Bài giảng Sản xuất rau an toàn - Đỗ Bích Nga

ăng não và các mô cơ.
Xà lách cũng được cho là có dụng
giúp những người mất ngủ có lại được giấc
ngủ ngon vì nó có lượng chất gây ngủ
letucarium. 
Với các bà bầu, các bà mẹ đang nuôi
con nhỏ, xà lách cũng là một lựa chọn ưu
tiên vì đây là loại rau giàu chất xơ, chất sắt
và vitamin B9 (axit folic)-đều là những
chất rất cần thiết cho sự phát triển của thai
nhi và trẻ nhỏ.
 Beta-carotene có nhiều trong thành phần của rau xà lách nên loại rau này
cũng nằm trong danh sách những thực phẩm có tác dụng ngăn ngừa bệnh ung thư,
tim mạch, khớp. Một nghiên cứu đã được thực hiện tại ĐH Y khoa Utah (Mỹ) cho
thấy xà lách có thể làm giảm tần suất rủi ro bị ung thư ruột kết ở cả nam lẫn nữ, do
trong cải xà lách có chứa một tác nhân kháng ung thư là lutein.
Ngoài tác dụng bảo vệ, cải thiện sức khỏe, xà lách được rất nhiều chị em phụ
nữ chọn lựa trong làm đẹp. Những người ăn kiêng, muốn giảm cân cũng chọn xà
lách. Chị em muốn có làn da sạch, sáng mịn cũng chọn xà lách để xay nhuyễn, lấy
nước cốt thoa mặt mỗi ngày. Cạnh đó, xà lách còn là vị thuốc hỗ trợ phái mạnh
ngăn chặn bệnh xuất tinh sớm, cải thiện tình trạng hói sớm do rụng tóc. 
65
Hình 51: Giống xà lách Mỹ
Tuy vậy, không phải ai cũng sử
dụng được loại rau nhiều ưu điểm này. Đối
với những người đang dùng thuốc chống
đông máu có hàm lượng vitamin K cao,
nếu ăn nhiều xà lách sẽ ảnh hưởng tới hiệu
quả của thuốc, nguy hiểm hơn có thể dẫn
đến chứng huyết khối (máu đông cục).
Chỉ có một trường hợp là dùng Xà
lách số lượng lớn là không được khuyến
khích, đó là, đối với bệnh nhân đang dùng
trị liệu chống đông máu có hàm lượng
vitamin K cao thuốc đối kháng Vitamin K
(như là warfarin, C19H16O4: thuốc chống
đông máu). Hàm lượng vitamin K cao, có
thể ảnh hưởng đến phương pháp trị liệu, có
thể dẫn đến máu đông cục (chứng huyết
khối) và các biến chứng liên quan. Vì vậy,
cần nên lưu ý khi bạn đang dùng loại thuốc
này.
3.6.2. Đặc điểm hình thái:
Rau xà lách có nhiều giống khác nhau, loại xà lách cuốn và không cuốn,
thuộc cây trồng ngắn ngày, lớp 2 lá mầm.
- Thân thuộc loại thân thảo, dùng để ăn lá. Có loại thân ngắn như xà lách
cuộn, có loại thân dài, thẳng như cây rau diếp. Có dịch trắng như sữa trong cây.
- Lá có nhiều lớp, có loại xanh đậm, có loại xanh nhạt, loại màu tím, xoăn,
loại cuộn có lá trong màu trắng ăn mềm ngon hơn lá ngoài. 
- Bộ rễ rất phát triển và phát triển nhanh.
3.6.3. Yêu cầu ngoại cảnh:
- Nhiệt độ: Thích hợp cho cây sinh trưởng và phát triển từ 15-250C.
- Ánh sáng trung bình từ 10-12 giờ/ngày rất thuận lợi để cây phát triển.
- Độ ẩm đất khoảng 70-80%.
- Đất: Xà lách không kén đất, thích hợp đất thoát nước tốt, pH: 5.8-6.6.
3.6.4. Giới thiệu một số giống xà lách: Ở nước ta sử dụng 2 nhóm giống
chủ yếu sau:
- Xà lách trứng: Lá trắng, chịu được
mưa nắng, cuộn chắc.
- Xà lách li ti: Lá xanh nhạt, tán lớn,
ít cuộn, xốp, chịu úng.
66
Hình 52: Cây rau xà lách
Hình 53: Rau xà lách Romaine
Xà lách được gieo qua liếp, gieo hạt
xong cần phủ một lớp đất rất mỏng hoặc
rơm. Sau đó chuyển cây con ra ruộng
trồng, cây con khoảng 20 ngày tuổi.
- Ngoài ra có thể sử dụng một số
giống có năng suất cao, kháng sâu bệnh tốt
(xà lách đăm, Công ty Trang Nông, xà lách
"Hai mũi tên đỏ", xà lách búp Mineto, xà
lách Romain, xà lchs cuộn lá trơn, cuộn lá
xoăn...)
3.6.5. Các biện pháp kỹ thuật trồng xà lách
3.6.5.1. Thời vụ
 - Xà lách có thể trồng được quanh năm nhưng vụ Đông xuân và Xuân hè
cho năng suất cao hơn. Nếu trồng trong vụ Hè phải có giàn che nắng & tránh
cường độ mưa lớn. Cần có hệ thống nước tưới đẩy đủ.
- Xà lách trứng gieo từ tháng 7 đến tháng 2, cây sinh trưởng và phát triển tốt
trong vụ Đông Xuân.
- Xà lách li ti: Gieo từ tháng 8 đến tháng 3, trong mùa mưa cần phải che
chắn.
3.6.5.2. Làm đất, bón lót, gieo hạt tạo cây con
a. Chuẩn bị đất
- Có thể trồng xà lách trên nhiều loại đất khác nhau, chủ động tưới tiêu. Đất
cần được cày xới, phơi ải 10-15 ngày trước khi lên luống.
- Nên xử lý vôi hoặc bột Dolomite, Silibore trước khi gieo trồng. Lượng bón
từ 40 - 70 kg/ 1.000m2.
- Mùa mưa cần che phủ đất bằng rơm hoặc bạt nilon để hạn chế cỏ dại và
rửa trôi phân. Không nên trồng liên tục nhiều vụ rau xà lách trên cùng chân đất
(cần luân canh với loại rau có củ hoặc có trái).
- Lên luống: cao 15-20cm, rộng 90cm, rãnh 30cm, đất mặt luống phải bằng
phẳng, tơi xốp không gồ ghề để dễ phủ bạt nylon và đục lỗ trồng.
Bón lót: toàn bộ phân chuồng đã ủ hoai mục. Bón với lượng 500 - 1.000 kg/
1.000 m2 (hoặc phân hữu cơ chế biến với lượng 200kg-500 kg/1000m2). Phân hữu
cơ + 50kg phân lân nội địa (lân nung chảy hoặc lân super) trộn đều và bón lót tr-
ước khi trang bằng mặt luống.
- Phủ bạt: Dùng bạt kích cỡ 90cm, kéo căng, dùng ghim tre ghim thật chặt,
hoặc đắp đất cố định bạt.
b. Bón phân 
67
- Bón lót: Tổng lượng phân bón cho 500m2 ruộng trồng khoảng 1.000 kg
phân chuồng hoai (phân heo gà đã ủ hoai), 2 kg Ure, 2 kg KCL. 
- Bón thúc: Bón phân dựa theo sự sinh trưởng của cây, do cải xà lách rất
ngắn ngày nên chia ra nhiều lần tưới sẽ có hiệu quả hơn. Khi tưới xong rửa lá
ngay. Sử dụng thêm các loại phân bón qua lá để tăng cường sức sinh trưởng của
cây. 
c. Gieo hạt tạo cây con
- Xử lý hạt giống trước khi gieo bằng Rorval, Aliette, Benlat C, Viben C . .
Ngâm hạt giống trong nước ấm 2 giờ, vớt ra để ráo, trộn với cát rắc đều. 
- Lượng giống gieo trồng 1 m2 là 1g. Lượng hạt giống cần dùng cho 1 ha là
0,4-0,5kg
Sau khi gieo, phủ một lớp đất mỏng đã trộn phân chuồng hoai, phủ một lớp
rơm mỏng. Mùa khô cần tới đủ ẩm.
- Phương pháp tốt nhất: Xử lý hạt giống bằng chế phẩm Comcat (C.ty Lúa
Vàng) sau đó gieo trên khay xốp hoặc khay nhựa, đặt trong vườn ươm, chăm bón
khi cây đạt tiêu chuẩn cây giống thì chuyển qua ruộng sản xuất. 
- Tiêu chuẩn cây giống để trồng: Cây gieo được 5 tuần (khoảng 30-35 ngày).
có 4-5 lá thật, cây xanh, khỏe, sạch sâu bệnh, cao khoảng 8-10cm.
         3.6.5.3. Kỹ thuật trồng và chăm sóc
a. Mật độ, khoảng cách
- Mật độ: 16.000-17.000cây/
500m2 (32.000-34.000 cây / 1 .000 m2).
- Khoảng cách trồng thích hợp cho
xà lách: cây x cây = 15-20cm; hàng cách
hàng = 15-20cm. 
b. Kỹ thuật trồng
- Khi cây có từ 2-3 lá thật, đem ra
cấy, nên cấy vào lúc chiều mát. Cấy xong
phun nước để cây chặt gốc.
Lưu ý: Lượng cây cần dự trữ khoảng 10% với cây nhổ để cấy lại & và dự trữ
khoảng 2 % với cây trồng trong khay để trồng dặm nhằm bảo đảm mật độ.
Trồng dặm: tiến hành kiểm tra và trồng dặm ngay sau trồng khoảng 2-3ngày
cho những cây chết, bị bệnh. Dặm vào lúc chiều mát, dặm xong phải tới nước
ngay.
c. Bón phân: 
Tổng lượng phân cho 1 ha: Phân chuồng hoai 10-15 tấn, hoặc phân hữu cơ
chế biến bón với lượng = 2.000-5.000kg; Lân nội địa: 300kg; đạm Ure:50-55kg;
Kali clorua: 50kg; Bánh dầu (nếu có): 30kg.
68
Hình 54: Mật độ trồng rau xà lách
Bón lót: Toàn bộ phân chuồng hoặc phân hữu cơ + 100 % phân lân . 
- Bón thúc: 2 lần
+ Lần l: Khi cây hồi xanh (sau trồng 7-10 ngày): Bón 50% phân đạm Ure,
50% phân kali.
+ Lần 2: Khi cây bắt đầu trải lá ( sau trồng 20-25 ngày): Bón 50% phân đạm
Ure, 50% phân kali.
Chú ý: Tùy tình hình sinh trưởng của cây có thể tăng hoặc giảm lượng phân
cho phù hợp và sử dụng thêm phân bón lá NPK(30-10-10), Komix phun cho cây 2
đợt giữa 2 lần bón thúc. 
Tuyệt đối ngừng sử dụng phân bón trước khi thu hoạch 8-10 ngày
d. Phòng trừ sâu, bệnh hại rau xà lách
* Sâu hại
+ Sâu ăn tạp:
- Biện pháp phòng trừ: Vệ sinh vườn trồng, cày lật đất phơi và xử lý thuốc
trừ sâu, thường xuyên đi thăm ruộng để kịp thời phát hiện sâu, bệnh, ngắt bỏ ổ
trứng hoặc tiêu diệt sâu non mới nở khi chưa phân tán đi xa.
+ Sâu xanh:
- Gây hại từ khi cây con đến khi thu hoạch.
- Hiện nay Danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng tại Việt Nam
chưa có thuốc đăng ký để phòng trừ sâu xanh trên cây xà lách. Vì vậy có thể tham
khảo một số loại thuốc phòng trừ sâu xanh trên cây họ thập tự
như: Abamectin ( Agromectin 1.8 EC, Binhtox 1.8 EC, BP Dygan 1.8 EC). Trước
khi sử dụng đại trà, cần phun thử trên diện tích hẹp để tránh những rủi ro đáng tiếc
xảy ra. 
+ Sên, nhớt: - Gây hại cả giai đoạn cây con và cây lớn làm ảnh hưởng đến
năng suất và mẫu mã sản phẩm lây lan mầm bệnh.
- Biện pháp phòng trừ: rải Helix 10% liều lượng 1kg/1.000m2trộn với 1kg
cám gạo rang, chất tạo mùi thơm như vani rải từng nhúm nhỏ xuống rãnh khoảng
cách từ 1-1,5m.
* Bệnh hại
+ Bệnh thối nhũn vi khuẩn: 
Cách phòng trừ bệnh thối nhũn: Sử dụng thuốc Streptomycin sulfate
(Goldnova 200WP); Trichoderma spp 106 cfu/ml + K-Humate + Fulvate +
Chitosan + Vitamin B1 (Fulhumaxin 5.65SC).
+ Bệnh chết rạp cây con:
Triệu chứng: Lá nhăn, teo, các rễ con thối hoàn toàn, rễ cọc bị thối
69
Biện pháp phòng trừ: Sử dụng các loại Trichoderma 40-60 kg/ha bổ sung
sớm vào đất để tăng sức cạnh tranh. Hạn chế tưới vào buổi chiều tránh độ ẩm đất
quá cao, luân canh cây trồng và dọn sạch tàn dư thực vật.
Sử dụng thuốc Trichoderma spp 106 cfu/ml + K-Humate + Fulvate +
Chitosan + Vitamin B1 (Fulhumaxin 5.65SC).
* Ghi chú: Thực hiện biện pháp phòng trừ tổng hợp đạt kết quả cao hơn sử
dụng đơn lẻ phương pháp hóa học.
Chỉ sử dụng các loại thuốc BVTV trong Danh mục thuốc BVTV được phép
sử dụng trên rau tại Việt Nam.
đ. Thu hoạch và bảo quản
- Thu hoạch: Thu hoạch đúng thời gian và mùa vụ. Sau khi cấy ra ruộng
trồng từ 35-40 ngày có thể thu hoạch, không để quá già làm giảm chất lượng sản
phẩm, khi thu dùng dao cắt sát gốc.
Trước khi thu hoạch 2 ngày tưới rửa bớt đất, cát bám trên cây xà lách và
phun nước vôi 1% (vôi hòa tan trong nước, để lắng lấy nước trong) đều trên cây để
trung hòa dư lượng nông dược còn lại và diệt bớt một số vi khuẩn. Một ngày trước
khi thu hoạch tưới rửa lại bằng nước sạch. Cắt tỉa là già, lá có biểu hiện sâu, đóng
gói theo yêu cầu khách hàng.
- Bảo quản: Bảo quản cẩn thận, tránh để sản phẩm bị dập nát và bụi bặm
bám vào, nên đóng gói trước khi vận chuyển, phải đảm bảo tươi, sạch khi đưa ra
tiêu thụ.
                           CÂU HỎI ÔN TẬP
Câu 1 : Trình bày các biện pháp kỹ thuật trồng bắp cải.
Câu 2 : Trình bày các biện pháp kỹ thuật trồng su hào.
Câu 3 : Trình bày các biện pháp kỹ thuật trồng đậu cô ve leo.
Câu 4 : Trình bày các biện pháp kỹ thuật trồng cà chua.
Câu 5 : Trình bày các biện pháp kỹ thuật trồng dưa chuột.
Câu 6 : Trình bày các biện pháp kỹ thuật trồng rau xà lách.
                                                   III. THỰC HÀNH
        BÀI 3: TRỒNG MỘT SỐ LOẠI RAU AN TOÀN
     1. Địa điểm thực hiện: Tại vườn đồi, trang trại, mô hình kinh tế hộ
   2. Thời gian thực hiện: 9 giờ.
   3. Điều kiện thực hiện
 - Sau khi đã học xong bài Kỹ thuật trồng một số loài rau an toàn.
70
 - Đã chuẩn bị địa điểm thực hành, dụng cụ lao động (xẻng, cuốc, bình bơm,
xô, chậu), quần áo bảo hộ lao động (khẩu trang, gang tay, ủng, áo mưa), vật tư
như: Cây giống, hạt giống, phân bón các loại, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) các
loại.
  4. Trình tự thực hiện
TRÌNH TỰ THỰC HIỆN VÀ QUY TRÌNH KỸ THUẬT
TRỒNG VÀ CHĂM SÓC MỘT SỐ LOẠI RAU AN TOÀN
    TT Nội dung Dụng cụ,vật tư
Phương
pháp thao
tác
Yêu cầu kỹ thuật
 1
Bước 1:
Xác định
thời vụ 
Tùy từng loại rau mà xác định
thời vụ cho thích hợp, thường có 4
vụ rau chính gối nhau trong năm:
- Vụ đông - xuân: Trồng từ tháng
12-3.
- Vụ xuân - hè.: Trồng từ tháng 3-
6.
- Vụ hè - thu: Trồng từ tháng 6-9.
- Vụ thu - đông: Trồng từ tháng 9-
12.
 2 Bước 2:
Chọn đất và
làm đất
Cuốc,
xẻng,
cày, bừa
Quan sát lựa
chọn đất
trồng và có
thể dùng cày,
bừa, cuốc,
xẻng làm đất
- Chọn loại đất phù sa, thoát nước
tốt, có nhiều mùn. 
- Trước khi lên luống phải cày,
bừa kỹ, làm đất tơi, xốp, sạch cỏ.
- Xử lý đất bằng vôi bột (500
kg/ha), Benlate (20 kg/ha),
Basudin, Vibasu 10H (15-20
kg/ha), thuốc chống kiến, mối...
 3
Bước 3:
Xác định
mật độ,
khoảng
cách
Thước
dây
 Đo, đánh dấu
để xác định
mật độ,
khoảng cách
- Tùy từng loại rau mà xác định
lượng cây trồng, giống gieo phù
hợp trên diện tích đất cụ thể. 
- Mật độ, khoảng cách gieo, trồng
tùy vào qui trình kỹ thuật, trọng
lượng 1000 hạt của giống mà gieo
trồng cho phù hợp: 
Ví dụ: - Trồng bắp cải: 40x60cm.
- Trồng su hào: 30x40cm.
71
- Gieo đậu cô ve leo: 20x25cm.
- Trồng dưa chuột: 90x35-40cm.
- Trồng cà chua: 60-70x30-45cm.
- Trồng xà lách: 15x18-20cm.
 4 4 Bước 4:
Bón lót
phân
- Cuốc,
xẻng, xô,
chậu.
- BHLĐ.
- Các loại
phân bón
lót
Dùng cuốc,
xẻng trộn các
loại phân với
đất, sau đó
lấp đất kín
phân. 
- Tùy từng loại cây, hạt giống
gieo, diện tích đất mà xác định
lượng phân bón lót cho phù hợp.
Thường bón lót: Phân chuồng hoai
mục 1,5-2,0kg/m2, Supelan, vi sinh
0,1-0,3kg/m2.
Chú ý: Không để hạt giống, cây
giống tiếp xúc trực tiếp với phân
bón lót. 
 5
Bước 5: 
Cách gieo,
trồng 
Cuốc,
xén, rơm
rác, cây
giống.
- Dùng tay
gieo hạt.
- Dùng cuốc,
xén moi giữa
tâm hốc, đặt
cây và lấp
đất.
- Đối với đậu cô ve leo: Gieo
thẳng, mỗi hốc gieo 1-2 hạt, gieo
sâu 2-3cm rồi lấp kín đất.
- Đối với rau bắp cải, su hào, dưa
chuột, cà chua, xà lách trồng bằng
cây giống. Dùng cuốc, xén moi
giữa tâm hốc, đặt cây giống và lấp
đất, ấn nhẹ cho cây thẳng đứng.
 6
Bước 6:
Chăm sóc,
thu hoạch
Ô doa,
nước
sạch,
dao, kéo,
bình
bơm,
BHLĐ,
phân bón
Tưới nước, tủ
gốc, cắt tỉa,
bón phân,
phun thuốc.
- Tưới nước giữ ẩm.
- Tủ gốc, làm cỏ, trồng dặm, tỉa
lá.
- Bón thúc 2-4 đợt tùy giống.
- Phòng trừ sâu bệnh.
- Thu hoạch, bảo quản.
5. Tổ chức thực hiện: Chia nhóm thực hành tại hiện trường. Sau khi thực
hành trồng rau, học sinh phải thực hiện chăm sóc hàng ngày theo qui trình kỹ thuật.
                               TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. PGS.TS. Tạ Thị Thu Cúc (Chủ biên) - “ Giáo trình kỹ thuật trồng
rau” (Dùng cho các trường THCN) - Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội - NXB
72
Hà Nội, 2005.
2. PTS. Mai Thị Phương Anh - “Kỹ thuật trồng một số loại rau cao cấp”
- NXB Nông nghiệp - Hà Nội, 1997.
3. PGS.TS. Trần Khắc Thi – ThS. Phạm Mỹ Linh - “Rau an toàn cơ sở
khoa học và kỹ thuật canh tác” - NXB Nông nghiệp - Hà Nội, 2007. 
4. Trần Khắc Thi - Trần Ngọc Hùng - “Kỹ thuật trồng rau sạch (rau an
toàn) - NXB Nông nghiệp - Hà Nội, 2004.
5. Mai Thị Phương Anh (Chủ biên), Trần Văn Lài, Trần Khắc Thi - "
Rau và trồng rau". (Giáo trình cao học nông nghiệp) - NXB Nông nghiệp - Hà
Nội, 1996.
6. Nguyễn Văn Thắng, Trần Khắc Thi - "Sổ tay người trồng rau" - NXB
Nông nghiệp - Hà Nội, 1997.
7. TS. Nguyễn Xuân Thành – Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
(Trung tâm Khuyến nông Quốc gia – Viện nghiên cứu rau quả) - " Sâu hại rau
họ thập tự và biện pháp phòng trừ" - NXB Nông nghiệp - Hà Nội, 2005.
8. ThS. Bùi Bảo Hoàn - TS. Đào Thanh Vân - "Giáo trình cây rau" - Bộ
Giáo dục và Đào tạo - Đại học Thái Nguyên - Trường Đại học Nông lâm - Bộ
môn Rau - Quả - NXB Nông nghiệp - Hà Nội, 2000.
9. PGS.TS. Trần Khắc Thi - ThS. Tô Thị Thu Hà - KS. Lê Thị Tình -
ThS. Nguyễn Thu Hiền - ThS. Phạm Mỹ Linh - "Rau ăn lá và hoa - Trồng rau
an toàn, năng suất, chất lượng cao" - NXB Khoa học tự nhiên và Công nghệ.
73