Giáo trình Mô đun Mạch điện chiếu sáng cơ bản - Điện dân dụng

o về vị trí cũ lại đóng kín 
mạch, nên lá sắt non bị nam châm hút, chuông kêu. Hiện tượng đó cứ tiếp diễn 
cho đến khi thôi không nhấn nút chuông nữa. 
Đặc điểm của loại chuông này: 
- Có thể sử dụng với 2 loại điện xoay chiều và 1 chiều. 
- Gây nhiễu cho máy thu thanh. 
 Chuông đồng bộ 
Cấu tạo như chuông rung nhưng không tiếp điểm ngắt mạch điện. Nguyên 
lý làm việc của nó dựa vào đặc điểm của dòng điện xoay chiều có cường độ biến 
thiên, nên lợi dụng dòng điện có những thời điểm i = 0. Tại thời điểm này, nam 
châm không hút, lá sắt non sẽ bung ra do quán tính của lò xo. Khi có đỉện, lá sắt 
non lại bị hút nữa và cần gõ lại gõ lên nắp chuông. Cứ thế cần gõ liên tiếp lên 
nắp chuông liên tục theo tần số dòng điện 
Đặc điểm của chuông: 
- Cấu tạo đơn giản hơn, không gây nhiễu vì không có tiếp điểm ngắt điện 
- Chỉ dùng nguồn điện xoay chiều. 
 Chuông phân cực (Hình 18-2) 
Hình 18.2: Cấu tạo chuông phân cực 
 121 
Trong một vài điện thoại có bộ nguồn cấp điện magnéto dùng cấp điện cho 
chuông báo gọi thường dùng là loại chuông phân cực. Cấu tạo gồm 1 thanh nam 
châm vĩnh cửu có mang hai cần gó ở hai đầu cực dùng gõ vào chuông. Đặt cố 
định dưới hai đầu từ cực là hai nam châm điện được quấn dây cùng chiều để tạo 
ra từ cực cùng dấu khi có dòng điện đi qua. Khi có dòng điện xoay chiều qua 
nam châm điện, hai cực của nam châm sẽ đổi dấu theo tần số dòng điện. Nam 
châm vĩnh cửu sẽ lần lượt bị hai từ cực hút và đẩy cùng lúc. Kết quả cần gõ, gõ 
lần lượt các nắp chuông hai bên. Với dòng điện có tần số 50Hz thì trogn 1giây 
cần gõ sẽ gõ được 100 cái. 
Đặc điểm : 
- Loại chuông này chỉ dùng với điên xoay chiều. 
- Cấu tạo không tiếp điểm nên không phát nhiễu gây tác động đến máy thu 
thanh. 
3. Thiết lập sơ đồ lắp đặt 
Mục tiêu: 
- Thiết lập được sơ đồ lắp đặt đúng với tiêu chuẩn kỹ thuật 
- Thể hiện thái độ nghiêm túc và tích cực trong giờ học 
 Khi thiết kế lắp đặt mạch chuông, tuỳ theo yêu cầu mà lắp đặt mạch 
chuông sử dụng nguồn điện độc lập pin, accu hoặc nguồn điện trong mạng điện 
thắp sáng. Việc đi đường dây mạch chuông trong nhà, phải đi riêng đường dây 
và giữ khoảng cách cần thiết với các đường dây thắp sáng, thiết bị toả nhiệt, 
máy móc Cấm dùng biến áp tự ngẫu giảm áp hoặc điện trở mắc nối tiếp với 
chuông nhằm giảm áp cung cấp điện cho chuông, mà chỉ được phép dùng biến 
áp giảm áp có cuộn dây sơ cấp và thứ cấp riêng biệt. 
Trong trường hợp sử dụng trực tiếp nguồn điện mạng điện 110V/220V rất 
dễ nguy hiểm điện giật xảy ra tại nút ấn chuông, nhất là nút chuông đặt ở ngoài 
nhà, cổng rào trong mùa mưa. Để ngừa trường hợp này, phải trang bị loại nút 
chuông an toàn sử dụng ngoài trời. Các dây dẫn được cách điện và lắp đặt đường 
dây giống như mạch thắp sáng cần trang bị cầu chì bảo vệ. 
Mạch chuông cửa này được lắp với biến áp nhỏ nối với nguồn AC.Máy 
biến áp này tương đối đơn giản. Phần sơ cấp được nối với nguồn AC, phần thứ 
cấp đi đến chuông cửa. Mạch gồm 1 nút ấn báo hiệu và 1 công tắc đơn để ngắt 
mạch tránh tình trạng phá rối trong những trường hợp người sử dụng không 
muốn dùng chuông. Khi nhấn nút, dòng điện qua cuộn thứ cấp cửa máy biến áp 
đến chuông cửa làm chuông reo. 
Máy biến áp 
L1 
N 
~220V 
Nút ấn chuông 
 122 
4. Phương pháp lắp đặt 
Mục tiêu: 
- Trình bày được các bước thực hiện lắp đặt mạch đèn cầu thang 
- Thể hiện thái độ nghiêm túc và tích cực trong giờ học 
Vì mạch chuông báo gọi cửa nên nút ấn chuông sẽ được đặt ở cửa nhà. Dây 
đi trong ống nhựa luồn dây. Sử dụng mắc chuông trực tiếp với nguồn điện xoay 
chiều110/220V phải dùng chuông đồng bộ hoặc chuông rung có điện trở cuộn 
dây lớn. 
Trong cách mắc này, nên chú ý trang bị chuông có cách điện tốt. Khi đặt ở 
ngoài nhà, các phụ kiện đi đường dây và cách điện dây dẫn trang bị như lắp đặt 
mạng điện chiếu sáng, có cầu chì bảo vệ. Khi đường dây đi ngoài trời, có thể 
dùng loại cáp dẫn điện bọc trong ống chì, vì cần chống ẩm ướt, trong trường hợp 
đặt ngầm đường dây dưới đất để đạt yêu cầu mĩ thuật hơn. 
Các đầu dây đi đến chuông cần xoắn khoảng từ 5 dến 10 vòng để giảm sự 
rung làm tác động đến đường dây, các khoen nối nên đặt theo chiều siết ốc và 
vòng tròn khoen nên dặt ngay trên trục của các vòng xoắn. Còn mối nối ở nút 
chuông, dây dẫn không cần xoắn vài vòng nhưng không được kéo quá căng tác 
động lên nút chuông 
5. Lắp đặt mạch chuông điện 
Mục tiêu: 
- Trình bày được các bước thực hiện lắp đặt và đấu dây mạch điện chuông 
cửa 
- Lắp ráp thành thạo mạch điện chuông cửa đúng yêu cầu kỹ thuật 
- Thực hiện tốt các nguyên tắc an toàn và thể hiện được tác phong công 
nghiệp trong công việc 
5.1 Quy trình thực hiện 
 Bước 1: Lắp các thiết bị lên panel thực hành 
Ở bước này cần xác định vị trí các thiết bị trên panel và gá lắp chúng lên. Với 
sơ đồ mạch như trên, các thiết bị cần gá lắp bao gồm: Ống PVC; bảng điện và 
chuông cửa 
 Bước 2: Đấu dây 
- Luồn dây trong ống đến các vị trí đấu lắp của các thiết bị 
- Đấu dây các thiết bị 
5.2 Thực hành lắp đặt và đấu dây 
5.2.1 Công tác chuẩn bị: 
a) Dụng cụ 
STT Tên dụng cụ Số lượng Ghi chú 
1 Máy bắn vít dùng pin 01 
2 Kìm tuốt dây 01 
3 Kìm điện 01 
4 Kìm cắt dây 01 
5 Tuốc nơ vít 4 cạnh 01 
6 Tuốc nơ vít 2 cạnh 01 
b) Thiết bị vật tư 
 123 
STT Tên thiết bị, vật tư Số lượng Ghi chú 
1 Dây dẫn đơn lõi một sợi 1,5 mm2 10m 
2 Bảng điện 01 
3 Ống PVC 10m 
4 Khới nối 5 cái 
5 Chuông điện 01 
6 Ốc, vít 20 cái 
5.2.2 Thao tác mẫu 
Kỹ năng lắp ráp mạch, học sinh đã được thao tác rất nhiều ở các bài trước, 
điểm khác biệt của bài này là việc lắp đặt chuông cửa trên panel thực hành. Giáo 
viên chỉ cần thao tác mẫu kỹ năng này cho học sinh quan sát. Các kỹ năng khác 
chỉ cần nhắc nhở và nhấn mạnh những lưu ý khi lắp đặt. 
5.2.3 Thực hành 
- Chia nhóm và phân bổ các nhóm vào vị trí thực hành 
- Các nhóm tiến hành thực hiện công việc 
- Trong thời gian thực hành, giáo viên phải thường xuyên quan sát, uốn nắn 
và chỉnh sửa các thao tác còn chưa đúng, chưa đạt của để hoàn thiện kỹ năng 
cho các em. 
5.2.4 Đánh giá kết quả 
Kết thúc giờ thực hành, giáo viên dựa vào các tiêu chí đánh giá của bài thực 
hành để đánh giá kết quả của từng nhóm. Đối với kỹ năng đấu mạch chuông 
điện, sản phẩm cuối cùng phải đạt được những tiêu chí sau: 
- Mạch hoạt động tốt 
- Các thiết bị đặt đúng theo kích thước của bản vẽ sơ đồ lắp ráp 
- Mạch điện đảm bảo các điều kiện về an toàn điện 
Từ kết quả bài thực hành của các nhóm, nhận xét kết quả chung của cả lớp. 
Nhắc nhở, nhấn mạnh những kiến thức, những thao tác cần lưu ý trong bài. 
6. Sửa chữa các hư hỏng của mạch điện 
Mục tiêu: 
- Kiểm tra và sửa chữa được các hư hỏng thường gặp của mạch điện 
chuông cửa 
- Thực hiện được các quy định về an toàn trong công việc lắp ráp mạch 
- Thể hiện được tác phong công nghiệp và thái độ nghiêm túc, cẩn thận 
trong rèn luyện kỹ năng. 
6.1 Những hư hỏng thường gặp, nguyên nhân, cách kiểm tra và khắc phục 
- Hệ thống không hoạt động 
Nguyên nhân phổ biến nhất về việc mất âm thanh là do nút nhấn cửa. Để 
kiểm tra, bạn hãy kéo nút nhấn ra, nhưng không tháo các dây nối, nối tắt các đầu 
nối với nhau. Biến áp cũng có thể bị hư hỏng, mặc dù điều này ít khi xảy ra. Hãy 
chắc chắn cuộn dây sơ cấp của máy biến áp được nối với nguồn và đang có điện 
áp đường dây. Kiểm tra bằng dụng cụ thí nghiệm với đèn neon. 
Nếu cuộn dây sơ cấp đang có điện áp, hãy kiểm tra cuộn thư cấp bằng đồng 
hồ vạn năng (VOM) để biết điện áp AC phía thấp. Các chuông và bộ tạo âm cần 
điện áp 6-12V, các bộ âm thanh hai cấp có định mức 15-20V. Nếu không có 
điện áp qua cuộn thứ cấp, hoặc điện áp rất thấp, biến áp bị hỏng. Nếu điện áp 
 124 
của cuộn thứ cấp đủ, có lẽ có sự hở mạch trong hệ thống dây dẫn đến các nút ấn. 
Trong một số trường hợp, sự cố có thể do chuông, bộ tạo âm thanh hoặc bộ âm 
thanh hai cấp. Đối với chuông hoặc bộ tạo âm thanh, hãy thử thay chuông mới. 
Các bộ âm thanh 2 cấp có thể được vận hành bằng từ trường. 
- Cách kiểm tra biến áp 
Có nhiều cách kiểm tra biến áp, nhưng tốt nhất là cách không cần tách thiết 
bị này ra khỏi nguồn điện. Điều này cần có sự trợ giúp của đồng hồ vạn năng 
(VOM). Cài đặt bộ phận điều khiển chức năng của VOM để ghi điện áp AC và 
điều chỉnh bộ chọn khoảng đo để có giá trị đo trung bình khoảng 120V. Đặt các 
dây thử nghiệm qua các dây của cuộn sơ cấp. Giá trị đo xấp xỉ 120V cho thấp 
biến áp đang có đầu vào cần thiết, nghĩa là đường dây công suất nhánh được nối 
với cuộn sơ cấp của máy biến áp đang làm việc chính xác và cầu chì (hoặc bộ 
ngắt mạch) ở tình trạng tốt. Hãy duy trì bộ chọn chức năng của VOM ở vị trí đo 
điện áp AC, nhưng hạ thấp khoảng đo để có giá trị đo cực đại khoảng 50V. Nối 
các dây thử nghiệm của VOM với các đầu nối của cuộn thứ cấp. Giá trị điện áp 
trong khoảng 6-20V cho biết cuộn thứ cấp của máy biến áp đang cung cấp cho 
chuông, bộ tạo âm thanh hoặc bộ âm thanh 2 cấp và biến áp đó đang hoạt động. 
6.2 Thực hành sửa chữa mạch điện chuông cửa 
6.2.1 Công tác chuẩn bị 
Trước khi cho học sinh thực hành kiểm tra và sửa chữa, giáo viên sẽ phải 
tạo ra các lỗi trên mạch điện của từng nhóm. Các lỗi nằm trong phạm vi lý 
thuyết đã học và không làm ảnh hưởng đến tính an toàn của mạch điện. 
Ngoài ra, phải chuẩn bị thêm thiết bị kiểm tra mạch điện là đồng hồ vạn 
năng và bút thử điện 
6.2.2 Thao tác mẫu 
Ở bước này giáo viên cần thực hiện thao tác mẫu các kỹ năng sau: 
- Kỹ năng kiểm tra sự hoạt động của các thiết bị trong mạch (kiểm tra 
nguội) 
- Kỹ năng kiểm tra khi mạch vẫn được cấp nguồn (kiểm tra nóng) 
- Kỹ năng sửa chữa và thay thế các thiết bị trong mạch điện. 
Lưu ý: Khi thực hiện kỹ năng kiểm tra nóng cần phải tuyệt đối cẩn thận. 
6.2.3 Thực hành 
- Chia nhóm và phân bổ các nhóm vào vị trí thực hành 
- Các nhóm tiến hành thực hiện công việc 
- Trong thời gian thực hành, giáo viên phải thường xuyên quan sát, uốn nắn 
và chỉnh sửa các thao tác còn chưa đúng, chưa đạt của để hoàn thiện kỹ năng 
cho các em. 
6.2.4 Đánh giá kết quả 
Kết thúc giờ thực hành, giáo viên dựa vào các tiêu chí đánh giá của bài thực 
hành để đánh giá kết quả của từng nhóm. Đối với kỹ năng kiểm tra và sửa chữa 
mạch phải đạt được những tiêu chí sau: 
- Thao tác kiểm tra thành thạo 
- Kỹ năng sửa chữa mạch đúng cách, mạch điện sửa chữa hoạt động tốt 
- Thực hiện được những quy tắc an toàn cho người và thiết bị 
 125 
Từ kết quả bài thực hành của các nhóm, nhận xét kết quả chung của cả lớp. 
Nhắc nhở, nhấn mạnh những kiến thức, những thao tác cần lưu ý trong bài. 
* Kiểm tra 
Đây là bài kiểm tra thứ hai trong Mô-đun, mục đích của bài kiểm tra này là 
đánh giá khả năng tiếp thu kiến thức và mức độ hoàn thiện kỹ năng của học sinh 
trong những bài đã học. 
Có thể lựa chọn một trong các đề sau: 
ĐỀ 1 
Thời gian thực hiện: 150 phút 
a) Đề bài: 
Câu 1: - Trình bày cấu tạo và nguyên lý làm việc của đèn cao áp thủy ngân 
 - Trình bày quy trình kỹ thuật các bước lắp ráp mạch điện đèn cao áp 
thủy ngân 
Câu 2: Thực hành lắp đặt mạch đèn cao áp thủy ngân trên panel thực hành 
b) Tiêu chí đánh giá bài kiểm tra: 
- Trình bày được cấu tạo và nguyên lý làm việc của đèn cao áp thủy ngân 
- Trình bày được quy trình kỹ thuật các bước lắp ráp mạch điện đèn cao áp 
thủy ngân 
- Lắp đặt mạch đèn cao áp thủy ngân trên panel thực hành đúng quy trình 
kỹ thuật và tiêu chuẩn kỹ thuật 
c) Công tác chuẩn bị cho phần kiểm tra kỹ năng: 
* Dụng cụ 
STT Tên dụng cụ Số lượng Ghi chú 
1 Kìm tuốt dây 01 
2 Kìm điện 01 
3 Kìm cắt dây 01 
4 Tuốc nơ vít 4 cạnh 01 
5 Tuốc nơ vít 2 cạnh 01 
6 Máy bắn vít dùng Pin 01 
* Thiết bị vật tư 
STT Tên thiết bị, vật tư Số lượng Ghi chú 
1 Dây dẫn đơn lõi một sợi 1,5 mm2 10m Hai màu 
2 Bảng điện 01 
3 Ống PVC 10m 
4 Khới nối 5 cái 
5 Chao và đèn cao áp thủy ngân 01 
6 Ốc, vít 20 cái 
ĐỀ 2 
Thời gian thực hiện: 120 phút 
a) Đề bài: 
 126 
Câu 1: Trình bày quy trình kỹ thuật kỹ năng kiểm tra và sửa chữa mạch 
điện đèn halogen 
Câu 2: Thực hành sửa chữa mạch điện đèn halogen 
b) Tiêu chí đánh giá bài kiểm tra: 
- Trình bày được quy trình kỹ thuật kỹ năng kiểm tra và sửa chữa mạch 
điện đèn halogen 
- Thực hành sửa chữa mạch điện đèn halogen đúng tiêu chuẩn kỹ thuật 
c) Công tác chuẩn bị cho phần kiểm tra kỹ năng: 
* Dụng cụ 
STT Tên dụng cụ Số lượng Ghi chú 
1 Đồng hồ vạn năng 01 
2 Tuốc nơ vít 4 cạnh 01 
3 Tuốc nơ vít 2 cạnh 01 
4 Bút thử điện 01 
* Thiết bị vật tư 
STT Tên thiết bị, vật tư Số lượng Ghi chú 
1 Mạch điện đèn halogen đã lắp 
đặt và tạo 3 lỗi cơ bản 
1m 
ĐỀ 3 
Thời gian thực hiện: 150 phút 
a) Đề bài: 
Câu 1: Trình bày quy trình kỹ thuật lắp ráp mạch điện đèn cầu thang 
Câu 2: Thực hành lắp ráp mạch điện đèn cầu thang 
b) Tiêu chí đánh giá bài kiểm tra: 
- Trình bày được quy trình kỹ thuật lắp ráp mạch điện đèn cầu thang 
- Thực hành lắp ráp mạch điện đèn cầu thang đúng yêu cầu kỹ thuật 
c) Công tác chuẩn bị cho phần kiểm tra kỹ năng: 
* Dụng cụ 
STT Tên dụng cụ Số lượng Ghi chú 
1 Kìm tuốt dây 01 
2 Kìm điện 01 
3 Kìm cắt dây 01 
4 Tuốc nơ vít 4 cạnh 01 
5 Tuốc nơ vít 2 cạnh 01 
* Thiết bị vật tư 
STT Tên thiết bị, vật tư Số lượng Ghi chú 
1 Dây dẫn đơn lõi một sợi 1,5 mm2 10m 
2 Bảng điện 02 
3 Cầu chì 01 
4 Công tắc 3 cực 02 
5 Ống PVC 10m 
 127 
6 Khới nối 5 cái 
7 Đui và bóng đèn 01 
8 Ốc, vít 20 cái 
ĐỀ 4 
Thời gian thực hiện: 120 phút 
a) Đề bài: 
Câu 1: Trình bày quy trình kỹ thuật kiểm tra và sửa chữa mạch đèn cầu 
thang 
Câu 2: Thực hành sửa chữa mạch đèn cầu thang 
b) Tiêu chí đánh giá bài kiểm tra: 
- Trình bày được quy trình kỹ thuật kiểm tra và sửa chữa mạch đèn cầu 
- Thực hành sửa chữa mạch đèn cầu thang đúng yêu cầu kỹ thuật 
c) Công tác chuẩn bị cho phần kiểm tra kỹ năng: 
* Dụng cụ 
STT Tên dụng cụ Số lượng Ghi chú 
1 Đồng hồ vạn năng 01 
2 Tuốc nơ vít 4 cạnh 01 
3 Tuốc nơ vít 2 cạnh 01 
4 Bút điện 01 
* Thiết bị vật tư 
STT Tên thiết bị, vật tư Số lượng Ghi chú 
1 Mạch điện đèn cầu thang đã lắp 
đặt và đã tạo 3 lỗi cơ bản 
01 
ĐỀ 5 
Thời gian thực hiện: 150 phút 
a) Đề bài: 
Câu 1: Trình bày quy trình kỹ thuật lắp ráp mạch chuông điện 
Câu 2: Thực hành lắp ráp mạch chuông điện 
b) Yêu cầu: 
- Trình bày được quy trình kỹ thuật lắp ráp mạch chuông điện 
- Thực hành lắp ráp mạch chuông điện đúng yêu cầu kỹ thuật 
c) Công tác chuẩn bị cho phần kiểm tra kỹ năng: 
* Dụng cụ 
STT Tên dụng cụ Số lượng Ghi chú 
1 Máy bắn vít dùng pin 01 
2 Kìm tuốt dây 01 
3 Kìm điện 01 
4 Kìm cắt dây 01 
5 Tuốc nơ vít 4 cạnh 01 
6 Tuốc nơ vít 2 cạnh 01 
 128 
* Thiết bị vật tư 
STT Tên thiết bị, vật tư Số lượng Ghi chú 
1 Dây dẫn đơn lõi một sợi 1,5 mm2 10m 
2 Bảng điện 01 
3 Ống PVC 10m 
4 Khới nối 5 cái 
5 Chuông điện 01 
6 Ốc, vít 20 cái 
 129 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. TS. Phan Đăng Khải, Kỹ thuật lắp đặt điện, NXB Giáo dục, 2004 
2. Vũ Văn Tẩm, Điện dân dụng và công nghiệp, NXB Giáo dục, 2007 
3. KS. Bùi Văn Yên - KS. Trần Nhật Tân, Sửa chữa điện dân dụng và công 
nghiệp, NXB Giáo dục, 2007