Bài giảng Kế toán ngân hàng thương mại - Bài 3: Kế toán thanh toán qua ngân hàng thương mại - Nguyễn Thị Ngọc Diệp

v1.0015108226
BÀI 3 
KẾ TOÁN THANH TOÁN QUA 
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
ThS. Nguyễn Thị Ngọc Diệp
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
1
v1.0015108226
TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG
Lựa chọn hình thức thanh toán qua ngân hàng
• Vào một buổi sáng đẹp trời, giao dịch viên của NHTMCP Đông Á Chi nhánh Láng Hạ
đón tiếp một vị khách. Vị khách này là đại diện cho Công ty TNHH Bảo Hà, mới thành
lập. Do có nhu cầu thanh toán, thu chi thường xuyên nên Công ty muốn đến và nhờ
ngân hàng tư vấn về việc mở tài khoản tiền gửi cũng như sử dụng các dịch vụ trong
thanh toán tại ngân hàng.
• Giao dịch viên liền tận tình giải đáp cho khách hàng về dịch vụ thanh toán qua ngân
hàng của ngân hàng mình, đồng thời tư vấn cho khách hàng lựa chọn các hình thức
thanh toán cho phù hợp và hiệu quả.
Để giải đáp và tư vấn được cho khách hàng về vấn đề này, giao dịch viên phải hiểu được:
2
1. Khái niệm, vai trò của thanh toán qua ngân hàng?
2. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt phổ biến hiện nay: ưu và
nhược điểm?
3. Quy trình thanh toán của các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt?
v1.0015108226
MỤC TIÊU
• Nắm được khái niệm và vai trò của thanh toán qua ngân hàng.
• Hiểu và phân biệt được các hình thức thanh toán không dùng tiền
mặt phổ biến hiện nay.
• Hiểu và nắm bắt được quy trình thanh toán của từng hình thức
thanh toán không dùng tiền mặt.
• Hiểu và làm được các ví dụ về kế toán thanh toán qua ngân hàng.
3
v1.0015108226
NỘI DUNG
Những vấn đề chung về thanh toán qua ngân hàng.
Chứng từ và tài khoản sử dụng.
Quy trình kế toán các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt.
4
v1.0015108226
1.2. Vai trò của hoạt động thanh toán
1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THANH TOÁN QUA NGÂN HÀNG
1.1. Các khái niệm
1.3. Các hình thức than toán không dùng tiền mặt phổ biến hiện nay
5
v1.0015108226
1.1. CÁC KHÁI NIỆM 
• Thanh toán qua ngân hàng:
 Tập hợp.
 Các khoản:
 Chi trả tiền hàng hóa, dịch vụ;
 Cho, gửi, biếu, tặng
 Giữa các cá nhân và tổ chức trong nền kinh tế.
 Thông qua vai trò trung gian của ngân hàng.
• Thanh toán không dùng tiền mặt:
 Sự vận động của tiền tệ.
 Qua chức năng phương tiện thanh toán.
 Được thực hiện qua bút toán ghi sổ, bằng cách:
 Trích chuyển từ tài khoản này sang tài khoản khác;
 Bù trừ lẫn nhau.
 Thông qua vai trò trung gian của ngân hàng.
6
v1.0015108226
1.2. VAI TRÒ CỦA THANH TOÁN QUA NGÂN HÀNG
• Đối với khách hàng:
 An toàn;
 Thuận tiện;
 Nhanh chóng, góp phần tăng nhanh vòng quay vốn.
• Đối với ngân hàng:
 Thu nhập từ phí dịch vụ thanh toán;
 Nguồn vốn trong thanh toán;
 Thông tin tiếp thị các sản phẩm, dịch vụ khác.
• Đối với nền kinh tế:
 Giảm thiểu chi phí lưu thông tiền mặt;
 Tăng cường quản lý vĩ mô;
 Thúc đẩy tốc độ chu chuyển vốn trong nền kinh tế;
 Căn cứ hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ.
7
v1.0015108226
1.3. CÁC HÌNH THỨC THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT PHỔ BIẾN 
HIỆN NAY
• UNC.
• UNT.
• Séc (chuyển khoản, bảo chi, bảo lãnh).
• Thẻ.
8
v1.0015108226
2.2. Tài khoản
2. CHỨNG TỪ VÀ TÀI KHOẢN SỬ DỤNG
2.1. Chứng từ
9
v1.0015108226
2.1. CHỨNG TỪ
• Các chứng từ là các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt (UNC, UNT, Séc).
• Các chứng từ điện tử (Lệnh thanh toán/Lệnh chuyển tiền).
• Các chứng từ khác liên quan.
10
v1.0015108226
2.2. TÀI KHOẢN 
11
• Tiền gửi thanh toán của khách hàng 4211.
• Thanh toán bù trừ 5012.
• Thanh toán điều chuyển vốn giữa các chi
nhánh trong cùng hệ thống ngân hàng
thương mại 5191.
• Thanh toán Thu hộ, Chi hộ giữa các tổ chức
tín dụng tham gia vào hệ thống thanh toán
điện tử liên ngân hàng 5192.
v1.0015108226
CÁC PHƯƠNG THỨC THANH TOÁN QUA NGÂN HÀNG
1. Phương thức thanh toán bù trừ: Là phương
thức sử dụng khi 2 đơn vị ngân hàng thuộc cùng
một địa bàn tỉnh/thành phố.
TK sử dụng: 5012
2. Phương thức chuyển tiền điện tử: Là phương
thức sử dụng khi 2 đơn vị ngân hàng thuộc cùng
một hệ thống ngân hàng.
TK sử dụng: 5191
3. Phương thức thanh toán điện tử liên ngân
hàng: Là phương thức sử dụng khi 2 đơn vị ngân
hàng vừa khác hệ thống ngân hàng vừa khác địa
bàn tỉnh/thành phố.
TK sử dụng: 5192
12
v1.0015108226
KẾT CẤU TÀI KHOẢN 
• TK 4211 (Tiền gửi thanh toán không kỳ hạn của khách hàng).
Kết cấu giống TK Tiền gửi đã học ở bài trước.
• TK trong thanh toán (5012, 5191, 5192).
Phản ảnh hoạt động thanh toán của ngân hàng theo các phương thức
thanh toán khác nhau:
 Bên Có: số tiền nhận hộ/thu hộ các đơn vị ngân hàng khác.
 Bên Nợ: Số tiền chi hộ/trả hộ các đơn vị ngân hàng khác.
 Dư Có: Chênh lệch thu hộ nhiều hơn chi hộ (chiếm dụng được vốn).
 Dư Nợ: Chênh lệch chi hộ nhiều hơn thu hộ (bị chiếm dụng vốn).
13
v1.0015108226
3.2. Kế toán thanh toán UNT
3. QUY TRÌNH THANH TOÁN 
3.1. Kế toán thanh toán UNC
3.3. Kế toán thanh toán Séc chuyển khoản
14
v1.0015108226
3.1. KẾ TOÁN THANH TOÁN UNC
UNC: Khái niệm, điều
kiện áp dụng, phạm vi 
áp dụng, thực tiễn
Yêu cầu của bên trả tiền đề nghị ngân
hàng trích tiền từ tài khoản của khách
hàng để chuyển đến địa chỉ xác định
Bên thụ hưởng tín nhiệm bên trả tiền
về phương diện thanh toán
Áp dụng rộng rãi đối với 2 khách hàng
bất kỳ trong toàn quốc
Chiếm ưu thế tuyệt đối trong thanh
toán không dùng tiền mặt vì thuận
tiện, dễ dàng và các lý do khách quan
15
v1.0015108226
TH1: 2 KHÁCH HÀNG MỞ TÀI KHOẢN TIỀN GỬI TẠI 1 ĐƠN VỊ NGÂN HÀNG
16
Bên thụ hưởng
TK 4211 bên thụ hưởng TK 4211 bên trả tiền
Bên trả tiền
2
Ngân hàng 
thương mại
1
3
4
1. Lập UNC gửi vào ngân hàng (4 liên).
3. Ngân hàng gửi báo nợ cho khách hàng.
4. Ngân hàng gửi báo có cho khách hàng.
v1.0015108226
TH2: 2 KHÁCH HÀNG MỞ TÀI KHOẢN TIỀN GỬI TẠI 2 ĐƠN VỊ NGÂN HÀNG
1. Lập UNC gửi vào ngân hàng (4 liên).
4. Ngân hàng gửi báo nợ cho khách hàng.
5. Gửi bảng kê thanh toán bù trừ cùng UNC/lệnh thanh toán sang ngân hàng thụ hưởng.
7. Ngân hàng gửi báo có cho khách hàng.
5
Bên thụ hưởng
Ngân hàng bên
thụ hưởng
Ngân hàng bên
trả tiền
Bên trả tiền
Tiền gửi 4211 
bên thụ hưởng
TK thanh toán
5012/5191/5192
TK thanh toán 
5012/5191/5192
Tiền gửi 4211 
bên trả tiền
6
7 41
2. Lập BKTTBT/lệnh
thanh toán
3
17
v1.0015108226
3.2. KẾ TOÁN THANH TOÁN UNT
18
UNT: Khái niệm, điều kiện áp
dụng, phạm vi áp dụng, thực tiễn
Yêu cầu của bên bán đối với ngân hàng nhờ
thu hộ tiền hàng hóa, dịch vụ đã cung ứng
Quan hệ mua bán hàng hóa dịch vụ. Phải có
chấp nhận thanh toán của bên mua
Áp dụng rộng rãi đối với hai bên mua bán có
tài khoản tại ngân hàng trong toàn quốc
Chiếm tỷ trọng thanh toán rất nhỏ vì ít thuận
tiện, khó áp dụng
v1.0015108226
TH1: 2 KHÁCH HÀNG MỞ TÀI KHOẢN TIỀN GỬI TẠI 1 ĐƠN VỊ NGÂN HÀNG
19
1. Lập UNT gửi vào ngân hàng (4 liên).
3. Ngân hàng gửi báo nợ cho khách hàng.
4. Ngân hàng gửi báo có cho khách hàng.
Bên thụ hưởng
TK 4211 bên 
thụ hưởng
TK 4211 bên 
trả tiền
Bên trả tiền
2
Ngân hàng 
thương mại
3
4
1
v1.0015108226
TH2: 2 KHÁCH HÀNG MỞ TÀI KHOẢN TIỀN GỬI TẠI 2 ĐƠN VỊ NGÂN HÀNG
20
1. Lập UNT gửi vào ngân hàng (4 liên).
2. Ngân hàng bên bán gửi bộ UNT sang ngân hàng bên mua.
3. Lập kê thanh toán bù trừ/lệnh thanh toán (lệnh chuyển Có).
5. Ngân hàng gửi báo nợ cho khách hàng.
6. Gửi bảng kê thanh toán bù trừ cùng UNT/lệnh thanh toán sang ngân hàng bên bán.
8. Ngân hàng gửi báo có cho khách hàng.
2
Bên bán
Ngân hàng bên bán Ngân hàng bên mua
Bên mua
Tiền gửi 4211 
bên bán
TK thanh toán
5012/5191/5192
TK thanh toán 
5012/5191/5192
Tiền gửi 4211 
bên mua
7
8 51
6
3. Lập BKTTBT/lệnh
thanh toán
4
v1.0015108226
3.3. KẾ TOÁN THANH TOÁN SÉC CHUYỂN KHOẢN
21
Séc chuyển khoản: Khái
niệm, điều kiện áp dụng, 
phạm vi áp dụng, thực tiễn
Lệnh thanh toán của chủ tài khoản đối với
ngân hàng, lập trên mẫu in sẵn, yêu cầu
ngân hàng trả tiền cho địa chỉ xác định
Bên thụ hưởng tín nhiệm bên trả tiền về
phương diện thanh toán
Tùy thuộc điều kiện công nghệ của các
ngân hàng thương mại
Tỷ trọng thanh toán nhỏ. Vì thực tế mới áp
dụng trong địa bàn tỉnh/thành phố
v1.0015108226
TH1: 2 KHÁCH HÀNG MỞ TÀI KHOẢN TIỀN GỬI TẠI 1 ĐƠN VỊ NGÂN HÀNG
22
1. Bên trả tiền thanh toán cho bên thụ hưởng bằng séc chuyển khoản.
2. Bên thụ hưởng nộp séc chuyển khoản cùng bảng kê nộp séc vào ngân hàng thương mại.
3. Ngân hàng gửi lại bảng kê nộp séc cho bên thụ hưởng.
5. Ngân hàng gửi báo có cho khách hàng.
Bên thụ hưởng
TK 4211 bên 
thụ hưởng
TK 4211 
bên trả tiền
Bên trả tiền
4
Ngân hàng thương mại
35
1
2
v1.0015108226
TH2: 2 KHÁCH HÀNG MỞ TÀI KHOẢN TIỀN GỬI TẠI 2 ĐƠN VỊ NGÂN HÀNG
23
1. Lập bảng kê nộp séc (3 liên) gửi cùng séc chuyển khoản vào ngân hàng nhờ thu hộ.
2. Ngân hàng bên thụ hưởng gửi séc chuyển khoản cùng bảng kê nộp séc sang ngân hàng bên
trả tiền.
5. Ngân hàng gửi báo Nợ cho khách hàng.
6. Gửi bảng kê thanh toán bù trừ cùng bảng kê nộp séc/lệnh thanh toán sang ngân hàng thụ hưởng.
8. Ngân hàng báo Có cho khách hàng.
2
Bên thụ hưởng
Ngân hàng bên
thụ hưởng
Ngân hàng bên
trả tiền
Bên trả tiền
Tiền gửi 4211 
bên thụ hưởng
TK thanh toán
5012/5191/5192
TK thanh toán 
5012/5191/5192
Tiền gửi 4211 
bên trả tiền
7
8 51
6
3. Lập BKTTBT/lệnh 
thanh toán 
4
v1.0015108226
GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
Câu hỏi:
1. Khái niệm, vai trò của thanh toán qua ngân hàng?
2. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt phổ biến hiện nay: ưu và nhược điểm?
3. Quy trình thanh toán của các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt.
Trả lời:
1. Khái niệm của thanh toán không dùng tiền mặt: Là sự vận động của tiền tệ qua chức
năng phương tiện thanh toán được thực hiện qua bút toán ghi sổ, bằng cách trích chuyển
từ tài khoản này sang tài khoản khác hoặc bù trừ lẫn nhau thông qua vai trò trung gian
của ngân hàng.
2. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt phổ biến hiện nay: UNC, UNT, Séc, Thẻ.
Mỗi hình thức đều có những ưu nhược điểm cụ thể. Tuy nhiên, hình thức UNC được sử
dụng phổ biến hơn cả vì thuận tiện, dễ dàng và được sử dụng với mọi mục đích thanh
toán chi trả, rất phù hợp với thanh toán trong nước.
24
v1.0015108226
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1
Trong các loại séc dưới đây, loại séc nào có thể là séc phát hành quá số dư:
A. Séc chuyển khoản.
B. Séc bảo chi.
C. Séc chuyển tiền.
D. Séc lĩnh tiền mặt.
Trả lời:
• Đáp án đúng là: A. Séc chuyển khoản.
• Vì: Séc chuyển khoản là loại séc phát hành trực tiếp trên số dư tài khoản tiền gửi,
dùng để thanh toán cho người thụ hưởng; còn séc bảo chi là séc chuyển khoản
được ngân hàng bảo đảm khả năng chi trả (ký quỹ số tiền trên tờ séc), Séc chuyển
tiền chỉ dùng để chuyển tiền từ nơi này đến nơi khác; Séc lĩnh tiền mặt dùng để rút
tiền mặt từ tài khoản tiền gửi.
25
v1.0015108226
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
26
Tổ thanh toán bù trừ của ngân hàng thương mại A mang về tờ séc chuyển khoản (cùng
bảng kê nộp séc) do Công ty B phát hành để mua hàng của Công ty CP 1 có tài khoản
tiền gửi tại ngân hàng thương mại C (khác hệ thống). Kế toán ngân hàng thương mại A
hạch toán:
A. Nợ TKTG thanh toán (Công ty B)
Có TG thanh toán (Công ty CP 1)
B. Nợ TG thanh toán (Công ty B)
Có TK Thanh toán bù trừ
C. Nợ TKTG đảm bảo thanh toán séc chuyển khoản (Công ty B)
Có TKTG thanh toán (Công ty CP 1)
D. Nợ TK Thanh toán bù trừ
Có TG thanh toán (Công ty B)
v1.0015108226
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
27
Trả lời:
• Đáp án đúng là: B.
• Vì ngân hàng thương mại A là ngân hàng phục vụ người trả tiền. Do vậy, khi nhận
được sec chuyển khoản cùng bảng kê nộp séc thì ngân hàng thương mại A trích tài
khoản tiền gửi của người trả tiền (người phát hành séc – Công ty B) và chuyển tiền
cho ngân hàng thương mại C theo phương thức thanh toán bù trừ.
v1.0015108226
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 3
28
Công ty A nộp vào ngân hàng thương mại A bộ UNT, số tiền 16 triệu đồng, đòi tiền hàng
đã giao cho người mua là Hợp tác xã V có tài khoản tiền gửi tại ngân hàng thương mại
V. Kế toán ngân hàng thương mại A hạch toán:
A. Nợ TKTG thanh toán (HTX V) 16 triệu đồng
Có TK thanh toán vốn giữa các ngân hàng 16 triệu đồng
B. Nợ TKTG thanh toán (HTX V) 16 triệu đồng
Có TG thanh toán (Công ty A) 16 triệu đồng
C. Ngân hàng thương mại A sau khi kiểm soát thì chuyển bộ UNT này cho ngân hàng
thương mại V.
D. Nợ TK thanh toán vốn giữa các ngân hàng 16 triệu đồng
Có TKTG (HTX V) 16 triệu đồng
v1.0015108226
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 3
29
Trả lời:
• Đáp án đúng là: C.
• Vì ngân hàng thương mại A (ngân hàng nhận được bộ UNT từ Công ty A) là ngân
hàng bán nên tại thời điểm này ngân hàng không quản lý tài khoản tiền gửi của
người trả tiền (HTX V) nên không thể biết tài khoản họ có đủ số dư thanh toán UNT.
Do vậy, ngân hàng thương mại A chuyển bộ UNT này nhờ ngân hàng thương mại V
thu hộ.
v1.0015108226
BÀI TẬP
30
Ngày 22 tháng 4 năm 2006, tại chi nhánh ngân hàng Công thương Hoàn Kiếm, các nghiệp vụ
sau đây đã phát sinh:
1. Công ty A nộp bộ UNC 10 triệu đồng, trả tiền cho công ty B có tài khoản tiền gửi tại cùng
chi nhánh ngân hàng công thương Hoàn Kiếm.
2. Công ty C nộp bộ UNC 20 triệu đồng, trả tiền cho công ty D có tài khoản tiền gửi tại Chi
nhánh VP Bank Hà Nội.
3. Công ty H nộp vào bộ UNT số tiền 12 triệu đồng, nhờ ngân hàng thu hộ tiền từ Công ty N
có tài khoản tiền gửi tại chi nhánh ngân hàng ngoại thương Q1 TPHCM.
4. Công ty E nộp séc chuyển khoản cùng bảng kê nộp séc, số tiền 30 triệu đồng, séc do
công ty F có tài khoản tiền gửi tại chi nhánh ngân hàng Hàng Hải Hà Nội phát hành.
5. Ngân hàng nhận được:
 LTT về bộ UNC, số tiền 3 triệu đồng. UNC này do Công ty S có tài khoản tại ngân
hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Thanh Hoá lập để thanh toán tiền cho
Công ty A.
 LTT về bộ UNC, số tiền 15 triệu đồng. UNC này do Công ty T có tài khoản tại chi
nhánh ngân hàng công thương tỉnh Phú thọ lập để thanh toán tiền cho Công ty C.
v1.0015108226
BÀI TẬP
31
 Bảng kê thanh toán bù trừ về bộ UNT, số tiền 5 triệu đồng. UNT này Công ty A
lập để đòi tiền của Công ty D.
 LTT về tờ séc chuyển khoản, số tiền 2 triệu đồng. Tờ séc này do Công ty Z có tài
khoản tiền gửi tại chi nhánh ngân hàng công thương Hai Bà Trưng lập để thanh
toán tiền cho Công ty A.
6. Tổ thanh toán bù trừ đem về:
 UNT 3 triệu đồng do công ty M lập, đòi tiền công ty A.
 Séc chuyển khoản cùng bảng kê nộp séc, số tiền 20 triệu đồng, séc do công ty A
phát hành, trả tiền cho công ty D.
Yêu cầu: Xử lý và hạch toán các nghiệp vụ nêu trên vào tài khoản thích hợp, biết rằng
các chứng từ ngân hàng Hoàn Kiếm nhận được đều đúng địa chỉ, hợp pháp, hợp lệ và
các tài khoản liên quan đủ số dư để thanh toán.
Trả lời:
Nghiệp vụ 4.
• Ngân hàng trả lại 1 bảng kê nộp séc.
• Chuyển séc chuyển khoản cùng bảng kê nộp séc sang Chi nhánh ngân hàng Hàng
Hải Hà Nội.
v1.0015108226
TÓM LƯỢC CUỐI BÀI
• Nắm được khái niệm và vai trò của thanh toán qua ngân hàng; các hình thức thanh
toán không dùng tiền mặt;
• Chứng từ và tài khoản sử dụng trong thanh toán không dùng tiền mặt;
• Quy trình kế toán thanh toán UNC, UNT, Séc chuyển khoản.
32