ chức quá trình nhận thức cho sinh viên phù hợp với tình hình mới hiện 
nay. Thực hiện đổi mới phƣơng pháp giảng dạy cần chú ý về cách tiếp cận, nhận thức 
đối tƣợng khoa học; cách chuyển tải thông tin về đối tƣợng khoa học đến ngƣời học; 
cách vận dụng tri thức triết học của sinh viên vào thực tiễn. Đồng thời, trong giảng dạy 
triết học Mác - Lênin cần đáp ứng yêu cầu làm hình thành ở sinh viên một thế giới 
quan theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng; và cung cấp cho ngƣời học 
một phƣơng pháp luận triết học đúng đắn, hợp lý triệt để. 
Thứ hai, trong giảng dạy triết học Mác - Lênin cần cung cấp cho ngƣời học 
phƣơng pháp luận triết học đúng đắn, hợp lý. 
Trong triết học Mác - Lênin, lý luận và phƣơng pháp thống nhất hữu cơ với nhau. 
Ở đây, các quan điểm của chủ nghĩa duy vật mácxít trở thành những nguyên tắc xuất 
phát và phƣơng pháp luận. Trên cơ sở giải thích một cách đúng đắn, triệt để về thế giới 
và con ngƣời trong thế giới ấy, triết học Mác - Lênin đã thể hiện chức năng phƣơng 
pháp luận của nó, trở thành cái định hƣớng cho nhận thức và hoạt động thực tiễn của 
con ngƣời. Nhờ phƣơng pháp luận mácxít, con ngƣời lựa chọn, xác định đúng đắn, hợp 
lý con đƣờng cần thiết chung nhất cho một phƣơng hƣớng, cách thức để định hƣớng, 
xác định và giải thích những vấn đề mà con ngƣời đang quan tâm. Triết học Mác - 
Lênin góp phần bồi dƣỡng nhân sinh quan, đạo đức cách mạng, rèn luyện bản lĩnh 
chính trị, nhân cách, phẩm chất, năng lực và niềm tin cho sinh viên. 
Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại 
|10 
Thứ ba, bảo đảm sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong dạy học triết học 
Mác - Lênin. 
Hệ thống các quan niệm, quan điểm, nguyên lý, quy luật, phạm trù của triết học 
Mác - Lênin, do tính đúng đắn và triệt để của nó mang lại, đã trở thành nhân tố định 
hƣớng cho hoạt động nhận thức và thực tiễn, trở thành nguyên tắc xuất phát của 
phƣơng pháp luận. Do vậy, giảng dạy triết học Mác - Lênin ngƣời dạy phải luôn gắn 
chặt nội dung tri thức của khoa học triết học với bản chất, xu hƣớng vận động của lịch 
sử, quan tâm đƣa dẫn ngƣời học có năng lực lý luận chung để tiếp cận thực tiễn, làm cơ 
sở cho nhận thức và hoạt động thực tiễn; gợi mở, định hƣớng cho sinh viên phƣơng 
pháp luận đúng đắn trong cách xem xét, đánh giá những gì đang diễn ra trong đời sống 
hiện thực, tránh tiếp nhận triết học một cách giáo điều. Nhƣ Chủ tịch Hồ Chí Minh đã 
nói: “phải học tập tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin; học tập lập trƣờng, quan điểm 
và phƣơng pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin để áp dụng lập trƣờng, quan điểm và 
phƣơng pháp ấy mà giải quyết tốt cho những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng 
của chúng ta. Nhƣ thế chúng ta học tập lý luận là cốt để áp dụng vào thực tế” [9; tr.497]. 
Thứ tư, phải đảm bảo mục đích của việc dạy học môn triết học Mác - Lênin. 
Do chuẩn đầu ra của từng ngành đào tạo khác nhau nên việc xác định mục đích 
giảng dạy triết học ngày càng có nhiều yêu cầu và đòi hỏi mang tính đặc thù hơn. Tuy 
nhiên, trong điều kiện hiện nay, giảng dạy triết học Mác - Lênin ngoài việc phải gắn 
với mục tiêu đào tạo của từng ngành, giảng dạy triết học học Mác - Lênin còn phải gắn 
với việc nhận diện, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, xuyên tạc và các thủ đoạn 
chống phá con đƣờng đi lên chủ nghĩa xã hội ở nƣớc ta nhằm thực hiện thành công 
chiến lƣợc “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực chính trị tƣ tƣởng của Đảng. Từ đó, giúp 
sinh viên nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, nhất là trƣớc âm mƣu, thủ đoạn hoạt 
động “diễn biến hòa bình”, bạo loạn, lật đổ, phá hoại nền tảng văn hóa xã hội chủ nghĩa. 
Thứ năm, nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn của đội ngũ giảng viên trƣớc 
yêu cầu mới. 
Đây là điều kiện quan trọng cho việc đảm bảo và nâng cao chất lƣợng dạy và học 
đáp ứng yêu cầu đổi mới hiện nay. Ngƣời giảng viên giỏi phải là ngƣời truyền đƣợc 
cảm hứng tới ngƣời học, dẫn dắt sinh viên học tập môn học có hiệu quả. Muốn nâng 
cao chất lƣợng đào tạo thì một trong những yếu tố có tính quyết định là đội ngũ giảng 
viên phải có đủ phẩm chất, trình độ, năng lực và phƣơng pháp giảng dạy. Do vậy, đội 
ngũ giảng viên cần đƣợc đào tạo, bồi dƣỡng, tiếp tục nâng cao trình độ để có đủ khả 
năng đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ giảng dạy. 
“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020) 
11| 
Để nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn, ngoài việc nắm vững, trang bị và cập 
nhật những kiến thức cơ bản, kiến thức chuyên ngành theo chiều sâu, một mặt, ngƣời 
giảng viên cần trang bị kiến thức liên ngành để có tầm hiểu biết rộng, đủ sức luận giải 
những vấn đề lý luận và thực tiễn đang đặt ra; mặt khác, mỗi giảng viên còn phải 
không ngừng nâng cao bản lĩnh nghề nghiệp, thực sự tâm huyết trong việc nghiên cứu, 
giảng dạy, tự vƣơn lên để khẳng định vị thế của mình, khắc phục mọi biểu hiện thỏa 
mãn, thiếu nhạy bén, thiếu tích cực. 
Thứ sáu, khuyến khích sinh viên tự học, tự nghiên cứu. Đây chính là một yêu cầu 
cơ bản trong phƣơng pháp giáo dục hiện đại. Bởi lẽ, sự thống nhất giữa lý luận và thực 
tiễn là nguyên tắc căn bản của triết học Mác - Lênin. Vì vậy, mục đích học để vận dụng 
chứ không phải học lý luận vì lý luận. Để sinh viên vận dụng những kiến thức đã đƣợc 
học vào thực tiễn cuộc sống, đòi hỏi họ phải chủ động, tích cực, tự giác học tập. Tuy 
nhiên, để sinh viên thực hiện tốt việc tự học, tự rèn luyện, một mặt, sinh viên phải xác 
định rõ mục đích học tập, xây dựng động cơ học tập đúng đắn, có kế hoạch sắp xếp 
thời gian học tập và kiên trì thực hiện kế hoạch; mặt khác, giảng viên bộ môn cần chủ 
động giao bài tập về nhà cho sinh viên, hƣớng dẫn sinh viên đọc tài liệu và nghiên cứu 
bài học trƣớc khi lên lớp. 
III. KẾT LUẬN 
Triết học Mác với bản chất tự nó - bản chất cách mạng và khoa học “luôn là một 
triết học mà không một thứ triết học nào có thể vƣợt qua đƣợc của thời đại chúng ta”. 
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa hiện nay, triết học Mác - cơ sở lý luận 
nền tảng của chủ nghĩa Mác - Lênin đã thực sự trở thành cơ sở lý luận và phƣơng pháp 
khoa học giúp Đảng và Nhà nƣớc ta xây dựng và từng bƣớc hoàn chỉnh đƣờng lối đổi 
mới theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại 
hóa vì mục tiêu dân dân, nƣớc mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Vì vậy, 
nắm vững bản chất cách mạng và khoa học của triết học Mác - Lênin, nghiên cứu, 
giảng dạy, học tập triết học Mác - Lênin giữ vai trò hết sức quan trọng, góp phần vào 
sự nghiệp đổi mới do Đảng khởi xƣớng và lãnh đạo, để giữ vững độc lập dân tộc và 
nâng cao chất lƣợng giáo dục - đào tạo. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (1997), Văn kiện Hội nghị lần thứ II Ban Chấp hành 
Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại 
|12 
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, 
Nxb Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. 
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2003), Văn kiện Hội nghị lần thứ VII Ban Chấp 
hành Trung ương khóa IX, Nxb Chính trị quốc gia Hà nội. 
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu lần thứ XII, Văn 
phòng Trung ƣơng, Hà Nội. 
5. V.I. Lênin (1980), Toàn tập, tập 20, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva. 
6. V.I. Lênin (1978), Toàn tập, tập 23, Nxb Tiến bộ Mátxcơva. 
7. C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
8. C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
9. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, tập 8, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.