Vai trò của người cao tuổi trong gia đình nông thôn tỉnh Đồng Nai

chăm sóc ngôi nhà 
đang ở cao hơn so với các cụ bà 
(50,4%) (Biểu đồ 2). 
Kết quả nghiên cứu trên cho thấy 
người cao tuổi tham gia công việc 
nhà là rất phổ biến. Có sự khác biệt 
về giới trong sự phân công làm các 
công việc nhà. Các cụ bà có xu 
hướng làm các công việc liên quan 
đến nội trợ, còn các cụ ông thì có xu 
hướng làm các công việc nặng nhọc 
hơn. 
2.3. Các rào cản ảnh hưởng đến 
người cao tuổi thực hiện các vai trò 
của mình 
Ngoài việc tìm hiểu thực trạng lao 
động của người cao tuổi, nghiên cứu 
của chúng tôi cũng khảo sát một số 
yếu tố có thể tác động đến việc tham 
gia lao động, đóng góp vào đời sống 
gia đình, xã hội của người cao tuổi. 
Dưới đây là một số kết quả. 
2.3.1. Sức khỏe 
Hạn chế về sức khỏe là một rào cản 
lớn cho người cao tuổi khi muốn tham 
gia vào các hoạt động kinh tế, xã hội. 
Qua khảo sát người cao tuổi tự đánh 
giá về sức khỏe của mình có tới 61% 
cho rằng yếu và rất yếu; 31% là bình 
thường và chỉ có 8% cho rằng là sức 
khỏe tốt. Đối với các cụ tuổi càng cao 
tỷ lệ đánh giá sức 
khỏe của mình yếu 
càng cao, điều này 
cũng là bình 
thường theo quy 
luật sinh học lão 
hóa như người xưa 
vẫn nói “Khôn đâu 
đến trẻ, khỏe đâu 
đến già”. 
Nguồn: Lê Thế Vững, 2017. 
Biểu đồ 2. Tỷ lệ người cao tuổi giúp sửa chữa ngôi nhà đang ở 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 3 (271) 2021 
27 
Sự cảm nhận và đánh giá về sức 
khỏe của bản thân có sự khác biệt 
giữa cụ ông và cụ bà. Các cụ bà cho 
rằng sức khỏe của mình yếu và rất 
yếu với tỷ lệ là 68,3%; trong khi đó tỷ 
lệ này ở các cụ ông chỉ có 49,4%. 
Ngược lại các cụ ông cho rằng sức 
khỏe của mình bình thường và tốt 
chiếm tỷ lệ 50,7% cao hơn so với các 
cụ bà có tỷ lệ chỉ là 31,7% (xem Bảng 
5). 
Khi chúng tôi hỏi thăm về các loại 
bệnh (được bác sĩ, cơ sở y tế chuẩn 
đoán là có bệnh chứ không phải là 
cảm nhận của họ về bệnh) hiện nay 
người cao tuổi đang mắc phải, phần 
lớn các cụ ghi nhận có 3 loại bệnh 
phổ biến chiếm tỷ lệ nhiều nhất: (1) là 
bệnh huyết áp chiếm tỷ lệ tới 44%; (2) 
là bệnh liên quan đến dạ dày chiếm 
tỷ lệ là 42,5%; và (3) là bệnh viêm 
khớp với tỷ lệ là 32%. Còn lại một số 
bệnh khác có tỷ lệ ghi nhận thấp hơn 
như bệnh tim 14% và bệnh liên quan 
đến phổi là 10,5%. Kết quả này cũng 
gần tương đồng với nghiên cứu của 
Văn Ngọc Lan (2008: 43) khi nghiên 
cứu người cao tuổi ở nông thôn khu 
vực Đồng bằng sông Cửu Long: 
“Những bệnh thường gặp ở người 
cao tuổi là cao huyết áp, đái tháo 
đường, thiếu máu cơ tim, phổi mãn 
tính Khu vực nông thôn chúng tôi 
thấy tập trung nhiều ở hai nhóm bệnh 
(khớp, cột sống và tim mạch, huyêt 
áp). Tuy nhiên số người cho biết họ bị 
bệnh khớp chiếm tỷ lệ cao hơn”. 
Ngoài đánh giá sức khỏe yếu và mắc 
các loại bệnh phổ biến trên, người cao 
tuổi còn có các vấn đề về thị giác, 
thính giác. Kết quả khảo sát cho thấy 
khi không đeo kính có tới 59% người 
cao tuổi mắt nhìn bị kém và rất kém, 
chỉ có 41% mắt nhìn bình thường và 
tốt. Các cụ bà có ảnh hưởng về mắt 
nhiều hơn (60%) một chút so với các 
cụ ông (56%). Đối với vấn đề nghe khi 
không đeo thiết bị hỗ trợ được các cụ 
cảm nhận tương đối tốt hơn so với 
nhìn, có tới 77% nghe bình thường và 
tốt, chỉ có 23% cho rằng là nghe kém 
và rất kém (xem Biểu đồ 3). 
Bảng 5. Sức khỏe của người cao tuổi chia theo giới tính 
 Giới tính 
Nam Nữ Tổng 
Tự đánh giá sức khỏe 
của mình hiện nay 
Rất yếu 
Tần số 7 9 16 
Tỷ lệ 9,1 7,3 8,0 
Yếu 
Tần số 31 75 106 
Tỷ lệ 40,3 61,0 53,0 
Bình thường 
Tần số 30 32 62 
Tỷ lệ 39,0 26,0 31,0 
Tốt 
Tần số 9 7 16 
Tỷ lệ 11,7 5,7 8,0 
Tổng 
Tần số 77 123 200 
Tỷ lệ 100 100 100 
Nguồn: Lê Thế Vững, 2017. 
LÊ THẾ VỮNG – VAI TRÒ CỦA NGƯỜI CAO TUỔI TRONG 
28 
Qua những đánh giá ở trên chúng ta 
thấy người cao tuổi phần lớn gặp các 
vấn đề sức khỏe kém, cộng với sự 
suy giảm khả năng nghe, nhìn. Đó là 
một trong những điều cản trở các cụ, 
nhất là các cụ tuổi tác khá cao, tham 
gia hiệu quả các hoạt động kinh tế, lao 
động trong gia đình cũng như ngoài 
xã hội. 
2.3.2. Quan hệ gia đình 
Mối quan hệ gia đình, sự tôn trọng, 
chia sẻ, động viên và chăm sóc người 
cao tuổi ở trong gia đình cũng phần 
nào ảnh hưởng tới đời sống tinh thần 
và việc phát huy sức khỏe lao động 
của các cụ. Bởi lẽ, mối quan hệ trong 
gia đình không tốt đẹp sẽ không tạo 
được sự hứng khởi, động lực cho các 
cụ tham gia vào các hoạt động của gia 
đình cũng như của xã hội. 
Khi chúng tôi hỏi các cụ về thành viên 
trong gia đình đối xử với mình như thế 
nào thông qua các hành vi (nói nặng 
lời, từ chối nói chuyện, đánh đập - đe 
dọa, tham khảo ý kiến khi ra quyết 
định quan trọng) có thể ảnh hưởng 
đến mối quan hệ và 
tinh thần của người 
cao tuổi, kết quả cho 
thấy, hầu hết thành 
viên trong gia đình 
đều tôn trọng và đối 
xử tốt với người cao 
tuổi. Tuy nhiên, vẫn 
có một bộ phận nhỏ 
đối xử không tốt 
chẳng hạn như hành 
vi nói nặng lời có 20 
trường hợp ghi nhận, 
từ chối nói chuyện là 3 trường hợp, 
đánh đập, đe dọa là 4 trường hợp, và 
không tham khảo ý kiến người cao 
tuổi trước khi ra quyết định quan trọng 
được ghi nhận tương đối cao với 56 
trường hợp. Mặc dù được ghi nhận 
với tỷ lệ rất nhỏ nhưng những hành vi 
từ chối nói chuyện, đe dọa, đánh đập 
cũng phần nào nói lên được sự không 
tôn trọng, đối xử không tốt và bạo 
hành với người cao tuổi ở trong gia 
đình. 
Sự đối xử không tốt này không có 
khác biệt về giới tính và nhóm tuổi. 
Tuy nhiên, có khác biệt lớn về giới và 
nhóm tuổi khi được các thành viên hỏi 
ý kiến trước khi ra các quyết định 
quan trọng. Xu hướng các cụ ông 
được hỏi và các thành viên nghe theo 
ý kiến có tỷ lệ 77,9% cao hơn so với 
các cụ nữ có tỷ lệ là 68,3%; có 20,3% 
các cụ bà không bao giờ được các 
thành viên trong gia đình hỏi ý kiến, 
trong khi đó tỷ lệ này ở các cụ ông là 
14,3%. Qua đó có thể thấy sự định 
kiến giới vẫn còn tồn tại nhiều trong 
Nguồn: Lê Thế Vững, 2017. 
Biểu đồ 3. Người cao tuổi tự đánh giá về nghe và nhìn 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 3 (271) 2021 
29 
gia đình nông thôn. Xét về nhóm tuổi, 
với các cụ trong độ tuổi 60-69 tỷ lệ 
các thành viên gia đình hỏi ý kiến và 
làm theo rất cao, với 87,8%; với nhóm 
tuổi 70-79, tỷ lệ này là 76,7%; độ tuổi 
80-89 là 47,6% và độ tuổi 90 trở lên 
chỉ có 29,4% (xem Biểu đồ 4). Điều đó 
chứng tỏ các cụ còn tương đối trẻ tuổi 
thì vẫn còn có “uy” đối với các thành 
viên trong gia đình. 
Khi chúng tôi hỏi các cụ về trạng thái 
tinh thần trong một tuần qua đối với 4 
trạng thái chính (cảm giác ăn không 
ngon miệng; cảm thấy buồn, thất vọng; 
cảm thấy khó ngủ; và cảm thấy cô 
đơn) kết quả ghi nhận như sau: với 
cảm giác ăn không ngon miệng có tới 
40% diễn ra một vài lần trong tuần, 
13% diễn ra hầu như cả tuần, 47% ghi 
nhận không có cảm giác này. 
Hộp 4. 
Đối với chú thì mặc dù mình không 
đủ sức khỏe để làm ăn như trước 
nhưng con cái trong gia đình nhất 
mực phải nghe theo chú. Muốn làm cái 
gì cũng phải hỏi và nghe theo chú, 
nếu nó mà không nghe chú đâu cho 
nó làm và chú sẽ từ mặt nó ngay. Dù 
gì thì trong gia đình mình vẫn là trụ 
cột chứ, mình không làm trụ cột về 
kinh tế nhưng mọi chuyện mình là 
người lớn hơn chúng nó, mình có 
kinh nghiệm hơn nên mình chỉ bảo 
chúng nó làm ăn, mọi chuyện mình 
phải quyết định (PVS. N.V.K nam 68 
tuổi, xã Bình Minh). 
Bây giờ mình già rồi, có làm ăn được 
gì đâu nên chúng nó cũng ít hỏi ý kiến 
mình. Giờ chúng nó làm ăn buôn bán, 
chúng nó trẻ chúng nó có kiến thức, 
hiểu biết hơn mình nên chúng nó đâu 
cần hỏi mình. Mà hỏi mình thì mình 
cũng không biết nên không có tham 
gia với chúng nó được. Mình chỉ có 
căn dặn chúng nó là làm ăn phải tính 
toán cẩn thận, tích cóp mà lo cho gia 
đình thôi (PVS. H.T.G nữ, 85 tuổi, xã 
Phú Lâm). 
Khác biệt giữa các thế hệ về tâm lý, 
lối sống và kiến thức cũng đang làm 
giảm đi thái độ kính trọng của con cái 
Biểu đồ 4. Khi ra các quyết định quan trọng các thành viên trong gia đình có hỏi ý kiến 
của người cao tuổi 
Nguồn: Lê Thế Vững, 2017. 
LÊ THẾ VỮNG – VAI TRÒ CỦA NGƯỜI CAO TUỔI TRONG 
30 
đối với cha mẹ 
già: “Thái độ ứng 
xử của các con, 
cháu đối với cha 
mẹ, ông bà có 
khác trước. Ngày 
xưa con, cháu quý 
trọng và tôn trọng 
một cách đúng 
mức, không bao 
giờ có chuyện cãi lại hoặc nói này nọ. 
Nhưng bây giờ có những trường hợp 
cha mẹ, ông bà góp ý mà không vừa ý 
với con cháu là nhiều khi nó bật lại 
ngay, thậm chí có những lời nói hỗn 
láo, vì nó không muốn mình góp ý với 
chúng nó. Nó làm thế nào nào thì 
mình biết thế thôi, chứ cha mẹ, ông bà 
nói thì nó cho là lắm điều và không 
hiểu biết gì” (Nam, 79 tuổi, xã Bình 
Minh). 
Sự khác biệt này nếu không được 
điều chỉnh, mỗi bên cứ theo cách của 
mình thì rất dễ dẫn đến mâu thuẫn và 
xung đột giữa con cháu và cha mẹ, 
ông bà. Mâu thuẫn, xung đột và nhất 
là bạo hành đối với người cao tuổi có 
thể gây ra những hệ quả nghiêm trọng 
đối với người cao tuổi. Phổ biến nhất, 
hiện tượng này khiến người cao tuổi 
dễ rơi vào tình trạng trầm cảm, buồn 
chán, thậm chí ảnh hưởng đến sức 
khỏe thể chất. 
Những hành vi đối xử không tốt trên 
ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống 
tinh thần và động lực muốn đóng góp 
vào sự phát triển gia đình và xã hội 
của người cao tuổi. Khi chúng tôi hỏi 
về trạng thái tinh thần (cảm giác 
không muốn ăn, cảm thấy buồn, thất 
vọng, cảm thấy khó ngủ, cảm thấy cô 
đơn) của người cao tuổi trong một 
tuần qua, kết quả có 67,5% các cụ có 
cảm giác khó ngủ, 53% có cảm giác 
không muốn ăn, 39,5 cảm thấy buồn, 
thất vọng và 29% cảm thấy cô đơn 
(xem Biểu đồ 5). 
Xét ở góc độ giới thì các cụ bà cảm 
thấy buồn, thất vọng có tỷ lệ là 45,6% 
cao hơn so với các cụ ông có tỷ lệ là 
29,9%. Tương tự như vậy, với cảm 
giác cô đơn thì các cụ bà cũng có tỷ 
lệ (36,6%) cao hơn so với các cụ ông 
(16,9%). Còn với hai cảm giác không 
muốn ăn và khó ngủ thì không có sự 
khác biệt nhiều giữa cụ ông và cụ bà. 
Khi các cụ có trạng thái tinh thần 
không tốt như vậy thì nguồn động viên 
chia sẻ với các cụ cũng không nhiều. 
Có đến 37,9% các cụ không chia sẻ 
được với ai, trong đó các cụ bà không 
có nguồn chia sẻ chiếm tỷ lệ cao hơn 
một chút 41,4% so với các cụ ông 
32,4%. Nguồn động viên chia sẻ lớn 
nhất là người bạn đời (vợ/chồng) của 
các cụ với tỷ lệ là 37,4%; kế đến là 
con gái và con trai có tỷ lệ lần lượt là 
24,7% và 19,5%, tiếp theo là hàng 
xóm, bạn bè có tỷ lệ 11,6%, và chia sẻ 
Nguồn: Lê Thế Vững, 2017. 
Biểu đồ 5. Trạng thái tinh thần của người cao tuổi qua một tuần 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 3 (271) 2021 
31 
với con rể là 10%. Chia sẻ với người 
bạn đời thì các cụ ông chia sẻ nhiều 
hơn so với các cụ bà với tỷ lệ 59,5% 
so với 23,3%. Điều này được lý giải vì 
các cụ bà tại địa bàn khảo sát có tình 
trạng hôn nhân góa chồng nhiều hơn 
rất nhiều (43,9%) so với các cụ ông 
góa vợ (14,3%). Từ đó các cụ bà lựa 
chọn chia sẻ với con gái (27,6%) và 
con rể (13,8%) nhiều hơn so với các 
cụ ông là (20,3% và 4,1%). 
Khi chúng tôi hỏi về mức độ hài lòng 
của các cụ đối với mối quan hệ trong 
gia đình cũng như về cuộc sống nói 
chung được các cụ cho biết mức độ 
hài lòng chiếm tỷ lệ rất cao. Đối với 
mối quan hệ gia đình các cụ hài lòng – 
rất hài lòng có tỷ lệ là 83%; tỷ lệ không 
hài lòng chỉ có 17%; đối với sự tôn 
trọng của các thành viên trong gia 
đình, tỷ lệ hài lòng là 84,5%, chỉ có 
15,5% không hài lòng với điều này; 
đánh giá chung về mức độ hài lòng 
trong cuộc sống có tỷ lệ hài lòng thấp 
hơn một chút 67,5% và tỷ lệ không hài 
lòng với cuộc sống nói chung là 
32,5%. 
Xét về góc độ giới thì không có sự 
khác biệt nhiều về mức độ hài lòng 
với gia đình và cuộc sống nói chung. 
Tuy nhiên, khi phân tích với độ tuổi thì 
thấy sự khác biệt khá rõ giữa các độ 
tuổi khác nhau. Mức độ không hài 
lòng với mối quan hệ trong gia đình ở 
độ tuổi càng cao thì càng lớn, các cụ 
từ 80 đến 89 tuổi có mức độ không 
hài lòng với tỷ lệ là 31,7%, trong khi 
đó ở độ tuổi 60-69 chỉ là 11,2%. 
Tương tự như vậy, đối với sự tôn 
trọng của các thành viên trong gia 
đình mức độ không hài lòng của các 
cụ từ 80 đến 89 tuổi chiếm tỷ lệ 
40,5%, tỷ lệ này ở các cụ từ 60 đến 
69 tuổi chỉ có 6,1% (xem Biểu đồ 6). 
3. MỘT VÀI NHẬN XÉT 
Vai trò và nhu cầu đóng góp của 
người cao tuổi vào hoạt động kinh tế 
và thu nhập của hộ gia đình tại các địa 
bàn khảo sát là rất lớn. Mặc dù các cụ 
đến tuổi nghỉ ngơi nhưng vẫn muốn 
tham gia sản xuất, kinh doanh tạo thu 
nhập, đặc biệt là các cụ từ 60 đến 69 
tuổi. Hoạt động kinh tế chủ yếu vẫn là 
nông nghiệp và các cụ ông làm nhiều 
Biểu đồ 6. Mức độ hài lòng về mối quan hệ gia đình và sự tôn trọng của các thành viên 
đối với người cao tuổi 
Nguồn: Lê Thế Vững, 2017. 
LÊ THẾ VỮNG – VAI TRÒ CỦA NGƯỜI CAO TUỔI TRONG 
32 
hơn các cụ bà, ngược lại trong các 
hoạt động phi nông nghiệp thì các cụ 
bà tham gia nhiều hơn. Các cụ ông 
tham gia hoạt động kinh tế và đóng 
góp vào thu nhập của hộ gia đình 
nhiều hơn các cụ bà. 
Khi người cao tuổi gặp khó khăn, đặc 
biệt là nguồn vốn trong hoạt động kinh 
tế thì không có nguồn trợ giúp từ xã 
hội, nhất là từ phía chính quyền và 
các hội đoàn thể. Người cao tuổi tại 
địa phương thường không được tiếp 
cận các nguồn vay vốn ưu đãi hỗ trợ 
cho sản xuất mặc dù theo Luật Người 
cao tuổi họ được tạo điều kiện để tiếp 
tục làm việc theo sức khỏe của mình. 
Vai trò chăm sóc gia đình của người 
cao tuổi là rất lớn, đặc biệt là chăm 
sóc các thành viên nhỏ và làm các 
công việc trong gia đình. Có thể thấy 
người cao tuổi tại địa bàn khảo sát đã 
gánh một lượng lớn công việc gia 
đình cho các thành viên còn lại. Việc 
chăm sóc các thành viên nhỏ và các 
công việc nội trợ thì cụ bà làm nhiều 
hơn cụ ông. Tuy nhiên, với những 
việc nặng nhọc như sửa chữa, chăm 
sóc nhà ở thì các cụ ông lại làm nhiều 
hơn các cụ bà. Sự phân công công 
việc trong hộ gia đình với người cao 
tuổi vẫn mang hàm ý định kiến giới. 
Sức khỏe yếu đặc biệt là các cụ lớn 
tuổi cộng với sự chăm sóc, động viên, 
chia sẻ đời sống tinh thần và mối 
quan hệ gia đình không tốt là những 
yếu tố có thể ảnh hưởng đến sự đóng 
góp của người cao tuổi trong gia đình. 
Do đó, gia đình và xã hội cần có sự 
thông hiểu, tạo điều kiện để người cao 
tuổi có thể tiếp tục cống hiến theo sức 
lực của mình.  
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 
1. Bùi Thế Cường. 2000. “Ba nguồn lực vật chất cơ bản của tuổi già ở Đồng bằng sông 
Hồng”. Tạp chí Xã hội học, số 1. 
2. Lê Ngọc Lân. 2011. “Một số cơ sở thực tiễn cần quan tâm trong xây dựng, điều chỉnh 
chính sách chăm sóc người cao tổi ở Việt Nam”. Tạp chí Nghiên cứu Giới và Gia đình, 
số 5. 
3. Lê Thế Vững. 2017. Vai trò của người cao tuổi trong hộ gia đình ở nông thôn tỉnh 
Đồng Nai. Đề tài cơ sở cấp Viện 2017. 
4. Quốc hội. 2009. “Luật Người cao tuổi”.  truy cập ngày 
05/3/2021. 
5. Văn Thị Ngọc Lan. 2008. “Người cao tuổi với vấn đề chăm sóc sức khỏe”. Tạp chí 
Khoa học Xã hội, số 12.