Bài giảng Kiểm toán 1 - Chương 3: Hệ thống kiểm soát nội bộ

Ù 
TRÌNH 
ĐẢM 
BẢO 
HỢP 
LÝÝ 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
CÁC BỘ PHẬN HỢP THÀNH 
HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ 
5/18/2015 
3 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
MÔI TRƯỜNG KIỂM SOÁT 
Phản ảnh “sắc thái” chung của đơn vị và 
được thể hiện qua nhận thức, quan điểm và 
thái độ của người quản lý về vấn đề kiểm soát 
trong doanh nghiệp 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
MÔI TRƯỜNG KIỂM SOÁT 
Tính chính trực & giá trị đạo đức 
Triết lý quản lý & 
phong cách điều hành 
Cơ cấu tổ chức 
Cách thức phân định 
quyền hạn và trách nhiệm 
Năng lực đội ngũ 
nhân viên 
Chính sách 
nguồn nhân lực 
HĐQT & Ủy ban kiểm 
toán (Ban kiểm soát) 
KIỂM 
SOÁT 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
ĐÁNH GIÁ RỦI RO 
Quá trình đánh giá rủi ro gồm : 
 Xác định mục tiêu 
 Nhận dạng các rủi ro ảnh hưởng đến việc thực 
hiện mục tiêu của đơn vị. 
 Phân tích rủi ro: ảnh hưởng và khả năng xảy ra rủi 
ro. 
 Đề ra các biện pháp để đối phó với rủi ro. 
5/18/2015 
4 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
ĐÁNH GIÁ RỦI RO 
Mục tiêu 
 Đối phó rủi ro 
Đánh giá rủi ro 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
ĐÁNH GIÁ RỦI RO 
Cổ đông 
Luật pháp 
Nhà cung cấp 
Nhà nước 
Công ty liên kết 
Đối thủ 
Khách hàng 
Nhân viên 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
VÍ DỤ VỀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO 
Một siêu thị ABC : 
 Mục tiêu : Giữ vững và mở rộng thị phần hiện 
có. 
 Nhận dạng rủi ro : ??? 
 Đánh giá tầm quan trọng của rủi ro : ??? 
 Các biện pháp để đối phó với rủi ro : ??? 
5/18/2015 
5 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat Prepa ed by BMKT-DHKT 13 
RỦI RO TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 
ª Tài sản không có trên thực 
tế. 
ª Tài sản không thuộc quyền 
sở hữu của đơn vị. 
ª Đánh giá không đúng giá trị 
tài sản và các khoản công 
nợ. 
ª Doanh thu và chi phí không 
khai báo đầy đủ. 
ª Thông tin trình bày không 
phù hợp với chuẩn mực kế 
toán. 
Báo cáo tài chính 
Có rủi 
ro 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
RỦI RO TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 
 Những thay đổi trong quy chế của tổ chức hoặc 
môi trường hoạt động. 
 Sự thay đổi nhân sự. 
 Việc tiến hành nghiên cứu mới hoặc sửa đổi hệ 
thống thông tin. 
 Sự tăng trưởng nhanh chóng của đơn vị. 
  
Nguyên nhân tạo ra rủi ro : 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
BIỆN PHÁP ĐỐI PHÓ VỚI RỦI RO 
Mục tiêu 
5/18/2015 
6 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
VÍ DỤ VỀ BIỆN PHÁP ĐỐI PHÓ VỚI RỦI RO 
Để đối phó với rủi ro mất hàng tại một siêu thị, có 3 
phương án: 
 - Lắp đặt camera: 10tỷ VND/10 năm 
 - Thuê nhân viên bảo vệ 
 20 người x 3 triệu/người/tháng 
 - Không làm gì cả: Mất bình quân 200.000đ/ngày 
--> Chọn phương án tốt nhất 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
- Những chính sách và những thủ tục để đảm bảo 
là các chỉ thị của nhà quản lý được thực hiện. 
- Những hoạt động kiểm soát chủ yếu : 
 Phân chia trách nhiệm hợp lý 
 Kiểm soát quá trình xử lý thông tin 
 Kiểm soát vật chất 
 Phân tích rà soát 
 Soát xét của nhà quản lý cấp cao 
 Quản trị hoạt động 
CÁC HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
ª Không để một cá nhân 
nắm tất cả các khâu 
của một nghiệp vụ: xét 
duyệt, thực hiện, bảo 
quản tài sản và giữ sổ 
sách kế toán. 
ª Không cho phép kiêm 
nhiệm giữa một số 
chức năng 
Dựa trên 2 nguyên tắc căn bản là nguyên tắc phân 
công phân nhiệm và nguyên tắc bất kiêm nhiệm. 
PHÂN CHIA TRÁCH NHIỆM HỢP LÝ 
HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 
Kế toán 
Thủ kho 
Mua hàng 
GĐ 
5/18/2015 
7 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
Công việc kiêm nhiệm 
Thu tiền và ghi nhận 
vào sổ sách kế toán 
về nợ phải thu 
Rủi ro 
Có thể lấy tiền sau đó che 
dấu bằng cách ghi xóa sổ 
khoản nợ phải thu, hoặc bù 
đắp bằng khoản thu của 
khách hàng khác 
Mua nguyên vật liệu 
và sử dụng cho sản 
xuất 
Không mua hàng 
nhưng vẫn thanh toán 
tiền hàng 
VÍ DỤ VỀ KIÊM NHIỆM “NGUY HIỂM” 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 
KIỂM SOÁT QUÁ TRÌNH XỬ LÝ THÔNG TIN 
 ■ Kiểm soát chung cho toàn bộ hệ thống. 
• ■ Kiểm soát ứng dụng. 
 - Kiểm soát hệ thống chứng từ, sổ sách kế toán. 
 - Phê chuẩn đúng đắn các nghiệp vụ hoặc hoạt 
động. 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
KIỂM SOÁT CHỨNG TỪ SỔ SÁCH KẾ TOÁN 
Kiểm soát chứng từ: 
- Biểu mẫu chứng từ 
đầy đủ, rõ ràng. 
- Đánh số trước liên tục. 
- Lập kịp thời. 
- Lưu chuyển chứng từ 
khoa học. 
- Bảo quản và lưu trữ 
chứng từ. 
Kiểm soát sổ sách: 
- Thiết kế sổ sách. 
- Ghi chép kịp thời, chính 
xác. 
- Sổ sách có dấu giáp lai. 
- Bảo quản và lưu trữ. 
VIETCOMBANK 
5/18/2015 
8 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
- Ủy quyền : là ủy thác cho thuộc cấp một 
quyền hạn nhất định thông qua việc ban 
hành một chính sách chung 
- Xét duyệt : là việc thực hiện những quyết 
định chung của nhà quản lý. 
ỦY QUYỀN VÀ XÉT DUYỆT 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
VÍ DỤ VỀ ỦY QUYỀN VÀ XÉT DUYỆT 
Ủy quyền Xét duyệt 
•ª Ban giám đốc ban 
hành chính sách bán 
chịu với những hoá đơn 
dưới 10 triệu đồng. 
• ª Phòng kinh doanh 
xét duyệt bán chịu theo 
chính sách đó. 
Giám đốc xét duyệt 
trong từng trường hợp 
cụ thể cho những hoá 
đơn trên 10 triệu đồng. 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
• Hạn chế tiếp cận tài sản. 
• Kiểm kê tài sản. 
• Sử dụng thiết bị. 
• Bảo vệ thông tin. 
HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 
KIỂM SOÁT VẬT CHẤT 
5/18/2015 
9 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
Mục đích 
Phát hiện các biến động bất 
thường, xác định nguyên 
nhân, xử lý kịp thời 
Phương pháp 
Đối chiếu định kỳ tổng hợp và 
chi tiết, thực tế và kế hoạch, 
kỳ này và kỳ trước 
HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 
PHÂN TÍCH RÀ SOÁT 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
PHÂN TÍCH RÀ SOÁT 
Khoản mục Z KH ZTT 
1. Chi phí NVL TT 
2. Chi phí NC TT 
3. Chi phí SXC 
100 
40 
40 
121 
42 
37 
Cộng 180 200 
- Mua giá cao --> Xem xét 
chính sách mua hàng 
- Giá thực sự tăng --> Xem 
xét lại giá bán 
- Aùp dụng phương pháp tính 
giá sai --> Điều chỉnh kịp thời 
GIÁ ? 
LƯỢNG? 
- Sử dụng vượt định mức --
-> Quy định thưởng, phạt 
- Máy móc hư hỏng --> Sửa 
chữa kịp thời 
- Ghi chép sai --> Điều 
chỉnh kịp thời 
 
BÁO CÁO GIÁ THÀNH 
THÁNG 9.20x3 
Ví dụ : 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
Lãnh đạo cấp cao : 
 So sánh thực tế vớiø dự toán, dự báo 
 Soát xét các chương trình, kế hoạch của doanh 
nghiệp 
- Chương trình marketing 
- Chương trình cải tiến quy trình sản xuất 
- Chương trình phát triển sản phẩm mới 
HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 
SOÁT XÉT CỦA NHÀ QUẢN LÝ CẤP CAO 
5/18/2015 
10 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
Nhà quản lý trung gian soát xét các báo cáo về 
kết quả thực hiện so với kế hoạch, dự toán 
Mục tiêu soát xét gồm: 
 Mục tiêu hoạt động 
 Mục tiêu BCTC 
 Mục tiêu tuân thủ 
HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 
QUẢN TRỊ HOẠT ĐỘNG 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
THỦ TỤC KIỂM SOÁT 
Hoạt động kiểm soát bao gồm nhiều thủ tục 
kiểm soát: 
■ Kiểm soát phòng ngừa 
■ Kiểm soát phát hiện 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG 
- Thông tin là những tin tức cần thiết cho người sử dụng. 
- Truyền thông là truyền đưa tin tức đến đối tượng sử dụng. 
- Truyền thông đúng đối tượng và kịp thời 
- Hệ thống thông tin kế toán là phân hệ quan trọng trong hệ 
thống thông tin của đơn vị. 
Yêu cầu đối với hệ thống kế toán : 
Công cụï trong hệ thống kế toán : 
 + Chứng từ, sổ sách, báo cáo. 
 + Hệ thống tài khoản, phương pháp và sơ đồ hạch toán. 
- Đúng kỳ. 
- Trình bày. 
- Khai báo. 
- Có thật. 
- Đầy đủ. 
- Đánh giá 
5/18/2015 
11 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
SỰ GIÁM SÁT 
ª Mục đích: Nhằm đánh giá chất lượng của HTKSNB 
và điều chỉnh cho phù hợp. 
ª Có hai loại giám sát: 
 Giám sát thường xuyên. 
 Giám sát định kỳ. 
- Kiểm toán nội bộ. 
- Kiểm toán độc lập. 
- Chương trình đánh giá định kỳ. 
Kiểm soát trong 
công ty của ta có 
thật sự hữu hiệu 
chưa ? 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
NHỮNG HẠN CHẾ VỐN CÓ 
CỦA KIỂM SOÁT NỘI BỘ 
• ª Vấn đề về con người. 
• ª Sự thông đồng. 
• ª Những tình huống bất thường. 
• ª Gian lận quản lý. 
• ª Quan hệ giữa lợi ích – chi phí. 
• ª.... 
Không có HTKSNB nào được xem là 
hòan hảo vì luôn tồn tại những hạn 
chế vốn có 
Khó vượt qua 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU KIỂM SOÁT NỘI BỘ 
CỦA KIỂM TOÁN VIÊN 
Tại sao phải tìm hiểu 
hệ thống kiểm soát 
nội bộ của công ty 
chúng tôi ? 
Chúng tôi tìm hiểu để đánh 
giá mức độ rủi ro kiểm soát 
phục vụ cho công việc kiểm 
toán của chúng tôi. 
5/18/2015 
12 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
TRÌNH TỰ XEM XÉT KIỂM SOÁT NỘI BỘ 
Tìm hiểu KSNB 
Đánh giá sơ bộ RRKS 
Thực hiện thử nghiệm kiểm soát 
Thử nghiệm cơ bản 
Đánh giá lại RRKS 
RøRK S là tối đa 
Thiết kế thử nghiệm kiểm soát 
Giai đoạn lập 
kế hoạch kiểm toán 
Giai đoạn thực hiện 
kiểm toán 
Trường hợp KSNB trong môi trường tin học bắt buộc phải tiến hành 
TNKS. 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
TÌM HIỂU HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ 
Nội dung tìm hiểu : 
- Tìm hiểu 5 bộ phận cấu thành của KSNB. 
- Tìm hiểu KSNB cho từng chu trình nghiệp vụ. 
Phương pháp tìm hiểu : 
•- Thu thập và nghiên cứu tài liệu. 
•- Quan sát. 
•- Phỏng vấn. 
•- Dựa vào kinh nghiệm kiểm toán trước đây. 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
Có nhiều chu trình nghiệp vụ : 
 Chu trình mua hàng – thanh toán 
 Chu trình bán hàng – thu tiền 
 Chu trình tiền lương – nhân sự 
 Chu trình sản xuất 
 Chu trình tài chính 
 . 
Kiểm toán viên có thể chia nhỏ những chu trình trên 
Ví dụ : - Chu trình mua hàng 
 - Chu trình thanh toán 
TÌM HIỂU HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ 
5/18/2015 
13 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
(TÀI LIỆU HOÁ CÔNG VIỆC TÌM HIỂU) 
LẬP HỒ SƠ KIỂM TOÁN 
Bảng tường thuật Bảng câu hỏi Lưu đồ 
Phép thử Walk-through 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
ĐÁNH GIÁ SƠ BỘ RỦI RO KIỂM SOÁT 
Đây là quá trình mang 
tínhï xét đoán nghề 
nghiệp để ước lượng 
mức rủi ro kiểm soát 
của KTV. 
Bao nhiêu? 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
TRÌNH TỰ THỰC HIỆN ĐÁNH GIÁ SƠ BỘ 
RỦI RO KIỂM SOÁT 
1.Xác định những sai phạm tiềm tàng trong chu trình 
nghiệp vụ (hoặc khoản mục) có liên quan đến cơ 
sở dẫn liệu của báo cáo tài chính. 
2.Xem xét doanh nghiệp có thiết kế và thực hiện 
những thủ tục kiểm soát để ngăn chặn hoặc phát 
hiện những những sai phạm đó không ? 
3.Dựa vào các tài liệu mà kiểm toán viên thu thập 
được (bảng tường thuật, bảng câu hỏi, lưu đồ và 
phép thử Walk-through) để ước lượng mức rủi ro. 
5/18/2015 
14 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
VÍ DỤ: ĐÁNH GIÁ SƠ BỘ RỦI RO KIỂM SOÁT TRONG 
CHU TRÌNH NGHIỆP VU ÏBÁN HÀNG TÍN DỤNG 
Sai phạm tiềm tàng 
(Cơ sở dẫn liệu) 
Các thủ tục kiểm 
soát chủ yếu 
 1. Nghiệp vụ bán 
chịu không được 
phê chuẩn hoặc 
phê chuẩn không 
đúng thẩm quyền 
hay chính sách. 
 ( Sự phát sinh ) 
- Phải có chính sách 
bán hàng cụ thể. 
- Chỉ người có thẩm 
quyền mới được phê 
chuẩn tín dụng. 
- Phải tách biệt giữa 
người bán hàng và 
người phê chuẩn tín 
dụng. 
2. Lệnh bán hàng 
có thể sai về số 
lượng, chủng loại 
( Chính xác ) 
- Lập lệnh bán hàng 
phải dựa vào đơn đặt 
hàng.
KTV phải xem 
xét đơn vị có 
thiết kế các thủ 
tục này không ? 
Và có thực hiện 
trên thực tế 
không ? 
- Nếu có thì 
RRKS thấp. 
- Nếu không thì 
RRKS cao. 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
THIẾT KẾ VÀ THỰC HIỆN THỬ NGHIỆM KIỂM SOÁT 
Khái niệm: 
Là thử nghiệm nhằm thu thập bằng chứng về tính hữu hiệu 
trong việc thiết kế và vận hành HTKSNB. 
Mục đích : 
Thu thập bằng chứng về sự hữu hiệu thật sự của KSNB 
Đối tượng của thử nghiệm kiểm soát : 
Các thủ tục kiểm soát mà KTV dự tính sẽ dựa vào. 
Phương pháp thực hiện : 
- Kiểm tra chứng từ, tài liệu. 
- Quan sát 
- Phỏng vấn. 
- Thực hiện lại các thủ tục kiểm soát. 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
THIẾT KẾ VÀ THỰC HIỆN THỬ NGHIỆM KIỂM SOÁT 
Điều kiện áp dụng: 
 Mức RRKS được đánh giá sơ 
bộ là thấp hơn mức tối đa 
 Cân nhắc giữa chi phí – lợi 
ích của thử nghiệm. 
 Trong trường hợp KSNB trong 
môi trường tin học mà nếu 
dùng TNCB là chưa đủ để 
thu thập bằng chứng. 
Khi nào nên 
thực hiện TNKS? 
5/18/2015 
15 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 43 
VÍ DỤ: VỀ VIỆC THỰC HIỆN THỬ NGHIỆM KIỂM SOÁT 
Sai phạm tiềm tàng 
(cơ sở dẫn liệu) 
Các thủ tục kiểm soát 
chủ yếu 
Các thử nghiệm 
kiểm soát 
1. Nghiệp vụ bán chịu 
không được phê 
chuẩn hoặc phê 
chuẩn không đúng 
thẩm quyền hay chính 
sách. 
(Sự phát sinh) 
 - Phải có chính sách 
bán hàng cụ thể. 
 - Chỉ người có thẩm 
quyền mới được phê 
chuẩn tín dụng. 
 - Phải tách biệt giữa 
người bán hàng và 
người phê chuẩn tín 
dụng. 
- Kiểm tra chính sách 
bán hàng. 
- Kiểm tra chữ ký trên 
lệnh bán hàng có đúng 
là của người được ủy 
quyền không ? 
- Quan sát và/hoặc 
phỏng vấn việc phân 
chia công việc. 
2. Lệnh bán hàng có 
thể sai về số lượng, 
chủng loại 
(Chính xác) 
- Lập lệnh bán hàng 
phải dựa vào đơn đặt 
hàng. 
- Quan sát người lập 
lệnh bán hàng có căn 
cứ vào đơn đặt hàng 
hay không ? 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat 
ĐÁNH GIÁ LẠI RRKS & THỰC HIỆN TNCB 
TNCB là các thử nghiệm để thu thập bằng chứng về 
các sai lệch trọng yếu trong BCTC. Đối tượng của 
thử nghiệm cơ bản là các thông tin, số liệu trên 
BCTC. 
TNCB gồm có 2 loại là thủ tục phân tích cơ bản và 
kiểm tra chi tiết. 
Copyright © 2014 Doan Van Hoat