Bài giảng Lý thuyết kiểm toán - Bài 5: Phương pháp kiểm toán và kỹ thuật chọn mẫu trong kiểm toán - Phạm Thanh Thủy

BÀI 5:
PHƯƠNG PHÁP KIỂM TOÁN VÀ KỸ 
THUẬT CHỌN MẪU TRONG KIỂM TOÁN
1
TS. Phạm Thanh Thủy
Giảng viên Học viện Ngân hàng
v2.0017109212
Tình huống khởi động bài
2
• Liên quan đến vụ án Huỳnh Thị Huyền Như không chỉ là Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương
(nơi Huyền Như làm việc và trực tiếp tạo ra các gian lận), các Ngân hàng thương mại khác có liên quan
đến việc ủy thác cho nhân viên gửi tiền (với tư cách khách hàng cá nhân) tại Vietinbank và bị Huyền Như
chiếm đoạt, gồm: Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu, Ngân hàng thương mại cổ phần Quốc tế,
Ngân hàng thương mại cổ phần Nam Việt. Ngân hàng thương mại cổ phần Quốc tế và Nam Việt với số
tiền gửi ủy thác lần lượt là 180 và 200 tỷ đồng nhưng ý kiến kiểm toán vẫn là chấp nhận toàn phần,
không có đoạn nhấn mạnh hay vấn đề lưu ý. Báo cáo kiểm toán của Ngân hàng Thương mại cổ phần
Công thương hay Á Châu với ý kiến chấp nhận toàn phần có đoạn nhấn mạnh hay vấn đề lưu ý cũng chỉ
là nhấn mạnh việc chờ phán quyết của tòa án khi vụ “đại tham nhũng” đã bị phát hiện và đang trong quá
trình điều tra xử lý mà không phải là kết quả của việc thu thập bằng chứng của kiểm toán viên.
• Đặt câu hỏi: Theo anh (chị) tại sao các công ty kiểm toán độc lập đã tiến hành kiểm toán báo cáo tài
chính các ngân hàng trên đều đã không phát hiện ra gian lận và phát hành ý kiến kiểm toán dạng chấp
nhận toàn phần?
v2.0017109212
Mục tiêu bài học
Trình bày được khái niệm cơ bản về phương pháp kiểm toán01
Phân biệt được các kỹ thuật chọn mẫu trong kiểm toán để làm
giảm rủi ro lấy mẫu.
02
3
v2.0017109212
Cấu trúc bài học
Phương pháp kiểm toán5.1
Kỹ thuật chọn mẫu trong kiểm toán5.2
4
v2.0017109212
5.1. Phương pháp kiểm toán
Khái niệm
5.1.1
Thử nghiệm 
kiểm soát
5.1.2
Thử nghiệm 
cơ bản
5
5.1.3
v2.0017109212
5.1. Khái niệm
6
• Phương pháp kiểm toán: Là sự kết hợp có hệ thống các thủ tục kiểm toán để
thu thập các hiểu biết về đơn vị được kiểm toán và môi trường của đơn vị trong
đó có kiểm soát nội bộ, nhằm xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu do
gian lận hoặc nhầm lẫn ở cấp độ báo cáo tài chính hoặc cấp độ cơ sở dẫn liệu.
Bao gồm:
 Phương pháp kiểm toán đối với rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ báo cáo 
tài chính.
 Phương pháp kiểm toán đối với rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ cơ sở dẫn liệu.
v2.0017109212
5.1. Khái niệm
7
Phương pháp kiểm toán đối với rủi ro có sai phạm trọng yếu ở cấp độ báo 
cáo tài chính:
• Nhấn mạnh với nhóm kiểm toán về sự cần thiết phải duy trì thái độ hoài nghi
nghề nghiệp.
• Bổ nhiệm các thành viên nhóm kiểm toán có kinh nghiệm hoặc có kỹ năng
chuyên môn đặc biệt, hoặc sử dụng chuyên gia.
• Tăng cường giám sát.
• Kết hợp các yếu tố không thể dự đoán trước khi lựa chọn các thủ tục kiểm toán
tiếp theo cần thực hiện.
• Thực hiện những thay đổi chung đối với nội dung, lịch trình và phạm vi các thủ 
tục kiểm toán.
• Đánh giá tính hữu hiệu của môi trường kiểm soát trong đơn vị được kiểm toán.
v2.0017109212
5.1. Khái niệm
8
Phương pháp kiểm toán đối với rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ cơ sở 
dẫn liệu bao gồm:
• Thử nghiệm kiểm soát.
• Thử nghiệm cơ bản.
v2.0017109212
5.1.2. Thử nghiệm kiểm soát
9
Khái niệm
Thử nghiệm kiểm soát: Là thủ tục kiểm toán được thiết kế nhằm đánh giá tính hữu
hiệu của hoạt động kiểm soát trong việc ngăn ngừa, hoặc phát hiện và sửa chữa
các sai sót trọng yếu ở cấp độcơ sở dẫn liệu .
v2.0017109212
5.1.3. Thử nghiệm cơ bản
10
Khái niệm
• Thử nghiệm cơ bản: Là thủ tục kiểm toán được thiết kế nhằm phát hiện các sai 
sót trọng yếu ở cấp độcơ sở dẫn liệu . Các thử nghiệm cơ bản bao gồm:
 Thủ tục phân tích cơ bản;
 Kiểm tra chi tiết (các nhóm giao dịch, số dư tài khoản và thông tin
thuyết minh).
v2.0017109212
5.2. Kỹ thuật chọn mẫu trong kiểm toán
Khái niệm
5.2.1
Các kỹ thuật chọn mẫu
11
5.2.2
v2.0017109212
5.2.1. Khái niệm
12
• Lấy mẫu kiểm toán: Là việc áp dụng các thủ tục kiểm toán trên số phần tử ít hơn
100% tổng số phần tử của một tổng thể kiểm toán sao cho tất cả các đơn vị lấy
mẫu đều có cơ hội được lựa chọn nhằm cung cấp cho kiểm toán viên cơ sở hợp
lý để đưa ra kết luận về toàn bộ tổng thể. (Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam số
530 “Lấy mẫu kiểm toán”).
• Tổng thể: Là toàn bộ dữ liệu mà từ đó kiểm toán viên lấy mẫu nhằm rút ra kết
luận về toàn bộ dữ liệu đó.
• Phân nhóm (phân tổ): Là việc phân chia một tổng thể thành các tổng thể con,
mỗi tổng thể con là một nhóm các đơn vị lấy mẫu có cùng tính chất (thường là
chỉ tiêu giá trị). Việc phân tổ sẽ đảm bảo cho mẫu chọn sẽ gồm các phần tử
không bị trùng nhau về tiêu thức, tăng khả năng đại diện của mẫu chọn.
v2.0017109212
5.2.1. Khái niệm
13
• Rủi ro lấy mẫu: Là rủi ro mà kết luận của kiểm toán viên dựa trên việc kiểm tra mẫu
có thể khác so với kết luận đưa ra nếu kiểm tra toàn bộ tổng thể với cùng một thủ tục
kiểm toán. Rủi ro lấy mẫu có thể dẫn tới hai loại kết luận sai như sau:
 Kết luận rằng các kiểm soát có hiệu quả cao hơn so với hiệu quả thực sự của các
kiểm soát đó (đối với thử nghiệm kiểm soát), hoặc kết luận rằng không có sai sót
trọng yếu trong khi thực tế lại có (đối với kiểm tra chi tiết): thường làm tăng rủi ro
kiểm toán;
 Kết luận rằng các kiểm soát có hiệu quả kém hơn so với hiệu quả thực sự của các
kiểm soát đó (đối với thử nghiệm kiểm soát), hoặc kết luận rằng có sai sót trọng yếu
trong khi thực tế lại không có (đối với kiểm tra chi tiết): thường làm tăng chi phí
kiểm toán.
• Rủi ro ngoài lấy mẫu: Là rủi ro khi kiểm toán viên đi đến một kết luận sai vì các
nguyên nhân không liên quan đến rủi ro lấy mẫu.
v2.0017109212
5.2.2. Các kỹ thuật chọn mẫu
14
• Lấy mẫu thống kê: Là phương pháp lấy mẫu có các đặc điểm sau:
 Các phần tử được lựa chọn ngẫu nhiên vào mẫu;
 Sử dụng lý thuyết xác suất thống kê để đánh giá kết quả mẫu, bao gồm cả việc 
định lượng rủi ro lấy mẫu.
• Lấy mẫu thống kê là cách chọn khách quan theo phương pháp xác định, bảo đảm
cho mọi phần tử cấu thành tổng thể đều có khả năng như nhau trong việc hình thành
mẫu chọn.
• Lấy mẫu phi thống kê: Là phương pháp lấy mẫu không có một hoặc cả hai đặc điểm
phía trên. Đây là cách chọn mang tính chủ quan, không dựa theo phương pháp máy
móc. Kiểm toán viên thường sử dụng xét đoán chuyên môn để lựa chọn các phần tử
của mẫu.
v2.0017109212
5.2.2. Các kỹ thuật chọn mẫu
Kỹ thuật lấy 
mẫu là nghệ 
thuật của 
kiểm toán viên
Lấy mẫu thống kê
• Chọn theo bảng số ngẫu nhiên
• Lựa chọn theo hệ thống
• Chọn mẫu xác suất theo tỷ lệ 
với cỡ mẫu
• Chọn mẫu phân tầng
Lấy mẫu phi thống kê
• Chọn mẫu theo khối.
• Lựa chọn các phần tử 
đặc biệt.
15
v2.0017109212
5.2.2. Các kỹ thuật chọn mẫu
16
• Lựa chọn ngẫu nhiên: Sử dụng một số chương trình chọn số ngẫu nhiên, ví dụ, các
bảng số ngẫu nhiên.
• Lựa chọn theo hệ thống: Trong đó số lượng đơn vị lấy mẫu trong tổng thể được chia
cho cỡ mẫu để xác định khoảng cách lấy mẫu, ví dụ khoảng cách lấy mẫu là 50, sau
khi đã xác định điểm xuất phát của phần tử đầu tiên thì cứ cách 50 phần tử sẽ chọn
một phần tử vào mẫu. Mặc dù điểm xuất phát có thể được xác định bất kỳ, mẫu
thường có nhiều khả năng thực sự ngẫu nhiên nếu nó được xác định bằng cách sử
dụng một chương trình chọn số ngẫu nhiên trên máy tính hoặc các bảng số ngẫu
nhiên. Khi sử dụng phương pháp chọn mẫu theo hệ thống, kiểm toán viên cần xác
định rằng các đơn vị lấy mẫu trong tổng thể không được sắp xếp sao cho khoảng
cách lấy mẫu trùng hợp với một kiểu sắp xếp nhất định trong tổng thể.
v2.0017109212
5.2.2. Các kỹ thuật chọn mẫu
17
• Lấy mẫu theo đơn vị tiền tệ: Là phương pháp lựa chọn thiên về các phần tử có
giá trị lớn trong cỡ mẫu, việc lựa chọn và đánh giá dẫn đến kết luận chủ yếu theo
giá trị.
• Lựa chọn bất kỳ: Trong đó kiểm toán viên chọn mẫu không theo một trật tự nào
nhưng phải tránh bất kỳ sự thiên lệch hoặc định kiến chủ quan nào (ví dụ tránh
các phần tử khó tìm hay luôn chọn hoặc tránh các phần tử nằm ở dòng đầu tiên
hoặc dòng cuối của trang) và do đó đảm bảo rằng tất cả các phần tử trong tổng
thể đều có cơ hội được lựa chọn. Lựa chọn bất kỳ không phải là phương pháp
thích hợp khi lấy mẫu thống kê.
v2.0017109212
5.2.2. Các kỹ thuật chọn mẫu
18
• Lựa chọn mẫu theo khối: Là việc lựa chọn một hay nhiều khối phần tử liên tiếp
nhau trong một tổng thể. Lựa chọn mẫu theo khối ít khi được sử dụng trong lấy
mẫu kiểm toán vì hầu hết các tổng thể đều được kết cấu sao cho các phần tử
trong một chuỗi có thể có chung tính chất với nhau nhưng lại khác với các phần
tử khác trong tổng thể. Mặc dù trong một số trường hợp, kiểm tra một khối các
phần tử cũng là một thủ tục kiểm toán thích hợp, nhưng phương pháp này
thường không được sử dụng để lựa chọn các phần tử của mẫu khi kiểm toán
viên dự tính đưa ra kết luận về toàn bộ tổng thể dựa trên mẫu.
v2.0017109212
5.2.2. Các kỹ thuật chọn mẫu
19
• Lựa chọn toàn bộ: Kiểm toán viên có thể quyết định kiểm tra toàn bộ các phần tử
cấu thành một số dư tài khoản hay một loại nghiệp vụ. Kiểm tra 100% là thích
hợp trong một số trường hợp sau:
 Những tổng thể có ít phần tử nhưng giá trị của từng phần tử lớn;
 Khi rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát đều rất cao và các phương pháp khác 
không thể cung cấp đầy đủ bằng chứng thích hợp;
 Khi việc tính toán thường lặp lại hoặc các quy trình tính toán khác có thể thực
hiện bởi hệ thống máy vi tính làm cho việc kiểm tra 100% vẫn có hiệu quả về
mặt chi phí;
 Đơn vị được kiểm toán có dấu hiệu kiện tụng, tranh chấp;
 Theo yêu cầu của khách hàng.
v2.0017109212
5.2.2. Các kỹ thuật chọn mẫu
20
• Lựa chọn các phần tử đặc biệt:
 Các phần tử có giá trị lớn hoặc quan trọng;
 Tất cả các phần tử có giá trị từ một khoản tiền nào đó trở lên;
 Các phần tử thích hợp cho mục đích thu thập thông tin;
 Các phần tử cho mục đích kiểm tra các thủ tục.
v2.0017109212
Câu hỏi trắc nghiệm
21
Câu 1: Tỷ lệ sai phạm của mẫu cao hơn tỷ lệ sai phạm thực tế của tổng thể dẫn đến: 
A- Tăng chi phí kiểm toán
B- Giảm chi phí kiểm toán 
C- Tăng rủi ro kiểm toán 
D- Giảm rủi ro kiểm toán
Đáp án đúng là: A- Tăng chi phí kiểm toán
Vì: Khi tỷ lệ sai phạm của mẫu cao hơn tỷ lệ sai phạm thực tế của tổng thể dẫn đến
kiểm toán viên cần mở rộng phạm vi kiểm toán, thực hiện các thủ tục kiểm toán bổ
sung để hạn chế việc bỏ sót sai phạm, dẫn đến tăng chi phí kiểm toán.
v2.0017109212
Câu hỏi trắc nghiệm
22
Câu 2: Trong kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán viên chỉ được áp dụng một kỹ
thuật chọn mẫu.
Đáp án đúng là: Sai.
Vì: Trong kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán viên cần phối kết hợp các kỹ thuật
chọn mẫu để giảm rủi ro lấy mẫu. VD: Áp dụng đồng thời kỹ thuật chọn mẫu theo
khối, lựa chọn các phần tử đặc biệt và chọn mẫu theo hệ thống.
v2.0017109212
Tổng kết bài học
23
Các nội dung đã nghiên cứu:
• Phương pháp kiểm toán
• Thử nghiệm kiểm soát
• Thử kiểm cơ bản
• Lấy mẫu và kỹ thuật lấy mẫu trong kiểm toán
v2.0017109212