Bài giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh - Chương 3: Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội và con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam - Lê Thị Ngọc Hoa

KHOA KINH TẾ CHÍNH TRỊ
BỘ MÔN: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
Đà Nẵng - 2017
CHƯƠNG III
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ 
CON ĐƯỜNG QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
Ở VIỆT NAM
Giảng viên: ThS. Lê Thị Ngọc Hoa
I. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
II. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con đường quá độ lên 
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
I. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
1. Con đường hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
a.Về tính tất yếu của chủ nghĩa xã hội
- Sự ra đời của CNXH xuất phát từ quy luật
vận động, phát triển khách quan của lịch sử
xã hội loài người, từ nội dung, tính chất và
xu thế vận động tất yếu của thời đại.
- CNXH ra đời chính từ sự tàn bạo của CNTB
tương laicổ đại
Tính tất yếu của chủ nghĩa xã hội
Chiếm hữu
nô lệ
Phong kiến Tư bản 
chủ nghĩa
Xã hội
chủ nghĩa
Cộng sản
chủ nghĩa
Cộng sản 
nguyên thuỷ
1. Con đường hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
Quan điểm của Hồ Chí Minh
Người giải thích sự phát triển xã hội từ CSNT đến CNXH là 
do sự thay thế lần lượt các phương thức sản xuất
“Chỉ có chủ nghĩa cộng sản mới cứu nhân 
loại, đem lại cho mọi người không phân 
biệt chủng tộc và nguồn gốc sự tự do, 
bình đẳng, bác ái, đoàn kết, ấm no trên 
quả đất”
Chủ nghĩa xã hội là kết quả tất yếu của cách mạng Việt Nam
“Cách sản xuất và sức sản xuất phát triển và biến đổi mãi, do đó 
mà tư tưởng con người, chế độ xã hộicũ g phát triển và biến
đổi Cách sản xuất từ chỗ dùng càn cây, búa đá phát triển dần 
đến máy móc, sức đ n, sức nguyên tử. Chế độ xã hội ũng phát 
triển từ cộng sản nguyên thủy đến chế độ nô lệ, đến chế độ 
phong kiến, đến chế độ tư bản và ngày nay gần một nửa loài 
người đang tiến lên chế độ xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ 
nghĩa. Sự phát triển và tiến bộ đó không ai ngăn cản được”
Hồ Chí Minh kết luận, quá độ đi lên chủ ghĩa xã hội là một 
tất ếu lịch sử
“Con ường tiến tới chủ nghĩa xã hội của các dân tộc
là con đường chung của thời đại, của lịch sử 
không ai ăn cản nổi”
b.Cách tiếp cận của Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
• Hồ Chí Minh tiếp cận CNXH trên cơ sở học thuyết Hình
thái kinh tế - xã hội và các quan điểm duy vật lịch sử của
chủ nghĩa Mác - Lênin.
F.EngelsC.Max V.I.LÊNIN
CỘNG SẢN NGUYÊN THỦY
CHIẾM HỮU NÔ LỆ
PHONG KiẾN
CHỦ NGHĨA TƯ BẢN 
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
b.Cách tiếp cận của Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
b.Cách tiếp cận của Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
- Chủ nghĩa yêu 
nước, nhu cầu thực 
tiễn của Việt Nam
Ngày 5/6/1911, Nguyễn Tất Thành ra đi tìm 
đường cứu nước (hướng sang Pháp và các 
nước phương Tây)
Tháng 7/1920, Người bắt gặp CN Mác – Lênin 
và tìm thấy con đường chân chính để giải phóng 
dân tộc, giải phóng xã hội, giải phóng con người
“Chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa 
cộng sản mới giải phóng được các 
dân tộc bị áp bức và những người 
lao động trên thế giới khỏi ách nô lệ”
b.Cách tiếp cận của Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
•- Từ truyền thống văn hóa phương Đông và Việt Nam.
Truyền thống nhân ái, yêu mến quê hương, sống có tình có nghĩa 
Truyền thống đề cao văn hóa, lễ nghĩa, coi trọng giáo dục đạo đức 
Dân tộc Việt Nam yêu hòa bình, sống hòa đồng với các dân tộc khác
- Từ thực tiễn sinh thành và vận động của chủ nghĩa xã hội
2. Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
Là một xã hội hiện thực có đặc trưng là xóa bỏ tư hữu tư
nhân về tư liệu sản xuất nhằm giải phóng con người
Là giai đoạn quá độ tất yếu để đi đến xóa bỏ tình trạng xã hội
phân chia thành giai cấp. 
Bên cạnh tính ưu việt của xã hội mới so với xã hội cũ vẫn
còn tồn tại sự bất bình đẳng về của cải xã hội.
Quan điểm của Mác - Ăngghen
a.Quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin về đặc trưng bản chất của CNXH
Về quan hệ sản xuất: Xóa bỏ chế độ tư hữu, thiết lập chế độ
công hữu về tư liệu sản xuất
Về lực lượng sản xuất: chủ nghĩa xã hội dựa trên nền đại công
nghiệp; được tổ chức có kế hoạch trong cả nước
Về phân phối: chủ nghĩa xã hội thực hiện nguyên tắc phân phối
theo lao động
Thực hiện sản xuất có kế hoạch và tiến tới xóa bỏ hàng hóa, tiền tệ
Khắc phục sự khác biệt về giai cấp, tiến tới xóa bỏ sự khác biệt
giữa nông thôn với thành thị, lao động trí óc và lao động chân tay; 
xây dựng một xã hội thuần nhất về giai cấp
Chủ nghĩa xã hội đảm bảo cho con người phát triển toàn diện.
Quan điểm của Lênin
a.Quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin về đặc trưng bản chất của CNXH
Nhà nước xã hội chủ nghĩa đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân
CHẾ ĐỘ 
CHÍNH 
TRỊ DO 
NHÂN 
DÂN 
LÀMCHỦ
KINH TẾ 
PHÁT 
TRIỂN 
CAO
KHÔNG 
CÒN TÌNH 
TRẠNG 
NGƯỜI 
BÓC LỘT 
NGƯỜI
XÃ HỘI 
PHÁT 
TRIỂN 
CAO VỀ 
VĂN HÓA, 
ĐẠO ĐỨC
b. Quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh 
về bản chất và đặc trưng của chủ nghĩa xã hội
b. Quan điểm của Hồ Chí Minh
- Về chính trị:
chủ nghĩa xã hội là một chế độ
do nhân dân làm chủ
“Đảng và Nhà nước ta dùng lực lượng của nhân 
dân để xây dựng cho nhân dân một đời sống 
ngày càng sung sướng. Đó là chủ nghĩa xã hội”
Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
b.Quan điểm của Hồ Chí Minh
- Về kinh tế: chủ nghĩa xã hội là một xã hội dân giàu 
nước mạnh, có nền kinh tế phát triển cao, gắn liền với 
sự phát triển của khoa học kỹ thuật
Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
b.Quan điểm của Hồ Chí Minh
- Về văn hóa, đạo đức: chủ nghĩa xã hội là một xã hội không còn 
người bóc lột người, một xã hội phát triển cao về văn hóa đạo đức
Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
b. Quan điểm của Hồ Chí Minh
Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
•CNXH là công trình tập thể của ND, do ND tự xây dựng lấy dưới sự
lãnh đạo của Đảng cộng sản. Đó là một CNXH của dân, do dân, vì 
dân, là hiện thân đỉnh cao của tiến trình tiến hóa lịch sử nhân loại.
3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về mục tiêu, động lực 
của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
a. Mục tiêu 
* Mục tiêu chung
Độc lập cho dân tộc
Tự do, hạnh phúc cho nhân dân
* Mục tiêu cụ thể
- Về chính trị: Xây dựng chế độ do nhân 
dân làm chủ
( Hå ChÝ Minh toµn tËp, t 9, tr 590)
- Về kinh tế:
Xây dựng một nền kinh tế có công nghiệp – nông 
nghiệp hiện đại, khoa học kỹ thuật tiên tiến
“Biến một nền kinh tế lạc hậu thành một nền 
kinh tế xã hội chủ nghĩa với công nghiệp và 
nông nghiệp hiện đại, khoa học và kỹ thuật tiên 
tiến”
Xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu khác nhau, 
trong đó chế độ sở hữu công cộng về tư liệu sản xuất là hình thức
sở hữu quan trọng nhất
Xây dựng nền kinh tế phát triển toàn diện, trong đó, công nghiệp và
nông nghiệp là hai chân của nền kinh tế nước nhà
Vai trò của nông nghiệp
Giải quyết vấn đề lương thực cho nhân dânThúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển
Vai trò của công nghiệp
Sản xuất nhiều của cải ật chất để nâng ao đời sống nhân dân
Mối qu n hệ công ô nghiệp
Có mối quan hệ chặt chẽ và tác động qua lại với nhau
“Công nghiệp phát triển thì nông nghiệp mới phát triển. Cho nên công nghiệp 
và nông nghiệp phải giúp đỡ lẫn nhau và cùng nhau phát triển, như hai chân 
đi khỏe và đi đều thì tiến bước sẽ nhanh và nhanh chóng đi đến mục đích”
- Về văn hóa:
Xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa lấy hạnh phúc của đồng bào, 
dân tộc làm cơ sở
“Trình độ văn hóa của nhân dân nâng cao sẽ giúp cho chúng 
ta đẩy mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân 
chủ, cần thiết để xây dựng nước ta thành một nước hòa 
bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh”
Phương châm xây dựng nền văn hóa mới: dân tộc, khoa học, đại chúng
Dân tộc: thể hiện cốt cách, tâm hồn người Việt Nam; kế thừa và phát 
huy truyền thống văn hóa Việt Nam 
Khoa học: văn hóa đỏi hỏi phải đấu tranh chống lại những gì phản 
khoa học, phản tiến bộPhải tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa 
nhân loại làm phong phú thêm văn hóa của ta
Đại chúng: phải phục vụ nhân dân, phản ánh được tâm tư,
nguyện vọng, ý chí của nhân dân
- Về quan hệ xã hội: - Xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, 
có quan hệ tốt đẹp giữa người với người
- Xã hội có đạo đức, lối sống lành mạnh
- Về xây dựng con người mới:
Con người mới phải có tư tưởng xã hội chủ nghĩa
Con người xã hội chủ nghĩa phải có năng lực, phẩm chất sau
Trong mục tiêu xây dựng con người, Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng đến 
lực lượng phụ nữCó tinh thần và năng lực làm chủ; Cần, kiệm, liêm, chính, 
chí công vô tư; có kiến thức khoa học, dám nghĩ, dám làm
b. Động lực của chủ nghĩa xã hội
Động lực là tất cả những nhân tố góp phần thúc đẩy sự phát triển 
kinh tế - xã hội thông qua hoạt động của con người.
* Bình diện cộng đồng
Động lực của chủ nghĩa xã hội bao gồm tất cả các tầng lớp 
nhân dân của dân tộc Việt Nam 
Để phát huy sức mạnh cộng đồng phải thực hiện đại đoàn kết 
dân tộc và phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân 
trong xây dựng chủ nghĩa xã hội
“Chủ nghĩa xã hội là công trình đặc biệt, vĩ đại của nhân 
dân, do nhân dân xây dựng dưới sự lãnh đạo của Đảng
Người kêu gọi: “Toàn dân đoàn kết xây dựng chủ nghĩa 
xã hội
*Bình diện cá nhân
Tác động vào nhu cầu và lợi ích 
của con người
Phát huy quyền làm chủ và ý 
thức làm chủ của người lao động
Thực hiện công bằng xã hội
“Không sợ thiếu, chỉ sợ không công bằng, 
không sợ nghèo chỉ sợ lòng dân không yên”
c. Đấu tranh khắc phục các trở lực
Đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân - kẻ thù của chủ nghĩa xã hội
Chống tham ô, lãnh phí, quan liêu - Giặc nội xâm
Chống chia rẽ, bè phái, mất đoàn kết, vô tổ chức kỷ luật
Chống chủ quan, bảo thủ, giáo điều, lười biếng, 
không chịu học tập cái mới
1. Khái quát quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về thời kỳ 
quá độ lên chủ nghĩa xã hội
* Quan niệm của chủ nghĩa Mác - Lênin
Quá độ lên chủ nghĩa xã hội là một tất yếu khách quan
CN Mác – Lênin chỉ ra 2 loại hình quá độ lên CNXH: 
quá độ trực tiếp và quá độ gián tiếp
Theo Lênin, ở những nước tiền tư bản muốn đi lên chủ nghĩa xã hội
cần phải đảm bảo đủ hai điều kiện
Một là: Trong nước có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Hai là: Có sự giúp đỡ của giai cấp vô sản các nước tiên tiến
2.Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
a.Về con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở 
Việt Nam
2.Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội 
ở Việt Nam
b.Về đặc điểm của thời kỳ quá độ
Việt Nam xây dựng CNXH
trong điều kiện vừa có hòa bình,
vừa có chiến tranh 
Việt Nam bước vào thời kỳ quá độ từ 1 điểm xuất phát thấp:
từ 1 nước nông nghiệp lạc hậu tiến thẳng lên CNXH
MÂU THUẪN CHỦ YÊU
YÊU CẦU PHÁT TRIỂN CAO VỚI 
XUẤT PHÁT ĐiỂM NGHÈO NÀN, LẠC HẬU
Nước ta đi lên chủ nghĩa xã hội 
trong bối cảnh quốc tế 
có nhiều thuận lợi
c.NHIỆM VỤ 
LỊCH SỬ
1. Xây dựng nền tảng vật
chất và kỹ thuật cho
CNXH, xây dựng các tiền
đề về kinh tế, chính trị,
văn hóa, tư tưởng cho
CNXH
2. Cải tạo xã hội cũ, xây
dựng xã hội mới, kết hợp
cải tạo với xây dựng,
trong đó lấy xây dựng
làm trọng tâm, cốt yếu,
lâu dài.
2.Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội 
ở Việt Nam
2.Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
d.Về nội dung xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ
Trong lĩnh vực chính trị
“Việc cần làm trước tiên là
chỉnh đốn lại Đảng, làm cho
mỗi đảng viên, mỗi đoàn viên,
mỗi chi bộ đều ra sức làm
tròn nhiệm vụ đảng giao phó
cho mình, toàn tâm, toàn ý
phục vụ nhân dân”
(Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh)
2.Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
d.Về nội dung xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ
Trong lĩnh vực kinh tế
B
C
D
A
2.Quan điểm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
d.Về nội dung xây dựng CNXH trong thời kỳ quá độ
Trong lĩnh vực văn hóa – xã hội
Xây dựng con người mới
3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về bước đi và biện pháp xây dựng 
chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ 
Quán triệt 2 nguyên tắc
-Một là, xây dựng CNXH là một hiện tượng mang tính quốc tế vì vậy phải quán 
-triệt các nguyên lý cơ bản của CN Mác – Lênin, học tập kinh nghiệm của các 
-nước anh em nhưng không được giáo điều, máy móc.
Hai là, Xác định bước đi và các biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội 
cần căn cứ vào điều kiện thực tế, đặc điểm dân tộc, nhu cầu 
và khả năng thực tế của nhân dân 
3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về bước đi và biện pháp xây dựng 
chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ 
Mô hình “ba bước đi”
Thứ ba, phát triển công nghiệp nặng
Thứ hai, phát triển tiểu thủ công nghiệp và công nghiệp nhẹ
Thứ nhất, ưu tiên phát triển nông nghiệp, coi nông nghiệp là mặt trận 
hàng đầu. 
3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về bước đi và biện pháp xây dựng 
chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ 
Bước đi của thời kỳ quá độ
vTùy theo điều kiện, hoàn cảnh cụ thể khác nhau, định ra
những bước đi dài ngắn khác nhau, phù hợp với tình hình
phát triển kinh tế xã hội, với nhận thức của quần chúng,
với trình độ tổ chức quản lý xã hội của cán bộ.
vBước đi phải thực hiện dần dần, đi bước nào vững bước ấy,
đi bước trước phải tính tới bước sau, đi bước sau phải củng
cố bước trước. Chống tư tưởng chủ quan nóng vội, đốt cháy
giai đoạn.
3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về bước đi và biện pháp xây dựng 
chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ 
c. Biện pháp
“Nêu cao tinh thần độc lập tự chủ, sáng tạo, chống giáo điều,
rập khuôn, phải suy nghĩ, tìm tòi, tạo ra cách làm phù hợp với
thực tiễn của cách mạng Việt Nam”
ØCải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, kết hợp với xây dựng, 
lấy xây dựng làm chính.
Ø Kết hợp xây dựng với bảo vệ, thực hiện đồng thời hai nhiệm vụ
chiến lược của cách mạng Việt Nam.
Ø Phải có kế hoạch, biện pháp và quyết tâm thực hiện thắng lợi kế hoạch. 
Ø Đem của dân, tài dân, sức dân để làm lợi cho dân
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.