Khám phá các yếu tố tinh thần hỗ trợ quá trình phục hồi của người bệnh từ thực tiễn Bệnh viện Phục hồi chức năng tỉnh Lâm Đồng

à hoàn toàn 
tự nguyện. Người bệnh có thể từ chối trả 
lời những câu hỏi họ không muốn trả lời và 
có thể dừng cuộc phỏng vấn bất cứ lúc nào. 
Những thông tin thu thập được từ các cuộc 
phỏng vấn được mã hóa để không làm lộ danh 
tính của người bệnh.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Phần lớn những người trưởng thành đang 
điều trị nội trú tại Bệnh viện Phục hồi chức 
năng tỉnh Lâm Đồng là người những người 
bệnh bị tai biến mạch máu não, chấn thương 
sọ não, những người bệnh sau phẫu thuật 
như đứt dây chằng chéo trước chéo sau, bị 
thoái hóa cột sống cổ, lưng, thoát vị đĩa đệm, 
những người bệnh bị hội chứng vai gáy, chấn 
thương như đứt gân, bị gãy bàn chân vv 
khó khăn chủ yếu về vận động. Với những 
người bị tai biến mạch máu não nhiều người 
có bệnh kèm theo như tim mạch, cao huyết 
áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu vv Sau 
khi tham gia điều trị ở tuyến trên, bệnh viện 
phục hồi chức năng được xem là tuyến cuối 
để những người bệnh tại đây được điều trị, 
chăm sóc và phục hồi. 
Những người bệnh tham gia nghiên cứu 
trong độ tuổi từ 18 - 70, phần lớn trong số họ 
điều trị tại bệnh viện do tai biến mạch máu 
não, 6/10 người bệnh là người trung niên và 
cao tuổi (độ tuổi từ 55 - 70), số còn lại 4/6 
người bệnh trong độ tuổi từ 18 - 35 được 
nghiên cứu bị tổn thương tủy sống nguyên 
nhân do tai nạn giao thông và tai nạn lao 
động và do bị té ngã.
Đại đa số những người bệnh lần đầu tham 
gia điều trị tại bệnh viện họ thường có tâm lý 
tự ti, mặc cảm, một số người bị căng thẳng, 
khủng hoảng về tâm lý, khủng hoảng về tình 
thần và trầm cảm. Với những người bệnh đã 
điều trị ở đây lâu rồi đã chấp nhận điều trị, và 
từng bước hòa nhập với cộng đồng vv
Mỗi một cá nhân đều có những trải nghiệm và 
quá trình phục hồi khác nhau tùy thuộc vào 
đặc điểm cá nhân, hoàn cảnh kinh tế, điều 
kiện gia đình, điều kiện chăm sóc và sự hỗ trợ 
từ chính sách xã hội. Gregory (6) nhấn mạnh 
rằng bản thân mỗi con người đều có khả năng 
tự tìm kiếm sự giúp đỡ, kiểm soát vận mệnh 
và vượt qua khó khăn của họ.
Nguyễn Thị Minh Hiền 
92
Tạp chí Khoa học Nghiên cứu Sức khỏe và Phát triển (Tập 04, Số 01-2020)
Journal of Health and Development Studies (Vol.04, No.01-2020)
Khi tìm hiểu về những yếu tố tinh thần hỗ trợ 
quá trình phục hồi của người bệnh đang điều 
trị tại Bệnh viện Phục hồi chức năng tỉnh Lâm 
Đồng. Chúng tôi nhận ra những yếu tố tinh 
thần như sự kiên trì và tinh thần trách nhiệm, 
sự hy vọng, sự lạc quan, yếu tố tâm linh và sự 
nâng đỡ cảm xúc là những yếu tố chính hỗ trợ 
quá trình phục hồi. Ngoài những yếu tố trong 
Glover (4) như sự hy vọng, ý thức tích cực và 
trách nhiệm bản thân, nghiên cứu này nhấn 
mạnh thêm yếu tố sự kiên trì và sự nâng đỡ 
cảm xúc từ gia đình đóng góp cho quá trình 
hỗ trợ người bệnh phục hồi.
Sự kiên trì và tinh thần trách nhiệm
Sự kiên trì và tinh thần trách nhiệm là yếu tố 
quan trọng hỗ trợ người bệnh phục hồi. Chính 
bản thân người bệnh phải ý thức được họ cần 
gì? Chính họ biết họ phải trở thành người như 
thế nào và bản thân phải có trách nhiệm cũng 
như sự quyết tâm để luyện tập.
Đi vấp ngã nhưng cũng cố gắng đứng lên, 
tôi thường thức dậy sớm để đi bộ. Tôi thường 
dậy lúc 6 giờ sáng, tôi đi trong nhà trước sau 
đó mới đi ra ngoài và tôi thường đi bộ khoảng 
3h chiều. Ngày nào tôi cũng luyện tập. Tôi rất 
kiên trì, nếu không tập luyện sẽ bị dính cơ. 
Nhiều người không chịu nổi họ đành để tay bị 
cong. (Nam, 64 tuổi, cựu chiến binh).
Gia đình, đội ngũ y bác sĩ cũng cho rằng sự 
kiên trì tập luyện, chiến thắng bản thân, không 
bỏ cuộc trước nghịch cảnh và hợp tác với bác 
sĩ sẽ giúp tiến trình hồi phục của người bệnh 
sẽ hiệu quả hơn.
Sự quyết tâm và kiên trì của người bệnh. 
Người bệnh ở giai đoạn đầu sẽ cảm thấy 
sốc về mặt tình thần, khi bị bệnh không làm 
được gì. Có những người bệnh nghe, hiểu 
được không vận động không nói được sẽ cảm 
thấy căng thẳng, với những người không kiên 
trì, buông xuôi sẽ ảnh hưởng đến tâm lý và 
phương pháp điều trị. Một trong những điều 
quan trọng là người bệnh phải tự tập luyện 
và hợp tác với thầy thuốc. Hiệu quả sẽ không 
đạt nếu họ buông xuôi, bỏ mặc. (Thảo luận 
nhóm, NVYT).
Với những người bệnh có tinh thần trách 
nhiệm, họ luôn ý thức tự chăm sóc bản thân 
để có thể phục hồi một số chức năng của cơ 
thể một cách tốt nhất.
Tôi là một người rất gương mẫu, tôi luôn luôn 
cố gắng tự làm mọi việc như tự vệ sinh cá 
nhân. Tôi hỗ trợ con trai trong việc đưa đón 
cháu đi học và hỗ trợ việc nhà như cắm cơm, 
quét nhà. Nhà có máy giặt nhưng tôi tự tay 
giặt đồ để vận động cơ tay. (Nam, 61 tuổi, cán 
bộ hưu trí).
Sự hy vọng
Sự hy vọng của người bệnh được xem như là 
yếu tố gắn liền với quá trình phục hồi. Người 
bệnh luôn hy vọng và lạc quan vào tương lai 
cũng như có những kế hoạch tương lai cho 
bản thân sẽ giúp họ có động lực điều trị.
Tính của em cũng lạc quan, em cũng cảm 
thấy bình thường. Em đã có thể tự lập, nếu 
không hồi phục hoàn toàn, gia đình cũng có ý 
định mở một tiệm tạp hóa hoặc tiệm cà phê để 
cho em làm và em tin mình sẽ làm được. (Nữ, 
18 tuổi, người bệnh).
Với người bệnh cần được nâng đỡ về tinh thần 
họ sẽ có thể tìm kiếm được các nguồn lực ý 
nghĩa như sự hy vọng, tình yêu, hòa bình, sự 
thoải mái, sức mạnh và sự kết nối.
Tinh thần đóng một vai trò rất quan trọng. 
Bản thân bác sĩ luôn luôn tạo cho người bệnh 
tinh thần phấn chấn, mình phải luôn tạo cho 
Nguyễn Thị Minh Hiền
93
Tạp chí Khoa học Nghiên cứu Sức khỏe và Phát triển (Tập 04, Số 01-2020)
Journal of Health and Development Studies (Vol.04, No.01-2020)
họ tâm lý vui vẻ. Điều trị kết hợp tâm lý rất 
quan trọng để họ có thể hồi phục bệnh. Ví dụ: 
Chú cần kiên trì luyện tập, chú cần phải có 
niềm tin và sự kiên trì thì chú sẽ khỏe và đi lại 
được. (Thảo luận nhóm, NVYT).
Người bệnh dù có được điều trị đúng, kỹ 
thuật đúng nhưng suy nghĩ tiêu cực cũng ảnh 
hưởng đến quá trình điều trị bệnh và phục hồi:
Sự hồi phục của người bệnh do thầy thuốc và 
người bệnh. Về thầy thuốc phải điều trị đúng, 
kỹ thuật đúng. Người bệnh phải có tinh thần 
lạc quan. Cũng một bệnh như vậy nếu người 
bệnh suy nghĩ tích cực, sẽ hồi phục nhanh 
những người suy nghĩ tiêu cực sẽ phục hồi 
chậm. (Thảo luận nhóm, NVYT).
Tâm linh
Tâm linh đóng vai trò quan trọng trong chăm 
sóc sức khỏe cũng như đời sống tinh thần 
của người bệnh. Việc sống thoải mái, có 
niềm tin vào điều tốt và suy nghĩ tích cực có 
được từ tôn giáo, thiền định và cầu nguyện 
có thể góp phần chữa bệnh và đem đến cảm 
giác hạnh phúc. Có những người bệnh tìm 
được ý nghĩa trong cuộc sống thông qua việc 
đọc sách và cầu nguyện để tìm ra ý nghĩa của 
cuộc sống:
Thời gian rảnh tôi đọc sách cuốn “Quẳng 
gánh lo đi và vui sống”, điều này giúp tôi có 
thêm niềm tin và sẵn sàng đón nhận những 
điều có thể đến trong tương lai. (Nam, 22 
tuổi, sinh viên).
Họ cũng tìm đến tôn giáo và xem đó như một 
điểm tựa về tinh thần. Mỗi người bệnh sau 
khi biết bệnh tình của mình trong lòng khó 
chấp nhận. Bản thân họ phải biết chấp nhận 
thực tế đó là mỗi ngày được sống là mỗi ngày 
vui vẻ, hạnh phúc, không buồn phiền, không 
thất vọng.
Tôi không lập gia đình vì phải nuôi mẹ già. 
Mẹ tôi mất rồi, bây giờ ở đây một mình lâu 
lâu em gái vào thăm. Ngày nào tôi cũng đọc 
kinh cầu nguyện. Cầu nguyện cho tôi sức 
mạnh về tinh thần để tôi chiến đấu với bệnh 
tật của mình. (Nữ, 70 tuổi, người bệnh).
Yếu tố tâm linh giúp con người luôn tìm thấy 
ý nghĩa, niềm hy vọng, sự an ủi và bình yên 
nội tâm trong cuộc sống. Nhiều người bệnh 
tin vào các thế lực siêu nhiên sẽ giúp họ có 
thêm sức mạnh, cứu sống họ, bảo vệ họ và 
giúp họ vượt qua những khó khăn trong cuộc 
sống cũng như bệnh tật. Có niềm tin mạnh mẽ 
vào đấng tối cao sẽ tăng cường thêm niềm tin 
và động lực giúp người bệnh vượt qua được 
những ảnh hưởng tiêu cực do bệnh tật.
Đối với tôi thế giới tâm linh luôn là “một liều 
thuốc tinh thần” hay “một phép mầu nhiệm”. 
Tôi luôn tin có Chúa sẽ luôn “che chở, phù 
hộ” khi tôi tuyệt vọng. Chính ngài là chỗ dựa 
tinh thần cho tôi. (Nữ, 70 tuổi, người bệnh).
Sự nâng đỡ cảm xúc
Sự nâng đỡ cảm xúc và hỗ trợ từ gia đình – 
xem người bệnh là trung tâm của quá trình 
điều trị – phục hồi. Sự khao khát được sống 
cùng người thân trong gia đình, sự khao khát 
được sống hạnh phúc cùng họ cũng giúp hỗ 
trợ quá trình phục hồi của người bệnh. Chính 
gia đình và người thân cho họ lòng thương 
yêu, tin tưởng vào cuộc sống. Người bệnh vì 
yêu gia đình, yêu thương con cái nên cố gắng 
ăn uống điều độ, uống thuốc đúng giờ hơn và 
vui vẻ hơn vì luôn tin tưởng có người thân hỗ 
trợ bên cạnh. Quá trình phục hồi của người 
bệnh cần rất nhiều sự hỗ trợ và động viên tinh 
thần từ người nhà người bệnh. Song song với 
việc hỗ trợ tài chính, chăm sóc với chế độ 
dinh dưỡng và kỹ thuật tập luyện phù hợp, 
chính gia đình người bệnh sẽ giúp họ trở nên 
Nguyễn Thị Minh Hiền
94
Tạp chí Khoa học Nghiên cứu Sức khỏe và Phát triển (Tập 04, Số 01-2020)
Journal of Health and Development Studies (Vol.04, No.01-2020)
lạc quan, có động lực phục hồi, phá bỏ những 
rào cản tâm lý nơi người bệnh. 
Ngoài sự lạc quan, ý chí, nghị lực sống mạnh 
mẽ sẽ hỗ trợ quá trình phục hồi của người 
bệnh tôi cho rằng chính sự quan tâm, chăm 
sóc tận tình của người thân trong gia đình 
cũng là liều thuốc nâng đỡ tinh thần người 
bệnh. Nếu người thân thương yêu, chăm sóc 
tận tình cho người bệnh không xem người 
bệnh là gánh nặng thì người bệnh sẽ cảm thấy 
mọi người quan tâm đến mình nên mình phải 
cố gắng nhanh hồi phục. (Nam, 64 tuổi, cựu 
chiến binh).
Việc tăng cường yếu tố tinh thần cho người 
bệnh cũng cần sự hỗ trợ xã hội nhằm giúp 
người bệnh “tự giúp” và cảm giác được 
thuộc về cũng như cảm thấy mình là người 
có giá trị.
Người nhà có tâm lý làm thay người bệnh, 
thể hiện việc chăm sóc của con cái đối với 
cha mẹ, tạo tâm lý phụ thuộc. Khi một người 
liệt nửa người nằm một chỗ, nửa bên kia 
vẫn bình thường. Con cái và người nhà bắt 
người bệnh phải nằm im để người nhà phục 
vụ, điều này gây ra tính ỉ lại nơi người bệnh 
với quan niệm bố mẹ ốm, con cháu phải 
chăm sóc. Muốn điều trị hiệu quả, người 
bệnh phải tự luyện tập. Các phản xạ có điều 
kiện, khi nằm liệt một chỗ, phải vận động. 
Gia đình người bệnh không nên làm hết mọi 
việc giúp người bệnh là cần để họ tự làm 
những việc trong khả năng, tạo điều kiện, 
động viên họ để họ cảm thấy mình có giá trị. 
(Thảo luận nhóm, NVYT).
BÀN LUẬN
Sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính 
được xem là phù hợp khi tìm hiểu về ý nghĩa 
cuộc sống và khám phá các yếu tố tinh thần 
hỗ trợ quá trình phục hồi của người bệnh. 
Khi khám phá các yếu tố tinh thần hỗ trợ 
người bệnh phục hồi, một số nghiên cứu chỉ 
ra rằng sự hy vọng chính là trung tâm của 
quá trình phục hồi. Tuy nhiên, đối với người 
bệnh tại Bệnh viện phục hồi chức năng tỉnh 
Lâm Đồng thì yếu tố kiên trì và tinh thần 
trách nhiệm cũng như người bệnh nhận 
được đầy đủ sự hỗ trợ của gia đình mang 
ý nghĩa tinh thần quan trọng thúc đẩy quá 
trình phục hồi của họ vì ngoài trách nhiệm 
với bản thân thì chính sự nâng đỡ cảm xúc 
và yêu thương của gia đình sẽ tạo thêm cho 
họ động lực để họ kiên trì và quyết tâm 
luyện tập để chiến đấu với bệnh tật. Thêm 
vào đó, trong quá trình đánh giá vấn đề của 
người bệnh, nhằm giúp xây dựng chiến lược 
can thiệp toàn diện và hiệu quả cũng như 
cá thể hóa trong việc cung cấp dịch vụ đáp 
ứng nhu cầu và giải quyết các vấn đề của 
người bệnh, đánh giá các vấn đề của người 
bệnh cần đánh giá toàn diện dựa trên các 
khía cạnh sinh - tâm - xã hội. Khi sử dụng 
khung sinh - tâm - xã hội để đánh giá, nhân 
viên CTXH cần quan tâm đánh giá các yếu 
tố tinh thần của người bệnh. Việc đánh giá 
các yếu tố tinh thần phải được thực hiện trên 
các nguyên tắc sau:
•	 Đối với một số người bệnh, tinh thần và 
niềm tin tôn giáo là một khía cạnh riêng tư, 
thiêng liêng vì thế cần phải được sự đồng 
thuận từ họ.
•	 Nhân viên CTXH phải có năng lực hiểu về 
văn hóa của người bệnh để có cung cấp các 
dịch vụ phù hợp dựa trên nhu cầu của từng 
cá nhân.
•	 Chú ý những đặc điểm tinh thần nổi bật 
nhằm tạo sự cam kết cao, tham gia và hợp tác 
Nguyễn Thị Minh Hiền
95
Tạp chí Khoa học Nghiên cứu Sức khỏe và Phát triển (Tập 04, Số 01-2020)
Journal of Health and Development Studies (Vol.04, No.01-2020)
của người bệnh cũng như nguồn lực liên quan 
trong quá trình chăm sóc - điều trị - phục hồi. 
Ngoài ra, nhân viên CTXH cũng cần chú ý đến 
cách thức cá nhân tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống 
thông qua việc giúp họ nhận ra giá trị của niềm 
tin, hy vọng, sự yêu thương cũng như ý nghĩa 
của cuộc sống. Điều này sẽ góp phần gia tăng 
hiệu quả điều trị, hỗ trợ phục hồi và cải thiện 
chất lượng sống của người bệnh.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
Tinh thần là một phần của cá nhân và có ý 
nghĩa duy nhất đặc biệt sau những kinh 
nghiệm bệnh tật và sự phục hồi. Sự hy vọng, 
niềm tin tôn giáo, sự kiên trì và sự nâng đỡ 
cảm xúc cho người bệnh chính là trung tâm 
của quá trình đó. 
Công tác xã hội là một nghề chuyên nghiệp 
nhằm trợ giúp những đối tượng có nhu cầu 
thông qua những kỹ năng và phương pháp 
đặc thù trong CTXH. Trong lĩnh vực chăm 
sóc sức khỏe, dựa trên quan điểm thế mạnh, 
nhân viên CTXH giúp người bệnh nhận ra 
những giá trị riêng, giúp phát huy tiềm năng 
của họ, gia đình và cộng đồng trong việc giải 
quyết vấn đề. Với vai trò biện hộ, kết nối, 
nhân viên CTXH cũng có thể đại diện cho 
người bệnh nhằm đảm bảo họ tiếp cận được 
những chính sách trợ giúp xã hội, đảm bảo 
quyền trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế 
và dịch vụ xã hội một cách bình đẳng, tăng 
quyền cho người bệnh thông qua các chương 
trình tái hòa nhập cộng đồng. 
Chú trọng đến các yếu tố tinh thần và sự phục 
hồi toàn diện phải thông qua một quá trình 
can thiệp với sự tham gia đầy tình thương và 
trách nhiệm của những người liên quan trong 
việc chăm sóc người bệnh. Mọi người đều có 
quyền của mình, có giá trị và cần phải được 
tôn trọng và đối xử một cách công bằng như 
tác giả Robert Baland và cộng sự (4) chia sẻ 
“nơi nào có mối quan hệ chuyên nghiệp được 
đánh dấu bằng sự tôn trọng và lòng vị tha thì 
nơi đó sẽ có sự biến đổi”.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. World Health Organization (2006), Constitution 
of the World Health Organization – Basic 
Document. www.who.int.
2. Miley, K. (1992) Religion and Spirituality as 
Social Work Concerns. Paper presented at the 
Midwest Biennial Social Work Conference.
3. Sarah Gehlert, Teri Browne (2012), Handbook 
of Health Social Work, John Wiley &Sons, Inc., 
Hoboken, New Jersey.
4. Robert Bland, Noel Renouf, Ann Tullgren 
(2009), Social Work Practice in Mental Health, 
Australia.
5. Rolheiser, R. (1998), Seeking Spirituality, 
Hodder & Stoughton, New York.
6. Gregory L. Weiss, Lynne E. Lonnquist (2009), 
The Sociology of Health, Healing, and Illness, 
Pearson Prentice Hall. P.100.
Nguyễn Thị Minh Hiền