Giáo trình Hệ điều hành Linux

 sự an toàn của toàn hệ thống mạng, việc chọnđúng 
password là rất quan trọng. Một password gọi là tốt nếu: 
 -Có độ dài tối thiểu 6 ký tự. 
 - Phối hợp giữa chữ thường, chữ hoa, số và các ký tự đặc biệt. 
 - Không liên quan đến tên tuổi, ngày sinh  của bạn và người thân. 
 Trong ví dụ trên, bạn tạo tài khoản người dùng và không quan tâm gì đến 
nhóm (group) của người dùng. Sẽ thuận lợi nếu bạn nhóm nhiều người dùng có cùng 
một chức năng và cùng chia sẻ nhau dữ liệu vào chung một nhóm. Mặc định khi bạn 
tạo một tài khoản, Linux sẽ tạo cho mỗi tài khoản một nhóm, tên nhóm trùng với tên 
tài khoản. Đọc tập tin /etc/passwd ta thấy: 
 nvb:x:1013:1013::/home/nvb:/bin/bash 
 nvb có user_ID 1012 và thuộc nhóm 1013. 
 Xem tập tin /etc/group ta thấy: 
 # more /etc/group 
 root:x:0:root 
 users:x:100: 
 nvb:x:1013: 
 Ta có thể kết nạp tài khoản nvb vào nhóm users bằng cách thay số 1013 bằng 
100, là group_ID của nhóm users. Ta có thể dùng lệnh useradd -d để xem các thông 
số mặc định khi ta tạo tài khoản người dùng (các thông tin này được lưu trong thư 
mục /etc/default/useradd): 
 # useradd -D 
 GROUP=100 
 HOME=/home 
 82 
 INACTIVE=-1 
 EXPIRE= 
 SHELL=/bin/bash 
 SKEL=/etc/skel 
 8.2.3. Thay đổi thông tin của tài khoản 
 Ta có thể thay đổi lại thông tin tài khoản từ tập tin /etc/passwd hoặc dùng 
lệnh usermod. Cú pháp của lệnh usermod: 
#usermod [-c mô_tả_thông_tin_người_dùng] [-dthư_mục_cá_nhân] [-m] [-g 
nhóm_của_người_dùng] [tên_tài_khoản]. 
Ví dụ: Cho tài khoản nvb vào nhóm admin 
#usermod -g admin nvb 
 8.2.4. Tạm khóa tài khoản người dùng 
 Để tạm thời khóa tài khoản trong hệ thống ta có thể dùng nhiều cách: 
 Khóa (locking) Mở khóa (unlock) 
 passwd -l passwd -u 
 usermod -L usermod -U 
 Ta có tạm khóa tài khoản bằng cách chỉnh sửa tập tin /etc/shadow và thay thể từ 
khóa x bằng từ khóa * hoặc có gán /bin/false vào shell mặc định của user trong file 
/etc/passwd 
 8.2.5. Hủy tài khoản 
 Lệnh userdel dùng để xóa một tài khoản. Ngoài ra, bạn cũng có thể xóa một tài 
khoản bằng cách xóa đi dòng dữ liệu tương ứng với tài khoản đó trong tập tin 
/etc/passwd. Cú pháp của lệnh: #userdel [username] 
Ví dụ xóa tài khoản nvb (dùng tùy chọn -r để xóa toàn bộ thông tin liên quan tới user 
đó) : #userdel -r nvb 
 8.3. Các lệnh quản lý người dùng 
Người dùng được quản lý thông qua tên người dùng (thực ra là chỉ số người dùng). 
Nhân hệ thống quản lý người dùng theo chỉ số, vì việc quản lý theo chỉ số sẽ dễ dàng 
và nhanh thông qua một cơ sở dữ liệu lưu trữ các thông tin về người dùng. Việc thêm 
một người dùng mới chỉ có thể thực hiện được nếu đăng nhập với tư cách là siêu người 
dùng. 
Để tạo một người dùng mới, cần phải thêm thông tin về người dùng đó vào trong cơ sở 
dữ liệu người dùng, và tạo một thư mục cá nhân cho riêng người dùng đó. Điều này rất 
cần thiết để thiết lập các biến môi trường phù hợp cho người dùng. 
Lệnh chính để thêm người dùng trong hệ thống Linux là useradd (hoặc adduser). 
 8.3.1. File /etc/passwd 
 Danh sách người dùng cũng như các thông tin tương ứng được lưu trữ trong file 
/etc/passwd. 
 Ví dụ dưới đây là nội dung của file /etc/passwd: 
 mail:x:8:12:mail:/var/spool/mail: 
 games:x:12:100:games:/usr/games: 
 gopher:x:13:30:gopher:/usr/lib/gopher-data: 
 bien:x:500:0:Nguyen Thanh Bien:/home/bien:/bin/bash 
 sangnm:x:17:100:Nguyen Minh Sang:/home/sangnm:/bin/bash 
 lan:x:501:0:Lan GNU:/home/lan:/bin/bash 
 Mỗi dòng trong file tương ứng với bảy trường thông tin của một người dùng, và 
các trường này được ngăn cách nhau bởi dấu ':'. ý nghĩa của các trường thông tin đó 
lần lượt như sau: 
 83 
 + Tên người dùng (username) 
 + Mật khẩu người dùng (passwd - được mã hóa) 
 + Chỉ số người dùng (user id) 
 + Các chỉ số nhóm người dùng (group id) 
 + Tên đầy đủ hoặc các thông tin khác về tài khoản người dùng (comment) ™ 
Thư mục để người dùng đăng nhập 
 + Shell đăng nhập (chương trình chạy lúc đăng nhập) 
 Bất kỳ người dùng nào trên hệ thống đều có thể đọc được nội dung file 
/etc/passwd, và có thể đăng nhập với tư cách người dùng khác nếu họ biết được mật 
khẩu, đây chính là lý do vì sao mật khẩu đăng nhập của người dùng không hiển thị 
trong nội dung file. 
 8.3.2. Thêm người dùng với lệnh useradd 
 Siêu người dùng sử dụng lệnh useradd để tạo một người dùng mới hoặc cập 
nhật ngầm định các thông tin về người dùng. 
Cú pháp lệnh: 
 useradd [tùy-chọn] useradd -D [tùy-chọn] 
 Nếu không có tùy chọn -D, lệnh useradd sẽ tạo một tài khoản người dùng mới 
sử dụng các giá trị được chỉ ra trên dòng lệnh và các giá trị mặc định của hệ thống. Tài 
khoản người dùng mới sẽ được nhập vào trong các file hệ thống, thư mục cá nhân sẽ 
được tạo, hay các file khởi tạo được sao chép, điều này tùy thuộc vào các tùy chọn 
được đưa ra. 
Các tùy chọn như sau: 
 -c, comment : soạn thảo trường thông tin về người dùng. 
 -d, home_dir : tạo thư mục đăng nhập cho người dùng. 
 -e, expire_date : thiết đặt thời gian (YYYY-MM-DD) tài khoản người dùng sẽ 
bị hủy bỏ. 
 -f, inactive_days : tùy chọn này xác định số ngày trước khi mật khẩu của người 
dùng hết hiệu lực khi tài khoản bị hủy bỏ. Nếu =0 thì hủy bỏ tài khoản người dùng 
ngay sau khi mật khẩu hết hiệu lực, =-1 thì ngược lại (mặc định là -1). 
 -g, initial_group : tùy chọn này xác định tên hoặc số khởi tạo đăng nhập nhóm 
người dùng. 
 Tên nhóm phải tồn tại, và số của nhóm phải tham chiếu đến một nhóm đã tồn 
tại. Số nhóm ngầm định là 1. 
 - G, group : danh sách các nhóm phụ mà người dùng cũng là thành viên thuộc các 
nhóm đó. 
 Mỗi nhóm sẽ được ngăn cách với nhóm khác bởi dấu ',', mặc định người dùng 
sẽ thuộc vàonhóm khởi tạo. 
 - m : với tùy chọn này, thư mục cá nhân của người dùng sẽ được tạo nếu nó 
chưa tồn tại. 
 - M : không tạo thư mục người dùng. 
 -n : ngầm định khi thêm người dùng, một nhóm cùng tên với người dùng sẽ 
được tạo. Tùychọn này sẽ loại bỏ sự ngầm định trên. 
 -p, passwd : tạo mật khẩu đăng nhập cho người dùng. 
 -s, shell : thiết lập shell đăng nhập cho người dùng. 
Thay đổi các giá trị ngầm định 
 Khi tùy chọn -D được sử dụng, lệnh useradd sẽ bỏ qua các giá trị ngầm định và 
cập nhật các giá trị mới. 
 84 
 -b, default_home : thêm tên người dùng vào cuối thư mục cá nhân để tạo tên 
thư mục cá nhân mới. 
 -e, default_expire_date : thay đổi thời hạn hết giá trị của tài khoản người dùng. 
 -f, default_inactive : xác định thời điểm hết hiệu lực của mật khẩu đăng nhập 
khi tài khoảnngười dùng bị xóa bỏ. 
 -g, default_group : thay đổi chỉ số nhóm người dùng. 
 -s, default_shell : thay đổi shell đăng nhập. 
 Ngoài lệnh useradd, có thể tạo người dùng mới bằng cách sau: 
 Soạn thảo file /etc/passwd bằng vipw. Lệnh vipw mở trình soạn thảo trên hệ 
thống và hiệu chỉnh bản sao tạm của file /etc/passwd. Việc sử dụng file tạm và khóa 
file sẽ có tác dụng như một cơ chế khóa để ngăn việc hai người dùng cùng soạn thảo 
file một lúc. Lúc đó sẽ thêm dòng thông tin mới về người dùng cần tạo. Hãy cẩn thận 
trong việc soạn thảo tránh nhầm lẫn. Riêng trường mật khẩu nên để trống và tạo mật 
khẩu sau. Khi file này được lưu, vipw sẽ kiểm tra sự đồng nhất trên file bị thay đổi. 
Nếu tất cả mọi thứ dường như thích hợp thì có nghĩa là file /etc/passwd đã được cập 
nhật. 
 Ví dụ: thêm người dùng có tên là new, chỉ số người dùng 503, chỉ số nhóm là 
100, thư mục cá nhân là /home/new và shell đăng nhập là shell bash: 
 # vipw 
 mail:x:8:12:mail:/var/spool/mail: 
 games:x:12:100:games:/usr/games: 
 gopher:x:13:30:gopher:/usr/lib/gopher-data: 
 bien:x:500:0:Nguyen Thanh Bien:/home/bien:/bin/bash 
 sang:x:17:100:Nguyen Minh Sang:/home/sangnm:/bin/bash lan:x:501:0:Lan 
 GNU:/home/lan:/bin/bash 
 new::503:100:them mot nguoi moi:/home/new:/bin/bash 
 Tạo thư mục cá nhân của người dùng mới với lệnh mkdir 
 # mkdir /home/new 
 Sao chép các file từ thư mục /etc/skel/ (đây là thư mục lưu trữ các file cần thiết 
cho người dùng) vào file cá nhân vừa tạo 
Thay đổi quyền sở hữu và các quyền truy nhập file /home/new với các lệnh chown và 
chmod 
 # chown new /home/new 
 # chmod go=u,go-w /home/new 
Thiết lập mật khẩu của người dùng với lệnh passwd # passwd new passwd: 
Sau khi thiết lập mật khẩu cho người dùng ở bước cuối cùng, tài khoản người dùng sẽ 
làm việc. Nên thiết lập mật khẩu người dùng ở bước cuối cùng, nếu không họ có thể 
vô tình đăng nhập trong khi đang sao chép các file. 
 8.3.3. Thay đổi thuộc tính người dùng 
 Trong Linux có rất nhiều lệnh cho phép thay đổi một số các thuộc tính của tài 
khoản người dùng như: 
 chfn: thay đổi thông tin cá nhân của người dùng. 
 chsh: thay đổi shell đăng nhập. 
 passwd: thay đổi mật khẩu. 
 Một số các thuộc tính khác sẽ phải thay đổi bằng tay. Ví dụ, để thay đổi tên 
người dùng, cần soạn thảo lại trực tiếp trên file /etc/passwd (với lệnh vipw). Nhưng có 
một lệnh tổng quát cho phép có thể thay đổi bất kỳ thông tin nào về tài khoản người 
dùng, đó là lệnh usermod. 
 85 
Cú pháp lệnh: 
 usermod [tùy-chọn] 
 Lệnh usermod sửa đổi các file tài khoản hệ thống theo các thuộc tính được xác 
định trên dòng lệnh. 
Các tùy chọn của lệnh: 
 -c, comment : thay đổi thông tin cá nhân của tài khoản người dùng. 
 -d, home_dir : thay đổi thư mục cá nhân của tài khoản người dùng. 
 -e, expire_date : thay đổi thời điểm hết hạn của tài khoản người dùng 
 -f, inactive_days : thiết đặt số ngày hết hiệu lực của mật khẩu trước khi tài 
khoản người dùng hết hạn sử dụng. 
 -g, initial_group : tùy chọn này thay đổi tên hoặc số khởi tạo đăng nhập nhóm 
người dùng. 
Tên nhóm phải tồn tại, và số của nhóm phải tham chiếu đến một nhóm đã tồn tại. Số 
nhóm ngầm định là 1. 
 -G, group : thay đổi danh sách các nhóm phụ mà người dùng cũng là thành viên 
thuộc các nhóm đó. Mỗi nhóm sẽ được ngăn cách với nhóm khác bởi dấu ',' mặc định 
người dùng sẽ thuộc vào nhóm khởi tạo. 
 -l, login_name : thay đổi tên đăng nhập của người dùng. Trong một số trường 
hợp, tên thưmục riêng của người dùng có thể sẽ thay đổi để tham chiếu đến tên đăng 
nhập mới. 
 -p, passwd : thay đổi mật khẩu đăng nhập của tài khoản người dùng. 
 -s, shell : thay đổi shell đăng nhập. 
 -u, uid : thay đổi chỉ số người dùng. 
 Lệnh usermod không cho phép thay đổi tên của người dùng đang đăng nhập. 
Phải đảm bảo rằng người dùng đó không thực hiện bất kỳ quá trình nào trong khi lệnh 
usermod đang thực hiện thay đổi các thuộc tính của người dùng đó. 
Ví dụ muốn thay đổi tên người dùng new thành tên mới là newuser, hãy gõ lệnh sau: # 
usermod -l new newuser 
 8.3.4. Xóa bỏ một người dùng (lệnh userdel) 
 Để xóa bỏ một người dùng, trước hết phải xóa bỏ mọi thứ có liên quan đến 
người dùng đó. Lệnh hay được dùng để xóa bỏ một tài khoản người dùng là lệnh 
userdel với cú pháp: 
 userdel[-r ] 
 Lệnh này sẽ thay đổi nội dung của các file tài khoản hệ thống bằng cách xóa bỏ 
các thông tin về người dùng được đưa ra trên dòng lệnh. Người dùng này phải thực sự 
tồn tại. Tuỳ chọn -r có ý nghĩa: 
 -r : các file tồn tại trong thư mục riêng của người dùng cũng như các file nằm 
trong các thư mục khác có liên quan đến người dùng bị xóa bỏ cùng lúc với thư mục 
người dùng. 
 Lệnh userdel sẽ không cho phép xóa bỏ người dùng khi họ đang đăng nhập vào 
hệ thống. Phải hủy bỏ mọi quá trình có liên quan đến người dùng trước khi xoá bỏ 
người dùng đó. Ngoài ra cũng có thể xóa bỏ tài khoản của một người dùng bằng cách 
hiệu chỉnh lại file /etc/passwd. 
 8.4. Phân quyền trên hệ thống tập tin 
 Hệ thống tập tin của Linux và Unix được tổ chức theo một hệ thống phân bậc 
tương tự cấu trúc của một cây phân cấp. Bậc cao nhất của hệ thống tập tin là thư mục 
gốc, được ký hiệu bằng vạch chéo “/” (root directory). Đối với các hệ điều hành Unix 
và Linux tất các thiết bị kết nối vào máy tính đều được nhận dạng như các tập tin, kể 
 86 
cả những linh kiện như ổ đĩa cứng, các phân vùng đĩa cứng và các ổ USB. Điều này có 
nghĩa là tất cả các tập tin và thư mục đều nằm dưới thư mục gốc, ngay cả những tập tin 
biểu tượng cho các ổ đĩacứng. 
 Ví dụ, /home/nttvinh/nguyen/scnp.odt chỉ toàn bộ đường dẫn đến tập tin 
scnp.odt có trong thư mục nttvinh là thư mục phụ nằm trong thư mục home, ngay dưới 
thư mục gốc(/). 
 Nằm dưới thư mục gốc (/) có một loạt các thư mục quan trọng của hệ thống tập 
tin được công nhận ở tất cả các bản phân phối Linux khác nhau. Sau đây là danh sách 
các thư mục thông thường được nhìn thấy dưới thư mục gốc (/) : 
 /bin – chứa các ứng dụng quan trọng (binary applications), 
 /boot – các tập tin cấu hình cho quá trình khởi động hệ thống (boot 
configuration files), 
 /dev – chứa các tập tin là chứng nhận cho các thiết bị của hệ thống (device files) 
 /etc – chứa các tập tin cấu hình của hệ thống, các tập tin lệnh để khởi động các 
dịch vụ của hệ thống... 
 /home – thư mục này chứa các thư mục cá nhân của những người có quyền truy 
cập vào hệ thống (local users' home directories), 
 /lib – thư mục này lưu các thư viện chia sẻ của hệ thống (system libraries) 
 /lost+found – thư mục này được dùng để lưu các tập tin không có thư mục mẹ 
mà được tìm thấy dưới thư mục gốc (/) sau khi thực hiện lệnh kiểm tra hệ thống tập tin 
(fsck). 
 /media – thư mục này được dùng để tạo ra các tập tin gắn (loaded) tạm thời 
được hệ thống tạo ra khi một thiết bị lưu động (removable media) được cắm vào như 
đĩa CDs, máy ảnh kỹ thuật số... 
 /mnt – thư mục này được dùng để gắn các hệ thống tập tin tạm thời (mounted 
filesystems), 
 /opt – thư mục dùng dể chứa các phần mềm ứng dụng (optional applications) đã 
được cài đặt thêm, 
 /proc – đây là một thư mục đặc biệt linh động để lưu các thông tin về tình trạng 
của hệ thống, đặc biệt về các tiến trình (processes) đang hoạt động, 
 /root – đây là thư mục nhà của người quản trị hệ thống (root), 
 /sbin – thư mục này lưu lại các tập tin thực thi của hệ thống (system binaries) 
 /sys – thư mục này lưu các tập tin của hệ thống (system files), 
 /tmp – thư mục này lưu lại các tập tin được tạo ra tạm thời (temporary files), 
 /usr – thư mục này lưu và chứa những tập tin của các ứng dụng chính đã được 
cài đặt cho mọi người dùng (all users), 
/var – thư mục này lưu lại tập tin ghi các số liệu biến đổi (variable files) như các tập 
tin dữ liệu và tập tin bản ghi (logs and databases). 
 Câu hỏi ôn tập chương 
 1. Hãy trình bày khái niệm về quản lý người dùng trong linux 
 2. Hãy tạo hệ thống quản lý người dùng như: Tạo tài khoản người dùng, thay 
đổi thông tin của tài khoản, tạm khóa tài khoản, hủy tài khoản 
 3. Nêu các lệnh quản lý người dùng 
 4. Nêu các bước phân quyền trên hệ thống tập tin 
 87 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 - Nguyễn Minh Hoàng, Linux - Giáo trình lý thuyết và thực hành, Nxb Lao 
động Xã hội, 2002; 
 - Hà Quang Thụy – Nguyễn Trí Thành – Giáo trình hệ điều hành Unix – Linux, 
Đại học quốc gia Hà nội, 2004 
 - TS. Phạm Nguyên Khang – TS. Đỗ Thanh Nghị – Giáo trình Linux và phần mềm 
mở, NXB Cần Thơ, 2011 
 - Tham khảo Website: www.tailieuhoctap.vn 
 88