Hệ thống kiểm soát nội bộ trong quản trị rủi ro tại ngân hàng thương mại

trường chứng khoán Việt Nam phát triển khá mong manh và 
chưa hỗ trợ tốt cho khu vực ngân hàng. Khi chưa có thị trường chứng khoán, chúng ta vẫn kỳ 
vọng vào sự ra đời của thị trường chứng khoán và thị trường này sẽ hỗ trợ, giảm áp lực vốn và 
giảm thiểu rủi ro cho khu vực ngân hàng, tăng khả năng quản lý rủi ro cho các NHTM và tăng 
thanh khoản cho nền kinh tế. Tuy nhiên, sự phát triển quá nhanh của thị trường so với năng 
lực giám sát và quản lý phù hợp thì tác dụng hỗ trợ của thị trường chứng khoán cho khu vực 
ngân hàng dường như rất ít, thậm chí làm tăng rủi ro cho khu vực ngân hàng. Các chính sách 
của NHNN trong thời gian qua hướng tới hạn chế hay kiểm soát chặt chẽ việc cho vay đầu tư 
chứng khoán và bất động sản là phản ánh quan điểm của cơ quan lập chính sách nhận định, 
đánh giá về tác động tiêu cực của thị trường chứng khoán đến khu vực ngân hàng. Những 
năm 2007 - 2008, dư nợ cho vay chứng khoán của khu vực ngân hàng lên khá cao; có NHTM 
lên tới 30% tổng dư nợ; năm 2017 thì lượng tín dụng cho vay chứng khoán của hệ thống ngân 
hàng là 10.000 tỷ, giảm 40% so với thời điểm cuối năm 2016. Dòng vốn chảy vào thị trường 
chứng khoán thời gian qua có sự đóng góp đáng kể từ khối các nhà đầu tư nước ngoài. Lũy kế 
10 tháng đầu năm 2017, khối ngoại mua ròng 1 tỷ 426 triệu USD, bao gồm 811 triệu USD trái 
phiếu và 615 triệu USD cổ phiếu.Kiểm soát dòng vốn tín dụng vào các kênh đầu tư rủi ro như 
chứng khoán, bất động sản là một trong các vấn đề các đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm. 
Các quy định hiện nay cũng đã có các biện pháp kiểm soát chặt đối với cho vay chứng khoán 
như chỉ cho phép các TCTD phải có nợ xấu dưới 3% mới được cho vay đầu tư kinh doanh 
chứng khoán. Điều này cũng tương tự đối với lĩnh vực bất động sản.NHNN đã nâng hệ số rủi 
ro đối với cho vay lĩnh vực bất động sản, tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn được tăng 
lên cũng hạn chế nguồn vốn đi vào kênh đầu tư này. 
1.3 - Đánh giá về công tác kiểm soát, KTNB trong NHTM 
Với đặc thù trong hoạt động kinh doanh của mình, NHTM muốn uốn nắn và phát hiện 
kịp thời những sai sót nhằm nâng cao chất lượng kinh doanh và uy tín của mình, ngoài những 
biện pháp thanh tra, kiểm tra giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước mà đòi hỏi các ngân 
hàng còn phải thiết lập một hệ thống kiểm soát, KTNB hiệu quả. Hệ thống này được coi là bộ 
phận quan trọng trong quản trị rủi ro của ngân hàng. Đặc biệt là các ngân hàng hiện đại trên 
thế giới ngày càng quan tâm đến mức độ đầy đủ, tính hiệu lực và hiệu quả của hệ thống 
KSNB. 
Trên cơ sở thực trạng hệ thống kiểm soát, KTNB của hệ thống NHTM, có thể đưa ra 
một số đánh giá ở một số khía cạnh nhất định. 
Trước tiên, hệ thống kiểm soát, KTNB được thiết lập cần phải đạt được mục tiêu: 
- Bảo đảm cho ngân hàng hoạt động tuân thủ pháp luật và các quy định, quy trình nội 
bộ về quản lý và hoạt động, và các chuẩn mực đạo đức do ngân hàng đặt ra. 
- Đảm bảo mức độ tin cậy và tính trung thực của các thông tin tài chính và phi tài 
chính. 
- Bảo vệ, quản lý và sử dụng tài sản và các nguồn lực một cách kinh tế và hiệu quả. 
- Hỗ trợ thực hiện các mục tiêu do Ban lãnh đạo ngân hàng đề ra. 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 213 
Hệ thống KSNB gồm có 5 bộ phận cấu thành: (1) Môi trường kiểm soát; (2) Hệ thống 
quản lý và đánh giá rủi ro; (3) Hoạt động kiểm soát; (4) Hệ thống thông tin và cơ chế trao đổi 
thông tin; (5) Cơ chế giám sát hoạt động kiểm soát. Do đó việc đánh giá cũng sẽ dựa trên 5 bộ 
phận cấu thành. 
Môi trường kiểm soát: 
Các NHTM hiện nay đã xây dựng cơ cấu tổ chức phù hợp với quy mô và đặc điểm 
hoạt động của mình. Tuy nhiên, việc mô tả công việc cụ thể và trách nhiệm của từng thành 
viên, đặc biệt là các thành viên chủ chốt chưa được xây dựng rõ ràng. Nguyên tắc bất kiêm 
nhiệm chưa được tuân thủ chặt chẽ, đặc biệt ở các chi nhánh nhỏ. 
Các quy định liên quan đến việc tuyển dụng nhân viên có trình độ và đạo đức tốt; Tạo 
môi trường để phát huy hết năng lực của nhân viên; Giữ chân nhân viên giỏi chưa được cụ thể 
hóa trong các quy chế của ngân hàng. Việc đề bạt dựa trên đánh giá định kỳ về hiệu quả công 
việc thể hiện cam kết của đơn vị trong việc bổ nhiệm những nhân sự có khả năng vào những 
trọng trách cao hơn. 
Chất lượng môi trường kiểm soát trong các NHTM hiện nay còn nhiều vấn đề bất cập: 
- Hầu hết các NHTM chưa chú trọng đến việc quy định, truyền thông về tính chính 
trực và các giá trị đạo đức. 
- Ban Quản trị chưa thực sự quan tâm tới việc duy trì và phát triển KSNB trong ngân 
hàng. 
- Không phải lúc nào Ban Giám đốc cũng thận trọng trong việc xây dựng các ước tính 
kế toán như trong việc phân loại nợ, trích lập dự phòng. 
Quy trình đánh giá rủi ro: 
Mặc dù, NHTM đã xây dựng những văn bản trong việc đánh giá rủi ro. Tuy nhiên, 
NHTM chưa thực sự chủ động vào việc nhận diện rủi ro, thường tập trung vào việc phát hiện 
và giảm thiểu rủi ro. 
Nhóm 10 NHTM được lựa chọn triển khai Basel 2 từ cuối năm 2015 bao gồm BIDV, 
VietinBank, Vietcombank, Techcombank, ACB, VPBank, MB, Maritime Bank, Sacombank 
và VIB đã thành lập Ban quản lý rủi ro, khối quản lý rủi ro; Việc áp dụng Basel 2 sẽ được 
hoàn thành vào năm 2018, sau đó sẽ áp dụng rộng rãi cho các NHTM khác. 
Nhiều NHTM đã xây dựng chính sách quản lý rủi ro liên quan đến các hoạt động tiềm 
ẩn nhiều rủi ro như: Chính sách quản lý rủi ro thanh khoản, chính sách quản lý rủi ro lãi suất, 
chính sách quản lý rủi ro thị trường; Cũng như các kế hoạch ứng phó khi các sự cố đó xảy 
ra. Tuy nhiên việc xây dựng những văn bản đánh giá rủi ro chưa thực sự chủ động vào việc 
nhận diện rủi ro, thường tập trung vào việc phát hiện và giảm thiểu rủi ro. Bên cạnh đó, các 
NHTM chưa thực sự quan tâm tới các yếu tố có thể dẫn tới rủi ro như: Có những thay đổi 
trong môi trường hoạt động, sự xuất hiện nhân sự mới, đặc biệt là nhân sự cấp cao, áp dụng 
công nghệ mới và mô hình kinh doanh mới, thay đổi chính sách kế toán. 
Hoạt động kiểm soát: 
Nhìn chung, các NHTM đã ban hành các quy định, tuy nhiên chưa thực sự mô tả đầy 
đủ nhiệm vụ của các thành viên trong tổ chức của mình. Tại một số tổ chức tín dụng có tình 
trạng: thành viên của Hội đồng quản trị (HĐQT) tham gia trực tiếp vào việc phê duyệt các 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 214 
giao dịch/quyết định kinh tế cụ thể. Bên cạnh đó, các cách thức kiểm soát khác nhau tại ngân 
hàng chưa được áp dụng một cách đầy đủ và thường xuyên.Các NHTM đã xây dựng quy trình 
nghiệp vụ đầy đủ, thiết lập các chốt kiểm soát nhằm ngăn chặn, phát hiện và xử lý các sai 
phạm nhưng tính hiệu lực của các hoạt động kiểm soát phụ thuộc rất nhiều vào sự tuân thủ 
các quy định từ phía cán bộ nhân viên. Tuy nhiên, đội ngũ cán bộ nhân viên vẫn còn yếu kém 
và không theo kịp về chất lượng của một cán bộ làm KSNB. Số lượng cán bộ này đang có dấu 
hiệu thiếu hụt trầm trọng. Do đó, vẫn còn xảy ra nhiều sai phạm trong các hoạt động của ngân 
hàng, khi nhân viên lợi dụng điểm yếu, những lỗ hổng trong hệ thống KSNB. 
Các NHTM chưa chú trọng đến hoạt động kiểm soát môi trường hoạt động công nghệ 
thông tin qua chiến lược phát triển phát triển công nghệ thông tin, thủ tục thiết lập và phát 
triển chương trình; Thủ tục sử dụng báo cáo bất thường, thiết lập đường dây nóng để kịp thời 
phát hiện và xử lý các vấn đề bất thường, các sai sót do gian lận và nhầm lẫn; Thủ tục yêu cầu 
các cấp quản lý trung gian báo cáo ngay với lãnh đạo mọi trường hợp gian lận, nghi ngờ gian 
lận, vi phạm nội quy, quy định của ngân hàng cũng như các quy định pháp luật làm giảm uy 
tín và gây thiệt hại về kinh tế cho ngân hàng... quy trình cấp tín dụng, giám sát thực hiện hợp 
đồng tín dụng cũng chưa được tuân thủ đầy đủ: 
Hệ thống thông tin và cơ chế trao đổi thông tin 
Hiện nay trong các NHTM, với đặc điểm quy mô lớn, cơ cấu tổ chức bao gồm nhiều 
chi nhánh, phòng giao dịch thì việc thiết lập các kênh thông tin hiện nay còn nhiều hạn chế. 
Trong một NHTM thì thông tin chủ yếu diễn ra theo một chiều từ trên xuống dưới. Một số bộ 
phận chưa đảm bảo việc thực hiện các thủ tục bởi cán bộ có trình độ chuyên môn. 
Hầu hết các NHTM đã chú trọng xây dựng hệ thống công nghệ thông tin, phát triển hệ 
thống thông tin quản lý nội bộ, nâng cấp phù hợp với quy mô hoạt động và yêu cầu quản trị 
điều hành ngân hàng, xây dựng hệ thống dự phòng theo tiêu chuẩn quốc tế, hệ thống công 
nghệ thông tin đáp ứng nhu cầu phát triển sản phẩm dịch vụ, áp dụng khoa học công nghệ vào 
quy trình quản lý hiện đại. 
Việc xây dựng các quy trình công nghệ thông tin được tiến hành trong NHTM đa số 
bởi các chuyên gia công nghệ thông tin. Tuy nhiên, có một số bộ phận chưa đảm bảo việc 
thực hiện các quy trình bởi cán bộ có trình độ chuyên môn... 
Cơ chế giám sát hoạt động kiểm soát 
Về cơ bản các NHTM hiện nay chưa thực hiện duy trì thành phần giám sát các kiểm 
soát. Các nhà quản lý cấp cao chưa thực sự quan tâm tới việc kiểm soát thường xuyên trong 
quá trình hoạt động thường chỉ khi có những sự kiện bất thường xảy ra thì mới thực hiện kiểm 
soát.Bộ phận KTNB về cơ bản đều được thành lập ở tất cả các NHTM.Tuy nhiên, cán bộ 
thuộc bộ phận này thường không đảm bảo số lượng phù hợp với quy mô của ngân hàng.Hoạt 
động của bộ phận KTNB đã tiến hành kiểm tra một số hoạt động, một số đơn vị tại ngân hàng 
và phát hiện tồn tại, thiếu sót và kiến nghị các biện pháp khắc phục. 
Các NHTM đã có quy định về thực hiện đánh giá hệ thống KSNB nội bộ định kỳ 
nhưng báo cáo chưa đi sâu đánh giá các nguyên tắc căn bản của hệ thống KSNB mà chủ yếu 
mô tả cơ cấu tổ chức của ngân hàng, tóm tắt tình hình thực hiện kế hoạch kiểm toán trong 
năm; rà soát hệ thống các văn bản, quy định nội bộ; Vai trò của các đơn vị trong hệ thống 
quản trị rủi ro còn hạn chế... 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 215 
2. Một số ý kiến về công tác kiểm soát, KTNB tại NHTM 
Nhìn chung hệ thống kiểm soát, KTNB của các NHTM đã được xây dựng phù hợp với 
yêu cầu về mặt pháp luật, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế do: 
(1) Công tác KSNB không theo kịp sự phát triển quá nhanh của các hoạt động NHTM, 
đặc biệt là trình độ của cán bộ làm công tác kiểm soát. 
(2) Thiếu hụt nguồn nhân lực trong công tác kiểm soát, KTNB. 
(3) Hệ thống KSNB và các định chế giám sát khác tại một số ngân hàng có dấu hiệu bị 
“vô hiệu hóa”. 
(4) Thiếu các đánh giá trong hệ thống kiểm soát, kiểm toán độc lập. 
(5) Bất cập trong hệ thống chuẩn mực nghề nghiệp và quy định pháp lý liên quan, sự 
mâu thuẫn và xung đột lợi ích. 
(6) Mối quan hệ kiểm soát giữa cơ quan quản lý nhà nước, các NHTM và công ty 
kiểm toán chưa chặc chẽ. 
Trên cơ sở những hạn chế đó, chúng tôi đưa ra một số ý kiến hoàn thiện kiểm soát, 
KTNB trong quản trị rủi ro của NHTM: 
- Môi trường kiểm soát: Cần quan tâm đặc biệt đến cơ cấu lại và nâng cao năng lực 
quản lý, giám sát rủi ro của hệ thống KSNB theo hướng. Tăng cường năng lực chuyên môn 
nghiệp vụ, đảm bảo tính độc lập và tự chịu trách nhiệm của hệ thống này. Xây dựng hệ thống 
kiểm soát, KTNB đầy đủ, hiệu quả; phối hợp các bộ phận liên quan, bổ sung các công cụ 
quản lý tiên tiến, giảm thiểu sai sót mang tính đạo đức nghề nghiệp. 
- Quy trình đánh giá rủi ro: Quán triệt nguyên tắc tăng vốn cho ngân hàng trong thời 
gian tới (bất kể hình thức nào); Hay mở rộng tín dụng, mở chi nhánh, triển khai nghiệp vụ 
mới phải đi đôi với tăng cường quản trị mà trong đó có hệ thống KSNB cần phải tăng 
cường tương xứng.Xây dựng hệ thống kênh thông tin đầy đủ nhằm phân tích, đánh giá, nhận 
diện rủi ro kịp thời để tránh, không chỉ là ngăn ngừa và phát hiện như hiện tại. Xây dựng hệ 
thống lỗi, sai phạm của các nghiệp vụ. 
- Hoạt động kiểm soát: Đảm bảo đội ngũ kiểm soát viên nội bộ ngân hàng có đủ năng 
lực và đồng đều trong điều kiện hệ thống ngân hàng đang phát triển cả về chiều rộng và chiều 
sâu. NHNN và các cơ quan có thẩm quyền liên quan cần đưa ra tiêu chuẩn nghề nghiệp về 
KSNB, KTNB tại các ngân hàng (với chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp tương 
ứng). Người thực hiện công tác KSNB cần được đào tạo và cấp chứng chỉ. Đây được coi như 
chứng chỉ hành nghề đối với kiểm soát viên tại ngân hàng để đảm bảo yêu cầu về trình độ và 
năng lực; Các tổ chức tín dụng phải đảm bảo số lượng tối thiểu về kiểm soát viên, đảm bảo 
tính độc lập với việc bảo đảm mức thu nhập hợp lý cho kiểm soát viên nhằm khuyến khích 
cán bộ làm ở vị trí này một cách trách nhiệm. 
- Hoạt động thông tin và cơ chế trao đổi thông tin: Nâng cấp hệ thống công nghệ 
thông tin, phát triển hệ thống quản lý nội bộ, nâng cấp hệ thống ngân hàng, xây dựng và thiết 
lập văn hóa kiểm soát cẩn trọng trong hoạt động ngân hàng tại các ngân hàng. Do hoạt động 
ngân hàng là loại hình đặc thù, do đó cần phải đảm bảo rằng tất cả các khâu trong hoạt động 
ngân hàng ở các ngân hàng, ở các chi nhánh phải có KSNB và tách biệt với hoạt động kinh 
doanh trực tiếp của ngân hàng. Hàng năm, đội ngũ KSNB phải được đào tạo, bồi dưỡng cập 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 216 
nhật về nghiệp vụ, giới thiệu về sản phẩm mới, tình hình rủi ro mới. Đối với người quản lý 
ngân hàng, từ cấp phó giám đốc chi nhánh trở lên (đến Hội đồng quản trị ngân hàng), nhất 
thiết phải qua lớp KSNB cho cấp quản lý, hoặc quản lý rủi ro ngân hàng ở mức tương xứng. 
- Cơ chế giám sát hoạt động kiểm soát: Cần có nghiên cứu quy mô, đủ tầm đánh giá 
về vai trò của KSNB tại các NHTM trong thời gian vừa qua, trên cơ sở đó có các đề xuất cụ 
thể về đổi mới phù hợp trong những năm tới. Ngoài ra để đảm bảo tính minh bạch và tăng 
cường sự giám sát của HĐQT, ngân hàng cần phải tách bạch giữa chức năng giám sát của 
HĐQT với chức năng điều hành kinh doanh của Ban Điều hành, thành viên HĐQT không nên 
trực tiếp phê duyệt các giao dịch kinh tế cụ thể. 
- Về phía cơ quan Nhà Nước: NHNN cần ban hành các văn bản hướng dẫn trong việc 
đánh giá hệ thống kiểm soát, KTNB, cũng như phối hợp với Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng 
khoán Nhà nước trong việc kiểm tra, giám sát hoạt động của các NHTM cũng như hoạt động 
kiểm toán, lập báo cáo tài chính của các NHTM Việt Nam. Tiến hành các buổi hội thảo, tọa 
đàm để hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm trong việc thiết kế, cũng như vận hành hệ thống 
KSNB trong các NHTM. Xây dựng các khóa đào tạo nâng cao trình độ, năng lực cho các cán 
bộ chuyên trách về KSNB. 
------------------------------------ 
Tài liệu tham khảo 
1- Basel Committee on Banking Supervision (2011). 
2- Thông tư 13/2018/TT-NHNN ngày 18/5/2018 quy định về hệ thống KSNB của NHTM, chi nhánh ngân hàng 
nước ngoài. 
3- Vũ Thuý Ngọc, Hệ thống KSNB của một số ngân hàng hiện đại. Tạp chí Ngân hàng số 9/2006. 
4- Các tài liệu khác tài chính khác. 
5- Báo cáo Ban kiểm soát các NHTM nhà nước Việt Nam các năm. 
6- Kpmg.com.vn, Báo cáo kiểm soát về ngành Ngân hàng Việt Nam. 
7- Các trang thông tin điện tử về hiệp hội ngân hàng và KTNB khai thác trên Google.com.vn. 
------------------------------------