Giáo trình Kỹ thuật an toàn và bảo hộ lao động

mang lại 
nhiều tiện ích cho con người làm giảm lao động nặng nhọc, tăng năng xuất lao 
động song nếu người lao động không biết sử dụng, hoặc sử dụng không đúng 
mục đích, không đúng nguyên tắc,qui trình thở sẽ gây nhiều tác hại làm ảnh 
hưởng đến sức khỏe, tính mạng con người, đặc biệt là nguy cơ cháy, nổ luôn 
dình dập ở mọi cơ quan, xí nghiệp. Do đó người lao động cần phải nắm vững kỹ 
thuật an toàn điện, kỹ thuật an toàn phòng chống cháy nổ và biết sử dụng các 
thiết bị phòng chống cháy nổ. 
Mục tiêu 
Nắm vững nguyên nhân gây ra nổ, mục đích, ý nghĩa và phương pháp 
phòng chống. 
1. Mục đích ý nghĩa của việc phòng chống cháy nổ 
Mục tiêu 
- Trình bày được Mục đích ý nghĩa của việc phòng chống cháy nổ 
- Có tính kỷ luật, nghiêm túc, chủ động và tích cực sáng tạo trong học tập. 
1.1 Khái niệm về cháy, nổ 
1.1.1 Khái niệm về cháy 
Quá trình cháy là phản ứng hóa học có tỏa nhiệt và phát sáng. 
Ví dụ: Sự cháy của than, củi, dầu khí thiên nhiên phản ứng cháy của các 
chất này tỏa rất nhiều nhiệt lượng nên kèm theo sự phất sáng. 
+ Quá trình cháy về thực chất, có thể coi là quá trình oxy hóa – khử. Các 
chất cháy đóng vai trò là chất khử, còn chất oxy hóa tùy thuộc vào phản ứng có 
thể rất khác nhau. 
Ví dụ: - Than cháy trong không khí, than là chất khử, oxy trong không khí 
là chất oxy hóa. 
- Hyđro cháy trong khí clo, hyđro là chất khử, clo là chất oxy hóa. 
1.1.2. Khái niệm về nổ 
Trong thực tế sản xuất thường xảy ra với các thiết bị chịu áp lực bao gồm: 
các loại bình khí nén (bình oxy), khí hóa lỏng (khí gas), bình sinh khí axetylen, 
các loại nồi hơi, nồi áp suất có thể nổ khi áp suất của môi chất vượt quá giới hạn 
bền cho phép của vỏ bình Khi thiết bị nổ sẽ sinh công rất lớn làm phá vỡ vật cản 
gây ra tai nạn cho mọi người trong phạm vi vùng nổ. 
Hoặc do sự biến đổi về mặt hóa học (do phản ứng ôxy hóa khử) của các 
chất diễn ra trong thời gian rất ngắn với một tốc độ rất lớn tạo ra sản phẩm cháy 
lớn nhiệt độ cao, áp lực mạnh làm phá hủy các vật cản và gây ra tai nạn trong 
phạm vi vùng nổ. 
1.2. Mục đích 
- Phòng cháy là để đảm bảo an toàn tài sản nhà nước và tài sản nhân dân 
- Đảm bảo tính mạng con người. 
- Đảm bảo an ninh quốc gia và trật tự xã hội . 
41 
Một khi đám cháy diễn ra thì dù có biện pháp chữa cháy hiệu quả như thế 
nào thì vẫn gây thiệt hại rất lớn, nhất là khi nền kinh tế của đất nước càng phát 
triển những ứng dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật vào sản xuất ngày càng nhiều thì 
thiệt hại do mỗi đám cháy gây ra cũng tăng lên gấp bội. 
1.3. Ý nghĩa 
Cháy nổ là nguy cơ thường xuyên đe dọa mỗi cơ quan, xí nghiệp,doanh 
nghiệp. Nếu mọi người không có ý thức kiến thức phòng cháy nổ tốt thì có thể 
dẫn đến cháy nổ là rất lớn, Vì vậy người sử dụng lao động phải có trách nhiệm 
tuyên truyền giáo dục, huấn luyện cho mọi người hiểu rõ và tự nguyện tham gia 
tốt công tác phòng cháy, chữa cháy là vấn đề hết sức cần thiết và quan trọng. 
Trên cơ sở các pháp lệnh của nhà nước, luật phòng cháy, chữa cháy người 
sử dụng lao động phải nghiên cứu đề ra các nội quy quy định biện pháp an toàn 
phòng cháy, chữa cháy bắt buộc mọi người thực hiện nghiêm chỉnh. 
Công tác phòng cháy chữa cháy được thực hiện tốt thì nền kinh tế của đất 
nước mới được phát triển. Người lao động mới an tâm làm việc nâng cao năng 
suất trong lao động. Các nhà đầu tư nước ngoài cũng mạnh dạn đầu tư vào thì 
nền kinh tế của đất nước mới ngày càng phát triển giàu mạnh hơn. 
Chính vì vậy giáo dục phòng cháy, chữa cháy được Đảng và nhà nước ta 
rất quan tâm và bắt buộc mọi người phải thực hiện. 
2. Nguyên nhân gây ra cháy, nổ 
Mục tiêu: 
 - Trình bày được Mục đích ý nghĩa của việc phòng chống cháy nổ 
 - Phân tích được nguyên nhân gây cháy, nổ; 
 - Có tính kỷ luật, nghiêm túc, chủ động và tích cực sáng tạo trong học 
tập. 
2.1.Nguyên nhân gây ra cháy 
Có rất nhiều nguyên nhân trực tiếp, gián tiếp và những nguyên nhân sâu 
xa: 
- Do ngọn lửa, tia lửa, tàn lửa con người dùng lửa thiếu thận trọng gây ra; 
- Do tác dụng của năng lượng điện, do trang thiết bị điện không tốt để xảy 
ra chập điện và gây cháy; 
- Do ma sát va chạm giữa các vật thể rắn với nhau tạo ra các tia lửa điện. 
- Do phản ứng hóa học của một số chất; 
- Do các yếu tố của thiên nhiên như sấm sét, núi lửa. 
2.2. Nguyên nhân gây ra nổ 
- Về mặt kĩ thuật: 
+ Thiết bị quá cũ hư hỏng nặng không được sửa chữa kịp thời; 
+ Không có thiết bị kiểm tra đo lường kiểm định; 
+ Không có cơ cấu an toàn, cơ cấu an toàn không hoạt động; 
+ Do thiết bị được thiết kế, chế tạo không đảm bảo quy cách. 
- Về mặt tổ chức: 
+ Đó là nguyên nhân liên quan đến trình độ hiểu biết của công nhân, 
tổ chức khai thác sử dụng thiết bị, hoạt động an toàn của thiết bị phụ thuộc vào 
sự hoàn thiện của bản thân thiết bị máy móc, chủ yếu vẫn dựa vào trình độ của 
ngưòi vận hành và ý thức của sử dụng và người quản lí; 
42 
+ Chai khí axetylen là loại khí không màu, nhẹ hơn không khí có mùi vị 
đặc biệt và rất dễ bắt lửa, nó là loại khí độc nếu hít phải có thể buồn nôn hoặc 
chóng mặt nhức đầu . Khí axetylen gặp trường hợp sau đây có thể bị nổ: nóng tới 
200- 300 ºC có áp suất từ 1,5 – 2KG/cm2 thì không cần lửa bên ngoài cũng nổ. 
Khi nhiệt độ nước trong bình điều chế cao quá 60 -70 º C và nhiệt độ khí 
axetylen cao hơn 120 ºC. Khi khí axetylen nổ làm áp suất và nhiệt độ tăng vọt 
gây lên phá hoại nghiêm trọng; 
+ Bình khí gas là hỗn hợp khí cháy được sử dụng rộng rãi trong sản xuất: 
trong ngành đóng tàu, nấu ăn, công nghiệp. nguyên nhân là do rò rỉ môi chất, áp 
suất tăng không kiểm soát được do van an toàn không tác động giảm áp suất, vi 
phạm qui trình vận hành. 
+ Chai khí oxy là loại khí không màu không mùi vị không độc hại không 
thể tự cháy được nhưng nó giúp cho sự cháy và duy trì sự sống, oxy có áp suất 
cao tiếp xúc với dầu mỡ hay những chất dễ cháy có thể xảy ra hiện tượng dễ 
cháy và sinh nổ, khi oxy chứa trong bình có áp suất cao từ 150KG/cm2 nếu bị 
tăng đột ngột dễ sinh nổ, bình oxy bị chấn động mạnh có thể sinh ra nổ 
* Xuất hiện các yếu tố nguy hiểm, có hại thường xảy ra là do rò rỉ thiết bị, 
đường ống, phụ tùng đường ống, tại van an toàn, do nổ vỡ thiết bị vi phạm vận 
hành sử lý sự cố . 
2.2. Nổ lý học 
Nổ lý học hay còn gọi là nổ vật lý là hiện tượng phá vỡ sự toàn vẹn của 
thiết bị để giải phóng năng lượng nhằm cân bằng áp suất trong và ngoài thiết bị. 
Trong thực tế sản xuất thường xảy ra với các thiết bị chịu áp lực bao gồm: 
các loại bình khí nén (bình oxy), khí hóa lỏng (khí gas), bình sinh khí axetylen, 
các loại nồi hơi, nồi áp suất. Các thiết bị này được sử dụng rộng rãi ở các ngành 
nghề trong nền kinh tế quốc dân với quy mô ngày càng tăng vì vậy việc sử dụng 
các thiết bị luôn gắn liền với các yếu tố nguy hiểm có thể nổ khi áp suất của môi 
chất vượt quá giới hạn bền cho phép của vỏ bình hoặc do thiết bị rạn nứt, bị 
phồng, bị mài mòn, sử dụng lâu ngày không kiểm tra, kiểm định lại hoặc do vận 
hành sai quy định, do vận chuyển, bảo quản không tốt. 
Khi thiết bị nổ sẽ sinh công rất lớn làm phá vỡ vật cản gây ra tai nạn cho 
mọi người trong phạm vi vùng nổ. 
2.3. Nổ hóa học 
Hiện tượng nổ diễn ra do phản ứng ôxy hóa khử tỏa nhiệt nhanh kèm theo 
khí nén có khả năng sinh công. 
Chính là sự biến đổi về mặt hóa học của các chất diễn ra trong thời gian rất 
ngắn với một tốc độ rất lớn tạo ra sản phẩm cháy lớn nhiệt độ cao, áp lực mạnh 
làm phá hủy các vật cản và gây ra tai nạn trong phạm vi vùng nổ. 
Các chất có thể nổ hóa học bao gồm: các loại khí cháy và bụi khí khi 
chúng hỗn hợp với không khí đạt đến tỷ lệ nhất định kèm theo mồi lửa sẽ gây nổ. 
Mỗi loại khí cháy có thể nổ được khi hỗn hợp với không khí phải đạt được tỷ lệ 
nhất định, giới han nổ của khí cháy với không khí càng rộng thì nguy cơ cháy nổ 
càng tăng. 
3. Phương pháp phòng chống cháy nổ và sơ cứu người bị nạn 
Mục tiêu 
43 
- Trình bày được các biện pháp phòng ngừa cháy, nổ 
- Có tính kỷ luật, nghiêm túc, chủ động và tích cực sáng tạo trong học tập. 
3.1. Phương pháp phòng chống cháy nổ 
3.1.1 Nguyên lý phòng chống cháy nổ 
Để quá trình cháy xuất hiện và phát triển được phải có đủ 3 yếu tố: 
- Chất cháy (xăng, dầu, gỗ, giấy...) 
- Nguồn nhiệt (không qui định bao nhiêu cho một sự cháy. VD: chỉ một 
tàn lửa, mẩu thuốc cháy, một que diêm...) 
- Ô xy (chỉ cần 14% trong không khí là đủ cho sự cháy. Trong không khí 
tự nhiên ỗxy chiếm 21%) 
Quá trình cháy chỉ xảy ra khi đồng thời có đủ cả 3 yếu tố trên do đó 
nguyên lý phòng chống cháy nổ là không được để 3 yêu tố trên đồng thời 
tiếp xúc với nhau, hoặc khi chúng tiếp xúc nhau gây cháy bằng biện pháp 
nào đó tách rời một trong 3 yếu tố đó ra thì quá trình cháy sẽ bị dập tắt. 
3.1.2. Các phương tiện chữa cháy 
- Phương tiện chữa cháy: Xe chữa cháy chuyên dụng (xe cứu hỏa) khi 
đám cháy lớn gọi đội cứu hỏa 114 phải đăng ký đường dây nóng 
- Xe chữa cháy trang bị chữa cháy như lăng vòi, dụng cụ chữa cháy, xe 
thông tin và ánh sáng, xe phun bọt, xe chở nướcxe thang, xe hút khói, xe chỉ 
huy, xe phục vụ chiến đấu, trong đó xe chữa cháy là quan trọng nhất; 
- Phương tiện chữa cháy, báo cháy tự động; 
- Phương tiện chữa cháy thủ công xô, thùng, gầu múc nước, xẻng xúc cát, 
đất, chăn ẩm 
3.1.3. Biện pháp đề phòng 
Nêu cao khẩu hiệu phòng cháy hơn chữa cháy, để phòng cháy tốt phải 
thực hiện những biện pháp sau: 
- Thực hiện biện pháp ngay từ khâu thiết kế xây dựng công trình nhà 
xưởng, lựa chọn các loại vật liệu khi xây dựng, xây tường ngăn cháy, lối thoát 
hiểm, hệ thống cấp nước chữa cháy, thiết bị báo cháy, chữa cháy tự động. 
- Biện pháp thực hiện trong quá trình sản xuất, thi công như: kiểm tra máy 
móc, thiết bị trước khi vận hành, thực hiện đúng quy trình kỹ thuật đảm bảo 
đúng quy trình công nghệ hợp lý. 
- Biện pháp tuyên truyền giáo dục, huấn luyện: người sử dụng lao động 
phải thực hiện trách nhiệm của mình trong việc giáo dục ý thức, kiến thức phòng 
cháy, chữa cháy cho người lao đông, tổ chức huấn luyện, tuyên truyền cho họ 
cách thức phòng cháy, chữa cháy. Mỗi cơ, xí nghiệp, doanh nghiệp sản xuất 
kinh doanh phải có phương pháp phòng cháy chữa cháy tại chố phù hợp với đặc 
điểm của cơ sở mình. Thành lập ra các đội phòng cháy, chữa cháy thường xuyên 
huấn luyện khi có sự cố kịp thời xử lý có hiệu quả. 
- Biện pháp hành chính pháp luật: trên cơ sở các văn bản của nhà 
nước(luật, pháp lệnh, chỉ thị, thông tư hướng dẫn), người sử dụng lao động phải 
nghiên cứu đề ra các nội qui biện pháp an toàn phòng cháy, chữa cháy cho đơn 
vị mình và hướng dẫn người lao động phải nghiêm chỉnh thực hiện. 
- Biện pháp kỹ thuật: 
44 
Thay thế các khâu sản xuất nguy hiểm bằng những khâu ít nguy hiểm hơn 
hoặc tiến hành cơ giới hóa, tự động hóa các khâu đó; 
Dùng thêm các chất phụ trợ, các chất chống cháy nổ trong môi trường có 
nguy cơ tạo ra các hỗn hợp cháy nổ; 
Cách ly các thiết bị hoặc công đoạn có nhiều nguy cơ cháy nổ với khu vực 
sản xuất bình thường, có nhiều người làm việc; 
Hạn chế mọi khả năng phát sinh nguồn nhiệt như thiết kế thêm thiết bị dập 
tàn lửa cho các xe nâng hàng, ống khói, ống xả của động cơ xe máy. 
Hạn chế tới mức thấp nhất số lượng chất cháy (nguyên liệu, xăng dầu, gỗ 
giấy, hóa chất..); 
Thiết kế lắp đặt các hệ thống thiết bị chống cháy lan trong đường ống đẫn 
khí xăng dầu, khí đốt, chống cháy lan từ nhà nọ sang nhà kia; 
Xử lý vật bằng sơn, ngâm tẩm hóa chất chống cháy; 
Các nơi dễ xảy ra cháy phải đề biển cấm lửa, cấm hút thuốc ở nơi làm việc, 
lựa chọn phương pháp tối ưu khi lắp rắp máy móc và mạng điện chiếu sáng. 
3.2. Sơ cứu người bị nạn 
Bộ phận sơ cứu gồm những người đã qua đào tạo huấn luyện và 1 số thiết 
bị sơ cứu cần thiết thuốc, gạc, bông băng, cáng, xe cứu thương. 
Khi có người bị bỏng phải làm mát xung quanh vết bỏng bằng nước lạnh 
hoặc đá, bị bỏng khi đang mặc quần áo thì không cởi quần áo mà làm lạnh trên 
quần áo sau đó dùng gạc băng vết thương. Việc băng bó vết thương làm giảm 
biến chứng, chống nhiễm trùng và giảm đau. Để nguyên không được cạy bọng 
nước, không bôi kem, dầu mỡ lên vết thương. Trong trường hợp bị bỏng trên 
30% diện tích cơ thể phải chuyển ngay nạn nhân đi bệnh viện. 
Khi có người bị ngạt, ngất xỉu do thiếu oxy thì cấp cứu hô hấp nhân tạo và 
xoa bóp tim ngoài lồng ngực. 
CÂU HỎI ÔN TẬP 
1. Trình bày mục đích, ý nghĩa của công tác phòng chống cháy nổ? 
2. Phân tích các nguyên nhân gây ra cháy, nổ và các biện pháp kỹ thuật 
phòng chống? 
HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP 
Câu 1: Trình bày được các ý chính sau: 
Mục đích 
- Phòng cháy là để đảm bảo an toàn tài sản nhà nước và tài sản nhân dân 
- Đảm bảo tính mạng con người. 
- Đảm bảo an ninh quốc gia và trật tự xã hội . 
Ý nghĩa 
- Một khi đám cháy diễn ra thì dù có biện pháp chữa cháy hiệu quả như 
thế nào thì vẫn gây thiệt hại rất lớn, nhất là khi nền kinh tế của đất nước càng 
phát triển những ứng dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật vào sản xuất ngày càng 
nhiều thì thiệt hại do mỗi đám cháy gây ra cũng tăng lên gấp bội. 
- Cháy nổ là nguy cơ thường xuyên đe dọa mỗi cơ quan, xí nghiệp,doanh 
nghiệp. Nếu mọi người không có ý thức kiến thức phòng cháy nổ tốt thì có thể 
45 
dẫn đến cháy nổ là rất lớn, Vì vậy người sử dụng lao động phải có trách nhiệm 
tuyên truyền giáo dục, huấn luyện cho mọi người hiểu rõ và tự nguyện tham gia 
tốt công tác phòng cháy, chữa cháy là vấn đề hết sức cần thiết và quan trọng. 
- Trên cơ sở các pháp lệnh của nhà nước, luật phòng cháy, chữa cháy 
người sử dụng lao động phải nghiên cứu đề ra các nội quy quy định biện pháp an 
toàn phòng cháy, chữa cháy bắt buộc mọi người thực hiện nghiêm chỉnh. 
- Công tác phòng cháy chữa cháy được thực hiện tốt thì nền kinh tế của 
đất nước mới được phát triển. Người lao động mới an tâm làm việc nâng cao 
năng suất trong lao động. Các nhà đầu tư nước ngoài cũng mạnh dạn đầu tư vào 
thì nền kinh tế của đất nước mới ngày càng phát triển giàu mạnh hơn. 
 Câu 2: Phân tích được các nguyên nhân và đưa ra các biện pháp phòng 
tránh cơ bản sau: 
* Nguyên nhân gây ra nổ. 
- Về mặt kĩ thuật: (Có 4 nguyên nhân) 
- Về mặt tổ chức (Có 5 nguyên nhân) 
* Phương pháp phòng chống cháy nổ 
- Nguyên lý phòng chống cháy nổ (Có 3 nguyên lý) 
- Các phương tiện chữa cháy. (Có 4 loại phương tiện chữa cháy) 
- Biện pháp đề phòng 
Nêu cao khẩu hiệu phòng cháy hơn chữa cháy, để phòng cháy tốt phải 
thực hiện những biện pháp sau: 
+ Thực hiện biện pháp ngay từ khâu thiết kế xây dựng công trình nhà 
xưởng 
+ Biện pháp thực hiện trong quá trình sản xuất, thi công 
+ Biện pháp tuyên truyền giáo dục, huấn luyện 
+ Biện pháp hành chính pháp luật ( có 8 biện pháp) 
46 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 [1]. Kỹ thuật an toàn và bảo hộ lao động - NXB KHKT – 2000 
 [2]. Luật phòng cháy và chữa cháy - NXB chính trị quốc gia - 2003 
 [3]. An toàn phòng chữa cháy - Trường ĐH PCCC -2007 
 [4]. Hướng dẫn Nghị định-Thông tư về công tác PCCC-Trường ĐH PCCC 
2007. 
 [5]. Giáo trình an toàn lao động-Ths. Nguyễn Thanh Việt.