Giáo trình Thực hành điện cơ bản (Phần 1)

n mạch điện của từng nhóm. Các lỗi nằm trong phạm vi lý thuyết đã học và 
không làm ảnh hưởng đến tính an toàn của mạch điện. 
Ngoài ra, phải chuẩn bị thêm thiết bị kiểm tra mạch điện là đồng hồ vạn năng. 
4.2.2 Thao tác mẫu 
Ở bước này giáo viên cần thực hiện thao tác mẫu các kỹ năng sau: 
- Kỹ năng kiểm tra sự hoạt động của các thiết bị trong mạch (kiểm tra nguội) 
- Kỹ năng kiểm tra khi mạch vẫn được cấp nguồn (kiểm tra nguội) 
- Kỹ năng sửa chữa và thay thế các thiết bị trong mạch điện. 
Lưu ý: Khi thực hiện kỹ năng kiểm tra nóng cần phải tuyệt đối cẩn thận. 
4.2.3 Thực hành 
- Chia nhóm và phân bổ các nhóm vào vị trí thực hành 
- Các nhóm tiến hành thực hiện công việc 
- Trong thời gian thực hành, giáo viên phải thường xuyên quan sát, uốn nắn và 
chỉnh sửa các thao tác còn chưa đúng, chưa đạt của để hoàn thiện kỹ năng cho các 
em. 
4.2.4 Đánh giá kết quả 
Kết thúc giờ thực hành, giáo viên dựa vào các tiêu chí đánh giá của bài thực 
hành để đánh giá kết quả của từng nhóm. Đối với kỹ năng kiểm tra và sửa chữa mạch 
phải đạt được những tiêu chí sau: 
- Thao tác kiểm tra thành thạo 
- Kỹ năng sửa chữa mạch đúng cách, mạch điện sửa chữa hoạt động tốt 
- Thực hiện được những quy tắc an toàn cho người và thiết bị 
 57 
Từ kết quả bài thực hành của các nhóm, nhận xét kết quả chung của cả lớp. Nhắc 
nhở, nhấn mạnh những kiến thức, những thao tác cần lưu ý trong bài. 
Câu hỏi ôn tập 
1. Trình bày quy trình kỹ thuật các bước lắp đặt mạch đèn compact 
2. Trình bày quy trình kỹ thuật các bước kiểm tra và sửa chữa mạch đèn 
compact 
3. Trình bày các hư hỏng thường gặp của mạch đèn compact, nguyên nhân, cách 
kiểm tra và sửa chữa. 
Gợi ý trả lời: 
Việc lắp đặt mạch đèn compact hoàn toàn giống với mạch đèn sợi đốt, tuy nhiên 
về cấu tạo của bóng đèn thì phức tạp hơn rất nhiều. Chính vì vậy việc kiểm tra và sửa 
chữa mạch đèn cũng phức tạp hơn. 
Yêu cầu: 
Trình bày được quy trình kỹ thuật các bước lắp đặt mạch đèn compact 
Trình bày và nắm vững được quy trình kiểm tra và sửa chữa mạch đèn 
Trình bày được các dạng hư hỏng thường gặp của mạch đèn compact, nguyên 
nhân, cách kiểm tra và sửa chữa. 
BÀI 9 
LẮP ĐẶT MẠCH ĐÈN HUỲNH QUANG 
Giới thiệu: 
Đèn huỳnh quang là loại bóng đèn được sử dụng rất nhiều trong chiếu sáng dân 
dụng. Với ưu điểm phát ra ánh sáng trắng, dịu mắt và khả năng chiếu sáng lan tỏa đều 
 58 
nên đèn huỳnh quang thường được sử dụng để chiếu sáng văn phòng làm việc, trường 
học và chiếu sáng nhà ở. Bài học này sẽ giới thiệu về cấu tạo và nguyên lý làm việc 
của đèn huỳnh quang và các kỹ năng lắp ráp đèn huỳnh quang. 
Mục tiêu: 
- Trình bày được cấu tạo, nguyên lý làm việc mạch đèn huỳnh quang 
- Nhận biết, lựa chọn, kiểm tra được các bộ phận có trong mạch đèn huỳnh 
quang. 
- Lắp đặt mạch đèn đúng trình tự, đúng các tiêu chuẩn kỹ thuật. 
- Tuân thủ các quy tắc an toàn khi lắp đặt mạch điện 
- Nghiêm túc, cẩn thận, tỉ mỉ, tích cực và trách nhiệm. 
Nội dung chính: 
1. Cấu tạo, nguyên lý làm việc của mạch đèn huỳnh quang 
Mục tiêu: 
- Trình bày được cấu tạo và nguyên lý làm việc của đèn huỳnh quang 
- Thể hiện được thái độ nghiêm túc, tích cực và hăng hái trong giờ học 
Đèn huỳnh quang là loại đèn phát ra ánh sáng lạnh, nhiệt độ phát nóng thấp so với 
các loại đèn sợi đốt. Có ánh sáng trắng giống như ánh sáng ban ngày, có bề mặt phát 
quang lớn nên có cường độ sáng lớn hơn các loại đèn sợi đốt 
1.1 Cấu tạo 
1.1.1 Ống đèn 
Một ống thuỷ tinh bên trong có 
chứa hơi thuỷ ngân và một ít khí hiếm 
neon, argon dưới áp suất thấp khoảng 
1/100mm thuỷ ngân dễ dàng khơi mào 
đèn. Bên trong ống đèn được tráng một 
lớp bột huỳnh quang, ở hai đầu ống có 
các điện cực và tim đèn làm bằng chất 
tungsteen có phủ lớp ôxít bazơ và strotium để tăng cường độ phát xạ các electron 
ngoài ra muốn thắp sáng đèn cần phải có những phụ kiện như: ballast, stắcte. 
1.1.2 Ballast 
Là linh kiện phụ hổ trợ cho sự phóng điện của đèn, khi làm việc, điện trở của 
đèn có đường đặc tính âm, nó sẽ giảm xuống khi cường độ dòng điện qua đèn tăng 
lên, điều này sẽ gây hư hỏng đèn. Vì thế đối với đèn huỳnh quang cần phải mắc nối 
tiếp với các cuộn kháng (ballast). Trong trường hợp nguồn điện cung cấp là 110V cho 
loại bóng 1,2 m/40w thì ballast là một máy biến áp tự ngẫu có nhiệm vụ giới hạn 
dòng điện qua đèn và đồng thời nâng điện áp lên 220V để phù hợp với hiệu điện thế 
cần thiết để kích thích đèn phát sáng 
 a) b) 
Hình 9.2: Chấn lưu 
a-chấn lưu điện từ; b-chấn lưu điện tử 
1 2
Hình 9.1: Ống đèn huỳnh quang 
1-tim đèn; 2-ống đèn 
 59 
1.1.3 Stắcte 
Stắcte thực chất là loại công tắc tự động làm 
việc dưới điện thế thích hợp. Được cấu tạo bởi một 
lưỡng kim nhiệt đặt trong bóng chứa khí neon, 
bình thường hai điện cực này ở trạng thái hở mạch. Để 
triệt tia phóng điện giữa hai điện cực bằng một tụ 
0,02 µF mắc giữa hai điện cực và cũng có tác dụng làm 
đèn khởi động nhanh. 
1.2 Nguyên lý làm việc 
Muốn đèn hoạt động phải kết nối bóng đèn với các phụ kiện như hình vẽ 9.3. Khi 
cho dòng điện chạy qua bộ đèn, dưới tác dụng của điện thế hai cực stắcte tạo nên hồ 
quang điện làm lưỡng kim nhiệt giản nở nối kín mạch điện, dẫn dòng điện và tim 
bóng đèn được nung nóng nhằm phát xạ điện tử, ngay sau đó do hiệu điện thế giữa 
hai cực của stắcte bị triệt tiêu nên lưỡng kim nhiệt co lại ngắt dòng điện trong mạch 
đột ngột. Theo nguyên lý cảm ứng điện từ sẽ có phát sinh hiệu điện thế tự cảm rất cao 
tác động lên các cực làm đèn phát sáng. Sau khi đèn đã sáng thì hiệu điện thế giữa hai 
đầu đèn giảm xuống nên không đủ điện thế làm cho stắcte hoạt động trở lại. Thời 
gian khởi động đèn khoảng 2 - 5 giây với điện áp định mức. 
2. Thông số kỹ thuật các bộ phận mạch đèn 
Mục tiêu: 
- Trình bày được các thông số kỹ thuật của các bộ phận mạch đèn 
- Thể hiện thái độ nghiêm túc và tích cực trong giờ học 
Đèn huỳnh quang được cấu tạo từ nhiều bộ phận, mỗi bộ phận có một thông số 
đặc trưng và chức năng, nhiệm vụ riêng. Dưới đây là các thông số kỹ thuật của các bộ 
phận trong đèn huỳnh quang: 
- Đối với bóng đèn: các thông số kỹ thuật gồm có, quang thông (lumen), cường 
độ sáng (I), công suất P(W) và hiệu suất (ŋ) 
- Đối với ballast: thông số kỹ thuật là cấp điện áp U (V), công suất P(W) 
- Đối với stắcte: thông số kỹ thuật là điện áp giãn nở U(V) 
- Đối với các máng, chao, chụp: thông số kỹ thuật là hệ số phản xạ. 
3. Cách kiểm tra các bộ phận 
Mục tiêu: 
- Kiểm tra thành thạo các bộ phận của đèn huỳnh quang 
- Thể hiện được thái độ nghiêm túc, tích cực và hăng hái trong giờ học 
- Thực hiện các quy tắc an toàn trong rèn luyện kỹ năng 
 Cách kiểm tra bóng đèn: 
Hình 9.3: Sơ đồ đấu nối mạch đèn huỳnh quang 
1
2
3
Hình 9.3: Stắcte 
1-lưỡng kim nhiệt 
2- điện cực 
3-vỏ bóng đèn neon 
 60 
- Sau thời gian sử dụng bóng đèn sẽ bị già, quan sát ta sẽ thấy hai đầu bóng đèn 
bị đen. Lúc đó bóng đèn sẽ khó sáng hoặc cường độ sáng sẽ giảm đi rất nhiều. Khi 
bóng đèn bị già nên thay thế bóng mới để bóng đỡ nhấp nháy khi khởi động hoặc 
bóng sáng yếu làm ảnh hưởng đến mắt người. 
- Đôi khi tim đèn bị đứt thì bóng đèn bị hỏng. Để kiểm tra tim đèn ta sử dụng 
đồng hồ vạn năng ở thang đo điện trở X1, đưa hai đầu que đo vào hai cực của tim 
đèn. Nếu giá trị điện trở đo được khoảng vài Ôm thì tim đèn vẫn tốt, còn nếu kết quả 
đo không có giá trị điện trở thì tim đèn đã bị đứt. 
 Cách kiểm tra ballast: 
- Đối với chấn lưu điện từ ta cần kiểm tra điện trở của cuộn dây tương tự như 
kiểm tra tim bóng đèn, nhưng giá trị điện trở của cuộn chấn lưu lớn hơn rất nhiều so 
với tim bóng đèn. 
- Ngoài ra còn phải kiểm tra cách điện giữa cuộn dây và lõi thép, giữa cuộn dây 
và vỏ chấn lưu. Để kiểm tra cách điện ta phải dùng Mê-ôm kế hoặc đồng hồ vạn năng 
ở thang đo điện trở X10K. 
 Cách kiểm tra stắcte: 
- Kiểm tra tụ điện xem đã bị đánh thủng hay chưa 
- Kiểm tra thanh lưỡng kim stắcte, nếu lưỡng kim nhiệt ở trạng thái mở thì stắcte 
còn tốt, nếu ở trạng thái đóng thì lưỡng kim nhiệt bị dính, stắcte đã hỏng. 
 Máng, chao: Máng và chao đèn giúp hội tụ ánh sáng. Nếu máng và chao bị bụi bẩn 
thì phải sử dụng khăn mềm lau sạch. 
4. Các dạng chao đèn thường dùng cho đèn huỳnh quang 
Mục tiêu: 
- Trình bày được các dạng chao đèn huỳnh quang thông dụng 
- Thể hiện thái độ nghiêm túc và tích cực trong giờ học 
Chao đèn là thiết bị phụ trợ cho đèn 
huỳnh quang giúp tập trung ánh sáng cho 
đèn, ngoài ra nó còn có tác dụng che bụi 
bẩn và bảo vệ cho bóng đèn. Chao đèn 
huỳnh quang có nhiều loại, dưới đây là 
một số loại thông dụng: 
- Chao đèn đơn inox không có bảo 
vệ như hình 9.4. Loại này sử dụng cho 
một bóng, chao bằng inox có độ hội tụ 
anh sáng tốt và rất bền. 
- Chao đèn đơn tôn không có bảo vệ 
như hình 9.5. Đây là loại chao đèn sử 
dụng cho một bóng, chao được làm 
bằng tôn có sơn cách điện màu sáng để 
hội tụ ánh sáng. Khả năng hội tụ ánh 
sáng và độ bền của loại này không bằng 
loại inox nhưng nhẹ hơn nên thuận tiện 
cho việc lắp đặt. 
Hình 9.4: Chao đèn đơn inox 
Hình 9.6: Chao đèn đôi có bảo vệ 
Hình 9.5: Chao đèn đơn tôn 
 61 
- Chao đèn đôi inox có bảo vệ như hình vẽ 9.6. Đối với loại này người ta thiết kế 
động bộ từ hộp đèn, chao đèn vào bảo vệ đèn. Có loại một bóng, có loại hai bóng và 
nhiều bóng. 
5. Phương pháp lắp đặt 
Mục tiêu: 
- Trình bày được các bước thực hiện lắp đặt đèn huỳnh quang 
- Thể hiện thái độ nghiêm túc và tích cực trong giờ học 
Đèn huỳnh quang thường được lắp đặt ở trên tường, sát trần nhà hoặc lắp trên 
trần nhà để ánh sáng lan tỏa tốt nhất. Để lắp đặt đèn huỳnh quang ta thực hiện theo 
các bước sau: 
 Bước 1: Xác định vị trí và lấy dấu. 
Đây là bước quan trọng trong lắp đặt đèn huỳnh quang, đèn phải lắp ở vị trí phù 
hợp, không cao quá cũng không thấp quá để khả năng chiếu sáng và lan tỏa ánh sáng 
là tôt nhất. Đèn phải được lắp đặt chắc chắn và cân bằng. Ta thực hiện bước này theo 
trình tự sau: 
- Tháo bóng đèn và nắp máng 
- Xác định vị trí phù hợp (độ cao, bề ngang) 
- Đặt máng đèn vào vị trí, cân chỉnh thăng bằng và lấy dấu. 
 Bước 2: Khoan và gắn tắc-kê 
Thao tác này chúng ta đã học và thực hành ở những bài trước. Cần lưu ý: - Sử 
dụng mũi khoan phù hợp (thông thường sử dụng mũi khoan Ф6) 
- Mũi khoan phải đặt thẳng và vuông góc với mặt tường 
- Lỗ khoan không bị vỡ, không xê dịch khỏi vị trí lấy dấu. 
- Gắn tắc-kê có kích thước phù hợp sao cho tắc-kê âm hết trong tường. 
 Bước 3: Lắp đèn vào vị trí 
- Đặt máng đèn vào vị trí đã khoan 
- Sử dụng hai vít để lắp máng vào vị trí đã khoan, lưu ý ở bước này chưa vặn 
chặt hai vít. 
- Cân chỉnh thăng bằng một lần nữa bằng thước thủy li-vô và vặn chặt hai vít để 
lắp máng đèn chắc chắn vào tường. 
6. Những lưu ý khi lắp đặt mạch đèn huỳnh quang 
Mục tiêu: 
- Trình bày được những lưu ý khi lắp đặt mạch đèn huỳnh quang 
- Thể hiện thái độ nghiêm túc và tích cực trong giờ học 
Lắp đặt mạch đèn huỳnh quang phức tạp hơn các mạch đèn sợi đốt đã học. 
Ngoài lắp đặt các thiết bị cho mạch, còn phải lắp đặt và cân chỉnh đèn trên tường. 
Dưới đây là một số lưu ý khi lắp đặt mạch đèn huỳnh quang: 
- Kiểm tra thiết bị trước khi lắp. 
- Kiểm tra các thông số của đèn, ví dụ: nếu bóng đèn 1m2 thì sử dụng ballast là 
40W, bóng đèn 0,6m thì sử dụng ballast 20W để cho mạch hoạt động tốt. Nếu sai thì 
sẽ dẫn đến thiết bị làm việc mạch đèn mau hỏng. 
- Nối dây phải chắc chắn, tránh tiếp xúc điện không tốt trong quá trình mạch đèn 
hoạt động làm cho bóng đèn không sáng. Ví dụ: nếu 2 đầu đui đèn tiếp xúc không tốt 
với 2 đầu cực của đèn thì khi khởi động đèn sẽ không phóng điện và không sáng. 
 62 
7. Lắp đặt mạch đèn huỳnh quang 
Mục tiêu: 
- Trình bày được các bước thực 
hiện lắp đặt và đấu dây mạch đèn 
huỳnh quang 
- Lắp ráp thành thạo mạch đèn 
huỳnh quang đúng yêu cầu kỹ thuật 
- Thực hiện tốt các quy tắc an toàn 
và thể hiện được tác phong công 
nghiệp trong công việc 
7.1 Các bước thực hiện lắp đặt và đấu 
dây 
Mạch đèn huỳnh quang được cho trên hình vẽ 9.7. Để lắp đặt mạch đèn huỳnh quang 
ta thực hiện theo các bước sau: 
 Bước 1: Lắp các thiết bị lên panel thực hành 
Ở bước này cần xác định vị trí các thiết bị trên panel và gá lắp chúng lên. Với sơ 
đồ mạch như trên, các thiết bị cần gá lắp bao gồm: Ống PVC; bảng điện và đèn 
huỳnh quang 
 Bước 2: Đấu dây 
- Luồn dây trong ống đến các vị trí đấu lắp của các thiết bị 
- Đấu dây các thiết bị 
7.2 Thực hành lắp ráp mạch 
7.2.1 Công tác chuẩn bị: 
a) Dụng cụ 
STT Tên dụng cụ Số lượng Ghi chú 
1 Kìm tuốt dây 01 
2 Kìm điện 01 
3 Kìm cắt dây 01 
4 Tuốc nơ vít 4 cạnh 01 
5 Tuốc nơ vít 2 cạnh 01 
b) Thiết bị vật tư 
STT Tên thiết bị, vật tư Số lượng Ghi chú 
1 Dây dẫn đơn lõi một sợi 1,5 mm2 10m Hai màu 
2 Bảng điện 01 
3 Ống PVC 10m 
4 Khới nối 5 cái 
5 Đèn huỳnh quang 01 
6 Ốc, vít 20 cái 
7.2.2 Thao tác mẫu 
Phần lắp đặt các mạch đèn, học sinh đã hình thành được kỹ năng ở các bài trước. 
Đối với bài này giáo viên chỉ thao tác mẫu kỹ năng lắp đặt đèn huỳnh quang trên 
panel thực hành. Vừa thao tác vừa thuyết trình và đối chiếu với các bước thực hiện đã 
học để học sinh nắm chắc được kiến thức và trình tự thao tác. 
~
N
Hình 9.7: Mạch đèn huỳnh quang 
 63 
Trong quá trình thao tác mẫu, nếu thấy học sinh chưa hiểu hoặc chưa rõ bước 
nào thì giáo viên sẽ thao tác lại bước đó. 
7.2.3 Thực hành 
- Chia nhóm và phân bổ các nhóm vào vị trí thực hành 
- Các nhóm tiến hành thực hiện công việc 
- Trong thời gian thực hành, giáo viên phải thường xuyên quan sát, uốn nắn và 
chỉnh sửa các thao tác còn chưa đúng, chưa đạt của để hoàn thiện kỹ năng cho các 
em. 
7.2.4 Đánh giá kết quả 
Kết thúc giờ thực hành, giáo viên dựa vào các tiêu chí đánh giá của bài thực 
hành để đánh giá kết quả của từng nhóm. Đối với kỹ năng đấu mạch đèn huỳnh 
quang, sản phẩm cuối cùng phải đạt được những tiêu chí sau: 
- Mạch hoạt động tốt 
- Các thiết bị đặt đúng theo kích thước của bản vẽ sơ đồ lắp ráp 
- Mạch điện đảm bảo các điều kiện về an toàn điện 
Từ kết quả bài thực hành của các nhóm, nhận xét kết quả chung của cả lớp. 
Nhắc nhở, nhấn mạnh những kiến thức, những thao tác cần lưu ý trong bài. 
Câu hỏi ôn tập 
1. Trình bày cấu tạo và nguyên lý làm việc của đèn huỳnh quang 
2. Trình bày quy trình kỹ thuật các bước lắp đặt mạch đèn huỳnh quang 
3. Trình bày một số dạng hư hỏng thường gặp của mạch điện đèn huỳnh quang, 
nguyên nhân, cách kiểm tra và khắc phục. 
Gợi ý trả lời: 
Việc lắp đặt một mạch điện đèn huỳnh quang hoạt động tốt đòi hỏi các mạch lắp 
đúng, các phần tử trong cấu tạo bóng đèn đều hoạt động tốt. Hơn nữa người lắp đặt 
phải thực hiện đúng quy trình kỹ thuật lắp đặt mạch điện. Để các công việc trên được 
hoàn thiện thì người thi công lắp đặt phải nắm vững các kiến thức của bài học. 
Yêu cầu: 
Trình bày được các phần tử cấu tạo nên mạch đèn huỳnh quang và chức năng 
của từng phần tử 
Trình bày được nguyên lý làm việc của bóng đèn huỳnh quang 
Trình bày được quy trình các bước thực hiện lắp đặt mạch đèn