Bài giảng Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin - Lại Thị Thúy Nga

 và các mối quan hệ xã hội. Quan hệ dân tộc theo
các nguyên lý của chủ nghĩa xã hội khoa học. Đồng thời, dân tộc xã hội chủ
nghĩa cũng chỉ có thể ra đời từ kết quả toàn diện trên mọi lĩnh vực của công cuộc
xây dựng chủ nghĩa xã hội từ kinh tế, chính trị, xã hội và văn hoá - tư tưởng.
Dân tộc trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội có sự vận động mới
theo hướng ngày càng tiến bộ, văn minh. Trong đó, hai xu hướng khách quan của
sự phát triển dân tộc sẽ phát huy tác dụng cùng chiều, bổ sung, hỗ trợ cho nhau
và diễn ra trong từng dan tộc, trong cả cộng đồng quốc gia. Quan hệ dân tộc sẽ là
biểu hiện sinh động của hai xu hướng đó trong điều kiện của công cuộc xây dựng
xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa.
- 142 -
Tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đã tạo ra những điều kiện thuận lợi
để xây dựng quan hệ dân tộc bình đẳng, hợp tác giúp đỡ nhau cùng tiến bộ giữa
các dân tộc. Sự xích lại gần nhau trên cơ sở tự nguyện và bình đẳng là nhân tố
quan trọng cho từng dân tộc nhanh chóng đi tới phồn vinh, hạnh phúc. Mỗi dân
tộc không những có điều kiện khai thác tối đa tiềm năng của dân tộc mình để
phát triển mà còn nhận được sự giúp đỡ, dựa vào tiềm năng của dân tộc anh em
để phát triển nhanh chóng.
Sự xích lại gần nhau giữa các dân tộc trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa
xã hội trong một quốc gia sẽ làm cho những giá trị, tinh hoa của các dân tộc hoà
nhập vào nhau, bổ sung cho nhau làm phong phú thêm giá trị chung của quốc gia
- dân tộc. Những giá trị chung đó sẽ lại là cơ sở liên kết các dân tộc chặt chẽ, bền
vững hơn.
Tóm lại, dân tộc và quan hẹ dân tộc trong tiến trình xây dựng xã hội xã hội
chủ nghĩa là một nội dung quan trọng trong toàn bộ nội dung của sự nghiệp xây
dựng xã hội mới. Xã hội mới từng bước tạo ra những điều kiện để xây dựng quan
hệ hợp tác giữa các dân tộc. Sự phát triển mọi mặt của từng dân tộc gắn với sự
phát triển của cả cộng đồng các dân tộc. Sự tăng cường tính thống nhất các dân
tộc trở thành một quá trình hợp quy luật. Tuy nhiên, tính cộng đồng chung, tính
thống nhất trên cơ sở giữ gìn và phát huy tinh hoa, bản sắc dân tộc.
c, Những nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin trong việc giải
quyết vấn đề dân tộc.
Cùng với vấn đề giai cấp, vấn đề dân tộc luôn luôn là một nội dung quan
trọng có ý nghĩa chiến lược của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Giải quyết vấn đề
dân tộc là một trong những vấn đề có ý nghĩa quyết định đến sự ổn định, phát
triển hay khủng hoảng, tan rã của một quốc gia dân tộc.
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, vấn đề dân tộc là một bộ phận
của những vấn đề chung về cách mạng vô sản và chuyên chính vô sản. do đó ,
giải quyết vấn đề dân tộc phải gắn với cách mạng vô sản và trên cơ sở của cách
mạng chủ nghĩa. Chủ nghĩa Mác- Lênin cũng nhán mạnh rằng, khi xem xét và
giải quyết vấn đề dân tộc phải đứng vững trên lập trường giai cấp công nhân.
Điều đó cũng có nghĩa là việc xem xét và giải quyết vấn đề dân tộc trên cơ sở và
vì lợi ích cơ bản, lâu dài của dân tộc.
Giải quyết vấn đề dân tộc thực chất là xác lập quan hệ công bằng, bình
đẳng giữa các dân tộc trong một quốc gia, giữa các quốc gia dân tộc trên các lĩnh
vực kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội.
Trên cơ sở tư tưởng của C.Mác, Ph.Ăngghen về vấn đề dân tộc và giai cấp,
cùng với sự phân tích hai xu hướng của vấn đề dân tộc, V.I. Lênin đã nêu ra “
Cương lĩnh dân tộc” với ba nội dung cơ bản: các dân tộc hoàn toàn bình đẳng;
các dân tộc được quyền tự quyết; liên hiệp công nhân tất cả các dân tộc. Đây
được coi là cương lĩnh dân tộc của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Cương lĩnh dân tộc của chủ nghĩa Mác - Lênin là một bộ phận không thể
tách rời trong cương lĩnh cách mạng của giai cấp công nhân; là tuyên ngôn về
vấn đề dân tộc của Đảng Cộng sản trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc,
giải phóng giai cấp và giải quyết đúng đắn mối quan hệ dân tộc. Cương lĩnh đã
trở thành cơ sở lý luận cho chủ trương, đường lối và chính sách dân tộc của đảng
Cộng sản và nhà nứoc xã hội chủ nghĩa.
- 143 -
- Các dân tộc hoàn toàn bình đẳng
Quyền bình đẳng giữa các dân tộc là quyền thiêng liêng của các dân tộc.
Tất cả các dân tộc, dù đông người hay ít người, có trình độ phát triển cao hay
thấp đều có quyền lợi và nghĩa vụ như nhau, không có đặc quyền đặc lợi về kinh
tế, chính trị, văn hoá, ngôn ngữ cho bất cứ dân tộc nào.
Trong một quốc gia có nhiều dân tộc, quyền bình đẳng giữa các dân tộc
phải được pháp luật bảo vệ và phải đuợc thực hiện trong thực tế, trong đó việc
khắc phục sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế giữa các dân tộc do lịch sử
để lại có ý nghĩa cơ bản.
Trong quan hệ giữa các quốc gia - dân tộc, quyền bình đẳng dân tộc gắn
liền với cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa bá quyền
nước lớn; chống sự áp bức, bóc lột của các nước tư bản phát triển đối với các
nước lạc hậu, chậm phát triển về kinh tế. Mọi quốc gia đều bình đẳng trong quan
hệ quốc tế.
- Các dân tộc được quyền tự quyết
Quyền dân tộc tự quyết là quyền làm chủ của mõi dân tộc, quyền tự quyết
định con đường phát triển kinh tế, chính trị- xã hội của dân tộc mình. Quyền dân
tộc tư quyết bao gồm quyền tự do phân lập thành cộng đồng quốc gia dân tộc độc
lập (vì lợi ích của các dân tộc, chứ không phải vì mưu đồ và lợi ích của một
nhóm người nào) và quyền tự nguyện liên hiêp lại với các dân tộc khác trên cơ sở
bình đẳng.
Khi xem xét giải quyết quyền tự quyết của dân tộc cần đứng vững trên lập
trường của giai cấp công nhân: ủng hộ các phong trào dân tộc tiến bộ, kiên quyết
đấu tranh chống lại những mưu toan lợi dụng quyền dân tộc tự quyết làm chiêu
bài để can thiệp vào công việc nội bộ các nước, đòi ly khai chia rẽ dân tộc.
- Liên hiệp công nhân tất cả các dân tộc
Đây là tư tưởng, nội dung cơ bản trong cương lĩnh dân tộc của V.I. Lênin.
Tư tưởng này là sự thể hiện bản chất quốc tế của giai cấp công nhân, phong trào
công nhân và phản ánh tính thống nhất giữa sự nghiệp giải phóng dân tộc với giải
phóng giai cấp.
Đoàn kết giai cấp công nhân các dân tộc có ý nghĩa lớn lao đối với sự
nghiệp giải phóng dân tộc. Nó có vai trò quyết định đến việc xem xét, thực hiện
quyền bình đẳng dân tộc và quyền dân tộc tự quyết. Đồng thời, đây cũng là yếu
tố tạo nên sức mạnh đảm bảo cho thắng lợi của giai cấp công nhân và các daan
tộc bị áp bức trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc.
2. Tôn giáo và những nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin
trong việc giải quyết vấn đề tôn giáo
a, Khái niệm tôn giáo
Tôn giáo là một hiện tượng xã hội ra đời rất sớm trong lịch sử nhân loại và
tồn tại phổ biến ở hầu hết các cộng đồng người trong lịch sử hàng ngàn năm qua.
Nói chung, bất cứ tôn giáo nào, với hình thái phát triển đầy đủ của nó, cũng đều
bao gồm: ý thức tôn giáo (thể hiện ở quan niệm về các đấng thiêng liêng cùng
những tín ngưỡng tương ứng) và hệ thống tổ chức tôn giáo cùng với những hoạt
động mang tính chất nghi thức tín ngưỡng của nó.
Khi phân tích bản chất tôn giáo với tư cách là một hình thái ý thức xã hội,
Ph.Ăngghen cho rằng: “tất cả mọi tôn giáo chẳng qua chỉ là sự phản ánh hư ảo –
- 144 -
vào trong đầu óc của con người – của những lực lượng ở bên ngoài chi phối cuộc
sống hang ngày của họ; chỉ là sự phản ánh trong đó những lực lượng ở trần thế đã
mang hình thức những lực lượng siêu trần thế” [5;437].
Tôn giáo là sản phẩm của con người, gắn với những điều kiện tự nhiên và
lịch sử cụ thể, xác định. Về bản chất, tôn giáo là một hiện tượng xã hội phản ánh
sự bế tắc bất lực của con người trước tự nhiên và xã hội. Tuy nhiên, tôn giáo cũng
chứa đựng một giá trị phù hợp với đạo đức, đạo lý con người. Trong những hệ
thống những lời răn dạy của giáo lý tôn giáo cũng có những lời răn mà trong
chừng mực nào đó khi quần chúng chấp nhận vẫn có tác dụng điều chỉnh đối với
họ, như khuyên làm điều tốt, răn bỏ điều ác.
Trong lịch sử xã hội loài người, tôn giáo xuất hiện từ rất sớm. Nó hoàn
thiện và biến đổi cùng với sự biến đổi của những điều kiện kinh tế – xã hội, văn
hoá, chính trị. Tôn giáo ra đời bởi nhiều nguồn gốc khác nhau nhưng cơ bản là từ
các nguồn gốc kinh tế – xã hội, nhận thưc và tâm lý.
b, Vấn đề tôn giáo trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội
Trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và trong xã hội xã hội chủ
nghĩa, tôn giáo vẫn còn tồn tại. Có nhiều nguyên nhân cho sự tồn tại của tín
ngưỡng, tôn giáo, trong đó có các nguyên nhân chủ yếu sau:
- Nguyên nhân nhận thức
Trong tiền trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và trong xã hội xã hội chủ
nghĩa vẫn còn nhiều hiện tưọng tự nhiên, xã hội và của con người mà khoa học
chưa lý giải được, trong khi đố trình độ dân trí vẫn chưa thực sự được nâng cao.
Do đó, trước những sức mạnh tự phát của giới tự nhiên và xã hội mà con người
vẫn chưa nhận thức và chế ngự được đã khiến cho một bộ phận nhân dân đi tìm
sự an ủi, che chở và lý giải chúng từ sức mạnh của thần linh.
- Nguyên nhân kinh tế
Trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, nền kinh tế vẫn còn tồn tại
nhiều thành phần kinh tế với những lợi ích khác nhau của các giai cấp, tầng lớp
xã hội. Trong đời sống hiện thực, sự bát bình đẳng về kinh tế, chính trị, văn hoá,
xã hội vẫn còn diễn ra, sự cách biệt khá lớn về đời sống vật chất, tinh thần giữa
các nhóm dân cư còn tồn tại phổ biến. Do đó, những yếu tố may rủi, ngẫu nhiên
vẫn tác động mạnh mẽ đến con người, làm cho con người dễ trở nên thụ động với
tư tưởng nhờ cậy, cầu mong vào những lực lượng siêu nhiên.
- Nguyên nhân tâm lý
Tín ngưỡng, tôn giáo đã tồn tại lâu đời trong lịch sử nhân loại, đã trở thành
niềm tin, lối sống, phong tục tập quán, tình cảm của một bộ phận đông đảo quần
chúng nhân dân qua nhiều thế hệ. Bởi vậy, cho dù trong tiến trình xây dựng chủ
nghĩa xã hội và trong xã hội xã hội chủ nghĩa đã có những biến đổi mạnh mẽ về
kinh tế, chính trị- xã hội, tôn giáo vẫn không thể biến đổi ngay cùng với tiến bộ
của những biến đổi kinh tế- xã hội mà nó phản ánh. Điều đó cho thấy, trong mối
quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, ý thức xã hội thường có tính bảo thủ
hơn so với sự biến đổi của tồn tại xã hội, trong đó ý thức tôn giáo thường lại là
yếu tố mang tính chất bền vững nhất trong đời sống tinh thần của mỗi người, của
xã hội.
- Nguyên nhân chính trị- xã hội
Xét về mặt giá trị, có những nguyên tắc của tôn giáo phù hợp với chủ
- 145 -
nghĩa xã hội, với chủ trương đường lối, chính sách của nhà nước xã hội chủ
nghĩa. Đó là những giá trị đạo đức, văn hoá với tinh thần nhân đạo, hưóng
thiện đáp ứng được nhu cầu của một bộ phận quần chúng nhân dân. Chính vì
thế, trong một chừng mực nhất định, tôn giáo có sức thu hút mạnh mẽ đối với
một bộ phận quần chúng nhân dân.
- Nguyên nhân văn hoá
Trong thực tế sinh hoạt văn hoá xã hội, sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo đã
đáp ứng được phần nào nhu cầu văn hoá tinh thần của cộng đồng xã hội và trong
mức độ nhất định, có ý nghĩa giáo dục ý thức cộng đồng, phong cách, lối sống
của mỗi cá nhân trong cộng đồng. Về phương diện sinh hoạt văn hoá, tôn giáo
thường được thực hiện dưới hình thức là những nghi lễ tín ngưỡng cùng với
những lời răn theo chuẩn mực đạo đức phù hợp với quan niệm của mỗi loại tôn
giáo. Những sinh hoạt văn hoá có tính chất tín ngưỡng, tôn giáo ấy đã lôi cuốn
một bộ phận quần chúng nhân dân xuất phát từ nhu cầu văn hoá tinh thần, tình
cảm của họ.
Trên đây là những nguyên nhân cơ bản khiến tôn giáo vẫn còn tồn tại
trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội và trong xã hội xã hội chủ nghĩa. Tuy
nhiên, cùng với tiến trình đó, tôn giáo cũng có những biến đổi cùng với sự thay
đổi cuẩ những điều kiện kinh tế - xã hội, với quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng
xã hội mới.
c, Các nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin trong việc giải
quyết vấn đề tôn giáo
Tín ngưỡng, tôn giáo là những vấn đề nhạy cảm và phức tạp. Do đó, những
vấn đề nảy sinh từ tôn giáo cần phải được xem xét, giải quyết hết sức thận trọng,
cụ thể và chuẩn xác có tính nguyên tắc với những phương thức liên hoạt theo
quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Giải quyết vấn đề tôn giáo trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội cần
dựa trên những nguyên tắc sau:
Một là, khắc phục dần những ảnh hưởng tiêu cực của tôn giáo trong đời
sống xã hội phải gắn liền với quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới.
Đó là yêu cầu khách quan của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Hai là, khi tín ngưỡng tôn giáo còn là nhu cầu tinh thần của một bộ phận
nhân dân thì nhà nước xã hội chủ nghĩa phải tôn trong và bảo đảm quyền tự do
tín ngưỡng và không tín ngưỡng của mọi công dân, Công dân có tôn giáo hay
không có tôn giáo đều bình đẳng trước pháp luật, đều có quyền và nghĩa vụ như
nhau. Cần phát huy những giá trị tích cực của tôn giáo, nghiêm cấm mọi hành vi
vi phạm quyền tự do tín ngưỡng và không tín ngưỡng của công dân.
Ba là, thực hiện đoàn kết những người có tôn giáo với những người không
có tôn giáo, đoàn kết các tôn giáo, đoàn kết những người theo tôn giáo với những
ngưòi không theo tôn giáo, đoàn kết dân tộc xây dựng và bảo vệ đất nước.
Nghiêm cấm mọi hành vi chia rẽ cộng đồng vì lý do tín ngưỡng tôn giáo.
Bốn là, phân biệt rõ hai măt chính trị và tư tưởng trong vấn đề tôn giáo.
Mặt tư tưởng thể hiện sự tín ngưỡng trong tôn giáo. Trong quá trình xây dựng
chủ nghĩa xa hội, khắc phục mặt này là việc làm thuờng xuyên, lâu dài. Mặt
chính trị là sự lợi dụng tôn giáo của những phần tử phản động nhằm chống lại sự
nghiệp cách mạng, sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đấu tranh loại bỏ mặt
- 146 -
chính trị phản động trong lĩnh vực tôn giáo là nhiệm vụ thường xuyên, vừa phải
khẩn trương, kiên quyết, vừa phải thận trọng và phải có sách lược phù hợp với
thực tế.
Năm là, có quan điểm lịch sử - cụ thể khi giải quyết vấn đề tôn giáo.
Trong mỗi thời kỳ lịch sử khác nhau, vai trò và sự tác động cảu từng tôn
giáo đối với đời sống xã hội cũng khác nhau. Quan điểm, thái độ của các giáo
hội, giáo sĩ, giáo dân về các lĩnh vực, các vấn đề về xã hội có sự khác biệt. Do
đó, cần phải có quan điểm lịch sử - cụ thể khi xem xét, đánh giá và giải quyết
những vấn đề liên quan đến tôn giáo. Người mácxít phải biết chú ý đến toàn bộ
tình hình cụ thể - đó là điều mà V.I. Lênin đã từng nhắc nhở khi giải quyết vấn
đề tôn giáo. Nhà nước xã hội chủ nghĩa cần phải có quan điểm và phương thức
ứng xử phù hợp với từng trường hợp cụ thể khi giải quyết các vấn đề tôn giáo.
Chú thíchchương vi
1. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1995, t.1.
2. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1995, t.3.
3. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1995, t.4.
4. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1995, t.19.
5. C. Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1994, t.20.
6. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb, Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, t.25.
7. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb, Tiến bộ, Mátxcơva, 1981, t.30.
8. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb, Tiến bộ, Mátxcơva, 1976, t.33.
9. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb, Tiến bộ, Mátxcơva, 1978, t.35.
- 147 -
- 148 -