Mối quan hệ giữa công việc chăm sóc không được trả công với bình đẳng giới ở Việt Nam

 vào 
một công việc liên tục (xét về mặt thời gian) của 
phụ nữ là bị hạn chế hơn so với nam giới; nữ giới 
50
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 37 (04-2019)
ít có khả năng làm việc vào buổi tối và ngày cuối 
tuần, hoặc đi công tác xa nhà. Điều này lại càng hạn 
chế kinh nghiệm của họ trên thị trường lao động, 
thu nhập và sự hấp dẫn với chủ lao động tiềm năng, 
tiếp tục củng cố thực tiễn chênh lệch giới.
3.2.3. Công việc chăm sóc không được trả 
công ảnh hưởng đến thu nhập cá nhân 
Khi nữ giới phải dành thời gian và sức lực 
đáng kể cho công việc chăm sóc không được trả 
công sẽ bị hạn chế về không gian (chủ yếu là ở nhà) 
và thời gian, ít có cơ hội lựa chọn nghề nghiệp và 
việc làm có thu nhập cao, họ buộc phải lựa chọn 
những công việc sản xuất kinh doanh gần nhà. Điều 
này dẫn đến việc môi trường làm việc của phụ nữ 
ít linh hoạt hơn nam giới, khiến họ bị bó hẹp vào 
những việc làm giản đơn, thu nhập thấp. 
Thu nhập trung bình của nữ giới từ việc làm 
được trả lương thường thấp hơn so với nam giới, 
điều này có nghĩa là có sự chênh lệch về tiền lương 
lao động. Trong 3 nhóm lao động theo vị thế việc 
làm chỉ có nhóm “Lao động làm công ăn lương” 
có số liệu về thu nhập cá nhân từ tiền lương, còn 
đối với nhóm “Lao động tự làm” và “Lao động 
làm công cho gia đình không hưởng lương” thu 
nhập của họ nhập chung với thu nhập của cả hộ 
gia đình. Vì vậy, trong khuôn khổ bài viết này chỉ 
có thể so sánh thu nhập cá nhân theo giới tính của 
nhóm “Lao động làm công ăn lương”.
Bảng 3. Thu nhập từ việc làm bình quân tháng theo giới tính của “Lao động làm công ăn lương”, 
giai đoạn 2009-2016
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Chung (1000 đồ ng) 2.258 2.474 2.809 3.483 3.789 4.126 4.716 5.066
Nam (1000 đồ ng) 2.483 2.668 3.056 3.630 3.938 4.302 4.925 5.304
Nữ (1000 đồ ng) 1.987 2.297 2.712 3.267 3.575 3.881 4.430 4.739
Chênh lệ ch tiền lương theo 
giớ i tí nh (%) 20 13,9 11,3 10,0 9,2 9,8 10,1 10,7
Chỉ số khoảng cách giới Ew/Em 0,80 0,86 0,89 0,90 0,91 0,90 0,90 0.89
 Nguồn: Viện Khoa học Lao động-Xã hội (ILSSA)- Xu hướng Lao động và Xã hội Việt Nam năm 2014.
Tổng cục Thống kê (2016, 2017), Báo cáo Điều tra Lao động việc làm năm 2015, 2016 [4].
Bảng 3 cho thấy, thu nhập từ việc làm bình 
quân của lao động nữ làm công ăn lương luôn thấp 
hơn lao động nam trong cả giai đoạn 2009-2016 
trên 10,0%, mặc dù tốc độ tăng tiền lương danh 
nghĩa bình quân của lao động nữ luôn cao hơn lao 
động nam, tương ứng là 19,8% và 16,2%, do xuất 
phát điểm tiền lương danh nghĩa của lao động nữ 
thấp hơn lao động nam. 
Bảng số liệu trên cũng cho thấy, mặc dù chỉ 
số khoảng cách giới về tiền lương có xu hướng 
tăng từ 0,80 năm 2009 lên 0,89 năm 2016, nhưng 
nữ giới vẫn tiếp tục nhận mức thù lao thấp hơn so 
với nam giới. Sự chênh lệch giới trong thu nhập 
còn được phản ánh rõ nét thông qua thu nhập bình 
quân/tháng của lao động làm công ăn lương chia 
theo trình độ chuyên môn kỹ thuật.
Bảng 4. Thu nhập từ việc làm bình quân/tháng của lao động làm công ăn lương chia theo giới tính 
và trình độ chuyên môn kỹ thuật, năm 2016
Trình độ chuyên môn kỹ thuật
Thu nhập từ việc làm bình quân 
tháng (nghìn đồng)
Chênh lệch thu 
nhập theo giới 
tính (%)
Chỉ số khoảng 
cách giới 
Ew/Em)Tổng số Nam Nữ
Tổng số 5.066 5.304 4.739 10,7 0,89
Chưa đào tạo chuyên môn kỹ thuật 4.224 4.367 4.015 8,1 0,92
Dạy nghề 5.834 6.009 4.899 18,5 0,82
Trung cấp chuyên nghiệp 5.150 5.568 4.748 14,7 0,85
Cao đẳng 5.280 5.809 4.935 15,0 0,85
Đại học trở lên 7.374 8.173 6.559 19,7 0,8
Nguồn: Tổng cục Thống kê (2017), Báo cáo Điều tra Lao động việc làm năm 2016 [4].
51
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 37 (04-2019)
Bảng 4 phản ánh sự khác biệt về thu nhập 
bình quân/tháng của nhóm Lao động làm công ăn 
lương theo giới tính và trình độ chuyên môn kỹ 
thuật cao nhất đạt được năm 2016. Số liệu cho thấy, 
tính chung nam giới có thu nhập bình quân/tháng 
cao gần 10% so với nữ giới và cao hơn ở tất cả các 
phân tổ theo trình độ chuyên môn kỹ thuật. Trong 
các nhóm Lao động theo trình độ chuyên môn kỹ 
thuật, thì nhó m lao độ ng “Chưa qua đào tạo” và có 
trình độ “Trung cấp chuyên nghiệ p” và “Cao đẳ ng” 
có chỉ số khoảng cách giới về tiề n lương của nữ 
giới so với tiền lương của nam giới cao nhất, đạt 
0,92, 0,85 và 0,85, tức là mứ c bình đẳng giới khá 
tốt, trong khi đó nhóm lao động có trình độ “đại 
học trở lên” đang ở mức thấp nhất, đạt 0,8, nghĩa 
là bất bình đẳng giới về tiền lương cao nhất. 
Sự khác biệt về thu nhập giữa lao động nam 
và nữ là kết quả của nhữ ng khá c biệ t theo trình 
độ họ c vấ n, trì nh độ chuyên môn kỹ thuậ t, kinh 
nghiệm, ngà nh nghề , lĩ nh vự c là m việ c, vị thế 
trong việ c là m, số giờ làm việc Hơn nữa, nữ giới 
thường tham gia vào lĩnh vực nông nghiệp và dịch 
vụ nhiều hơn, sản xuất công nghiệp nhưng trình 
độ tay nghề thấp, năng suất lao động thấp, không 
yêu cầu trình độ chuyên môn kỹ thuật và thường 
được trả tiền lương, tiền công thấp. Nguyên nhân 
của những khác biệt trên do ảnh hưởng bởi công 
việc chăm sóc không được trả công được biểu 
hiện thông qua:
- Quan điểm cho rằng, thiên chức “muôn 
thuở” của phụ nữ trong việc nuôi dưỡng và duy trì 
gia đình, kéo theo đầu tư vào vốn con người của 
con trai nhiều hơn con gái. Đến năm 2016 tỷ lệ lao 
động nam qua đào tạo đạt 23,3%, trong khi đó tỷ lệ 
này ở lao động nữ chỉ có 18,4%, thấp hơn của lao 
động nam 4,9%. Đây là yếu tố quan trọng hạn chế 
sự tiếp cận của lao động nữ đối với các vị trí cao 
hơn trong nghề nghiệp - công việc có thu nhập cao;
- Gánh nặng công việc chăm sóc không được 
trả công và đị nh kiế n giớ i đã giảm cơ hội tiếp 
những công việc có trình độ cao, thu nhập tốt của 
nữ giới vì không ít nhà tuyển dụng cho rằng nữ 
giới sẽ không thể tập trung cho công việc do bận 
rộn việc gia đình; 
- Chênh lệch về thời gian dành cho các công 
việc được trả lương. Số giờ lao động được trả lương 
của nữ giới thấp so với nam giới khoảng 14%. Vì 
họ có trách nhiệm và thời gian không cân xứng 
với nam giới dành cho công việc chăm sóc không 
được trả công, nữ giới có xu hướng nhận những 
việc làm bán thời gian hơn là những việc làm toàn 
thời gian, ít có cơ hội hơn nam giới để làm việc 
ngoài giờ hành chính, khiến giảm thu nhập họ có 
thể có được;
- Năng suất lao động của nữ giới thấp hơn 
nam giới. Ngoài hạn chế về trình độ chuyên môn, 
kỹ năng làm việc thì sự phân công lao động theo 
giới trong thực hiện công việc không được trả công 
xé lẻ thời gian của nữ giới, trong khi nam giới làm 
việc được tập trung hơn. 
Như vậy, gánh nặng không công bằng của 
công việc chăm sóc không được trả công đối với 
nữ giới là nguyên nhân dẫn đến bất bình đẳng trong 
thu nhập.
3.2.4. Công việc chăm sóc không được trả 
công ảnh hưởng đến thời gian dành cho nghỉ ngơi, 
giải trí và học tập 
Do phải đảm nhiệm phần lớn công việc chăm 
sóc, phụ nữ có ít thời gian rảnh rỗi cho bản thân 
hơn nam giới như nghỉ ngơi, giải trí và học tập. 
UNDP đã đưa ra kết quả phân tích một mẫu gồm 
62 quốc gia: nam giới dành ra trung bình 4,5 tiếng 
một ngày để tham gia hoạt động xã hội và giải trí, 
trong khi con số này ở phụ nữ là 3,9 tiếng. Tại 
các quốc gia có mức độ phát triển con người thấp, 
thời gian cho hoạt động xã hội và giải trí của nam 
giới nhiều hơn phụ nữ gần 30%; tại các quốc gia 
có mức độ phát triển con người rất cao, sự chênh 
lệch này là 12% [7].
Do phải đảm nhiệm phần lớn công việc chăm 
sóc, phụ nữ có ít thời gian có ít thời gian rảnh rỗi 
cho bản thân hơn nam giới như nghỉ ngơi, giải 
trí, học tập và chăm sóc bản thân. Kết quả khảo 
sát của Viện Khoa học Lao động Xã hội và Khoa 
Quản lý nguồn nhân lực của Trường Đại học Lao 
động Xã hội cho thấy có sự chênh lệch giới về 
thời gian dành cho nghỉ ngơi, giải trí, học tập và 
chăm sóc bản thân. Bình quân thời gian nghỉ ngơi, 
giải trí của các cá nhân là 4,82h/ngày, trong đó 
nam giới có thời gian dành cho nghỉ ngơi, giải 
trí là 5,52h/ngày, nhiều hơn nữ giới là 1,3h/ngày. 
Ngoài ra, khoảng cách giới trong đào tạo chuyên 
52
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 37 (04-2019)
môn kỹ thuật còn khá lớn. Mặc dù tỷ lệ lao động 
từ 15 tuổi trở lên qua đào tạo của cả nam giới và 
nữ giới đều tăng, nhưng nữ giới có tốc độ tăng 
chậm hơn và đến năm 2016 mới chỉ có 18,4% lực 
lượng lao động nữ được đào tạo chuyên môn so 
với nam giới là 23,3% (hình 3).
Hình 3. Tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên đã qua đào 
tạo (có chứng chỉ, có bằng) theo giới tính, 2008-2016
Sự chia sẻ trách nhiệm mất cân xứng đối với 
công việc chăm sóc, nghiêng về nữ giới dẫn đến 
họ không có nhiều thời gian để nâng cao trình độ. 
Hậu quả là khoảng cách trong đào tạo chuyên môn 
kỹ thuật giữa nam giới và nữ giới còn lớn. Việc 
khuyến khích bó hẹp công việc của phụ nữ trong 
phạm vi gia đình khiến các gia đình ít đầu tư cho 
việc học hành của con gái hay đào tạo cho phụ nữ 
hơn. Điều này hạn chế tính năng động của phụ nữ 
và trẻ em gái, hạn chế lựa chọn nghề nghiệp, nhất 
là việc làm ngoài phạm vi gia đình. Sự chia sẻ trách 
nhiệm mất cân xứng đối với công việc chăm sóc 
không được trả công làm cho nữ giới “nghèo” thời 
gian để thực hiện các quyền con người cơ bản của 
mình như nghỉ ngơi, giải trí và học tập.
3.2.5. Công việc chăm sóc không được trả 
công ảnh hưởng đến việc tham gia lãnh đạo, quản lý 
Nghiên cứu “Đánh giá giới ở Việt Nam” của 
Ngân hàng thế giới (2011) chỉ ra rằng, công việc 
chăm sóc không được trả công là nguyên nhân cơ 
bản, gây rào cản nữ giới tham gia vào quản lý lãnh 
đạo. Bởi vì vị trí này đòi hỏi họ phải dành nhiều 
thời gian, sức lực và cả trí tuệ, có nghĩa là họ sẽ có 
ít thời gian hơn dành cho các công việc gia đình. 
Nếu nam giới không ủng hộ, không chia sẻ công 
việc chăm sóc không được trả công thì cơ hội thăng 
tiến của nữ giới là rất thấp.
Trên thế giới phụ nữ chỉ nắm giữ 22,0% các vị 
trí lãnh đạo cấp cao, và 32,0% doanh nghiệp không 
có bất kỳ vị trí quản lý nào là phụ nữ [7]. Ở Việt 
Nam, tỷ lệ nữ tham gia vào Quốc hội chỉ đạt 26,72% 
nhiệm kỳ 2016-2021, chưa thể đến gần mục tiêu 
“tỷ lệ nữ đại biểu Quốc hội nhiệm kỳ 2016-2021 
trên 35%” được nêu trong “Chiến lược quốc gia về 
Bình đẳng giới 2011-2020”. Trong lĩnh vực kinh 
doanh, nữ giới chỉ chiếm khoảng 1/4 trong tổng 
số chủ/giám đốc doanh nghiệp trong cả giai đoạn 
2000-2016 [5]; trong lĩnh vực nông nghiệp, chỉ có 
8,64% chủ các trang trại là nữ [1]. 
4. Kết luận và khuyến nghị
Kết quả của chúng tôi cho thấy phụ nữ phải 
dành nhiều thời gian cho công việc chăm sóc 
không được trả công nhiều hơn, hệ quả là so với 
nam giới họ có trình độ học vấn và trình độ chuyên 
môn kỹ thuật thấp hơn, tiền lương kiếm được thấp 
hơn, dành ít thời gian hơn cho công việc được trả 
lương và nghỉ ngơi, đồng thời cơ hội đảm nhiệm 
các vị trí lãnh đạo, quản lý cũng thấp hơn. Những 
khác biệt này có lợi hơn cho nam giới bởi ngay cả 
những phụ nữ làm việc toàn thời gian cũng không 
cân đối được việc nhà và chăm sóc con cái một 
cách hợp lý. Ngược lại, đàn ông được hưởng lợi cả 
trực tiếp từ vai trò chính của họ là trụ cột thông qua 
mức lương cao hơn và gián tiếp thông qua nhiều 
thời gian nghỉ ngơi hơn. Tương tự, nam giới được 
hưởng lợi về mặt kinh tế từ sự phân chia giới tính 
của các vai trò xã hội. 
Sự tồn tại kéo dài của chuẩn mực xã hội coi 
những công việc chăm sóc không được trả công là 
công việc của nữ giới và chính sự phân công không 
cân đối công việc không được trả công trong gia 
đình là một trong những biểu hiện dai dẳng nhất 
của bất bình đẳng giới. Đây được coi là một thứ 
“thuế” đối với thời gian của nữ giới, kéo theo tình 
trạng họ luôn “nghèo về thời gian”. 
Để giảm thiểu công việc chăm sóc không được 
trả công đối với nữ giới, cần:
Thứ nhất, thúc đẩy truyền thông thay đổi 
nhận thức về trách nhiệm chia sẻ công việc chăm 
sóc không được trả công giữa các thành viên trong 
gia đình;
Thứ hai, tăng cường hoạt động giáo dục đào 
tạo và cơ chế khuyến khích nữ giới tham gia vào 
nhiều ngành nghề khác nhau;
Thứ ba, cải thiện cơ sở hạ tầng và tăng cường 
các dịch vụ cơ bản như dịch vụ giáo dục, y tế, chăm 
53
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 37 (04-2019)
sóc người cao tuổi có thể làm giảm đáng kể số 
lượng thời gian cần thiết cho công việc chăm sóc 
không được trả công.
Việc giảm nhẹ công việc gia đình sẽ mang 
lại nhiều cơ hội cho phụ nữ tham gia vào các hoạt 
động thị trường./. 
Tài liệu tham khảo
[1]. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2015), Báo cáo quốc gia Kết quả 15 năm thực hiện các mục tiêu phát 
triển thiên niên kỷ của Việt Nam, Hà Nội. 
[2]. ILO (2015), Bình đẳng giới trong thực tiễn tuyển dụng và thăng tiến tại Việt Nam.
[3]. Astrid S. Tuminez (2012), Rising to the Top: Women’s Leadership in Asia, Lee Kuan Yew School 
of Puplic Policy - National University of Singapore and Asia Society. 
[4]. Tổng cục Thống kê (2009-2017), Báo cáo điều tra lao động việc làm các năm 2008-2016, 
NXB Thống kê, Hà Nội. 
[5]. Tổng cục Thống kê (2018), Thông tin thống kê giới tại Việt Nam 2016, NXB Thống kê, Hà Nội. 
[6]. UNDP (1995), Human Development Report 1995, New York: Oxford University Press, USA.
[7]. UNDP (2015), Tổng quan Báo cáo Phát triển con người năm 2015: Việc làm vì phát triển con 
người, Washington DC, USA.
[8]. UN Women (2016), Tài liệu thảo luận chính sách công việc chăm sóc không lương: Những vấn 
đề đặt ra và gợi ý chính sách cho Việt Nam, Cơ quan Liên Hợp Quốc về Bình đẳng giới và Trao quyền 
cho Phụ nữ (UN Women), Hà Nội.
[9]. Ủy ban Quốc gia về sự tiến bộ của phụ nữ (2004), Hướng dẫn lồng ghép giới trong hoạch định 
và thực thi chính sách, Hướng tới bình đẳng giới ở Việt Nam thông qua chu trình chính sách quốc gia 
có trách nhiệm giới, Dự án VIE 01-015-01, Giới trong chính sách công, NXB Phụ nữ, Hà Nội.
[10]. Worldbank (2018), “Labor force, female (% of total labor force)”, https://data.worldbank.org/
indicator/SL.TLF.TOTL.FE.ZS. 
RELATIONSHIP BETWEEN UNPAID CARE WORK AND GENDER EQUALITY 
IN VIET NAM
Summary
Studies show that in Viet Nam women spend nearly 1.5 times unpaid care compared to men. This 
is a cost-effective and indispensable activity for the functioning of society and of human life. However, 
unequal division in family responsibility prone to women leads them to have limited choice and 
opportunity to partake in activities more meaningful to them; therefore increasing gender inequality. That 
is the participation in the workforce, in paid-employment market, political life, pastime, recreation and 
study. On analyzing the current status of women's unpaid care work and its effects on their development, 
the paper proposes recommendations to reduce women's unpaid care work to promote gender equality 
in Vietnam.
Keywords: Unpaid care work, gender equality, gender inequality.
Ngày nhận bài: 26/11/2018; Ngày nhận lại: 13/02/2019; Ngày duyệt đăng: 05/3/2019.