Bài giảng Kiểm toán tài chính - Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán - Trần Mạnh Dũng

o)
16
Mục tiêu 
kiểm toán
Quá trình
kiểm soát nội bộ chủ yếu
Thử nghiệm kiểm soát
Các nghiệp vụ mua
hàng được ghi sổ đúng
lúc (tính thời gian)
• Các thủ tục quy định việc ghi
sổ nghiệp vụ càng sớm càng
tốt sau khi nhận được hàng
hóa và dịch vụ.
• Quá trình kiểm tra nội bộ.
• Kiểm tra các thủ tục thủ công
và quan sát liệu có hóa đơn
nào của người bán chưa được
ghi sổ hay không.
• Kiểm tra dấu hiệu của việc
kiểm tra nội bộ.
Các nghiệp vụ mua
hàng được ghi sổ
đúng đắn trên sổ
phụ các khoản phải
trả và sổ kho; chúng
được tổng hợp đúng
đắn (chuyển sổ và
tổng hợp)
Quá trình kiểm tra nội bộ.
Kiểm tra dấu hiệu của việc kiểm
tra nội bộ.
v1.0016101206
2.2. ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ THANH TOÁN
Mục tiêu
kiểm toán
Quá trình
kiểm soát nội bộ chủ yếu
Thử nghiệm kiểm soát
Các khoản chi
tiền mặt ghi sổ là
của hàng hóa và
dịch vụ thực tế
nhận được (tính
có căn cứ hợp lý)
Sự tách biệt thích hợp trách
nhiệm giữa nhân viên ghi sổ Các
khoản phải trả với nhân viên ký
chi phiếu.
Thảo luận với nhân viên và quan
sát các hoạt động.
• Kiểm tra các chứng từ chứng
minh trước khi ký chi phiếu do
một nhân viên có thẩm quyền
thực hiện.
• Sự kiểm soát nội bộ.
Kiểm tra dấu hiệu của quá trình
kiểm tra nội bộ.
17
v1.0016101206
2.2. ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ THANH TOÁN (tiếp theo)
18
Mục tiêu 
kiểm toán
Quá trình
kiểm soát nội bộ chủ yếu
Thử nghiệm kiểm soát
Nghiệp vụ chi tiền
mặt được ghi sổ
và được phê
chuẩn đúng đắn
(sự phê chuẩn)
Sự phê chuẩn của khoản chi
trên chứng từ chứng minh vào
thời điểm ký chi phiếu.
Kiểm tra dấu hiệu của sự phê chuẩn.
Các nghiệp vụ chi
tiền mặt hiện có
đều được ghi sổ
(tính đầy đủ)
• Chi phiếu được đánh số
trước và theo dõi.
• Bảng cân đối với ngân hàng
được lập hàng tháng bởi một
nhân viên độc lập với việc
ghi sổ các khoản chi tiền mặt
hoặc bảo quản tài sản.
• Theo dõi một chuỗi các chi phiếu.
• Kiểm tra các bảng cân đối với
ngân hàng và quan sát quá trình
chuẩn bị của chúng.
v1.0016101206
2.2. ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ THANH TOÁN (tiếp theo)
Mục tiêu
kiểm toán
Quá trình
kiểm soát nội bộ chủ yếu
Thử nghiệm kiểm soát
Các nghiệp vụ chi
tiền mặt được
đánh giá đúng đắn
(sự đánh giá)
• Kiểm tra nội bộ các quá trình tính
toán và các số tiền.
• Hàng tháng lập một bảng cân đối
với ngân hàng do một cá nhân
độc lập thực hiện.
• Kiểm tra dấu hiệu của sự
kiểm tra nội bộ.
• Kiểm tra các bảng cân đối với
ngân hàng và quan sát quá
trình chuẩn bị của chúng.
Các nghiệp vụ chi
tiền mặt được
phân loại đúng
đắn (sự phân loại)
• Sơ đồ tài khoản đầy đủ.
• Kiểm tra nội bộ quá trình xếp loại.
• Kiểm tra các thủ tục thủ
công và sơ đồ tài khoản.
• Kiểm tra dấu hiệu của việc
kiểm tra nội bộ.
19
v1.0016101206
2.2. ĐỐI VỚI NGHIỆP VỤ THANH TOÁN (tiếp theo)
20
Mục tiêu 
kiểm toán
Quá trình
kiểm soát nội bộ chủ yếu
Thử nghiệm kiểm soát
Các nghiệp vụ chi
tiền mặt được
vào sổ đúng lúc
(tính thời gian)
• Các thủ tục quy định ghi sổ
càng sớm càng tốt sau khi chi
phiếu đã được ký.
• Quá trình kiểm tra nội bộ.
• Kiểm tra các thủ tục thủ công
và quan sát liệu các chi phiếu
có chưa được vào sổ không.
• Kiểm tra dấu hiệu của qúa trình
kiểm tra nội bộ.
Các nghiệp vụ chi
tiền được phản
ánh đúng đắn vào
sổ; chúng được
tổng hợp đúng
đắn (chuyển sổ
và tổng hợp)
Kiểm tra nội bộ. Kiểm tra dấu hiệu của sự kiểm tra
nội bộ.
v1.0016101206
3. THỰC HIỆN THỬ NGHIỆM CƠ BẢN ĐỐI VỚI CHU TRÌNH MUA HÀNG VÀ THANH TOÁN
3.2. Kiểm tra chi tiết các nghiệp vụ 
3.1. Thực hiện thủ tục phân tích
3.3. Kiểm tra chi tiết số dư phải trả người bán
21
v1.0016101206
3.1. THỰC HIỆN THỦ TỤC PHÂN TÍCH
• So sánh chi phí mua hàng của kỳ này với kỳ trước để xem xét những biến động bất thường;
• So sánh hàng tồn kho thực tế mua về với hàng tồn kho đã được phê duyệt theo kế hoạch;
• So sánh số dư TK Phải trả người bán giữa kỳ này, năm này với kỳ trước, năm trước để xem
xét xu hướng biến động.
• Phân tích xu hướng tăng hoặc giảm hoặc kiểm tra tính hợp lý của các yếu tố chi phí giữa
các kỳ kế toán để phát hiện những biến động bất thường;
• Phân tích tỷ lệ chi phí mua hàng của từng tháng với nợ phải trả được ghi nhận trong từng
tháng hoặc với các khoản thực tế đã thanh toán.
Ngoài ra, việc phân tích có thể được thực hiện thông qua các mô hình phân tích mối liên hệ
giữa các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính. Ví dụ: So sánh số giờ công của công nhân sản
xuất với tổng lượng hàng hóa, nguyên vật liệu, dịch vụ đầu vào.
22
v1.0016101206
3.2. KIỂM TRA CHI TIẾT CÁC NGHIỆP VỤ - NGHIỆP VỤ MUA HÀNG
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các nghiệp vụ mua hàng
ghi sổ là của hàng hóa và
dịch vụ nhận được, phù
hợp với lợi ích cao nhất của
khách hàng (tính có căn cứ
hợp lý)
Xem xét lại sổ nhật ký mua hàng, sổ tổng hợp, và sổ chi
tiết các khoản phải trả đối với các số tiền lớn và không
bình thường.
Kiểm tra tính hợp lý và tính xác thực của các chứng từ
chứng minh (hoá đơn của người bán, báo cáo nhận hàng,
đơn đặt hàng và đơn kiến nghị).
Đối chiếu hàng tồn kho mua hàng với các sổ sách
thường xuyên.
Kiểm tra các tài sản hình thành từ mua hàng.
23
v1.0016101206
3.2. KIỂM TRA CHI TIẾT CÁC NGHIỆP VỤ - NGHIỆP VỤ MUA HÀNG (tiếp theo)
24
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các nghiệp vụ mua
hàng được phê chuẩn
(sự phê chuẩn)
Kiểm tra tính đúng đắn về phê chuẩn trên chứng từ minh chứng.
Các nghiệp vụ mua
hàng hiện có đều được
vào sổ (tính đầy đủ)
Đối chiếu hồ sơ các báo cáo nhận hàng với sổ nhật ký mua hàng.
Đối chiếu hồ sơ các biên lai với sổ nhật ký mua hàng.
Các nghiệp vụ mua
hàng được ghi sổ đều
được đánh giá đúng (sự
đánh giá)
• So sánh các nghiệp vụ ghi sổ trên sổ nhật ký mua hàng với
hóa đơn mua hàng, báo cáo nhận hàng và các chứng từ
minh chứng khác có liên quan.
• Tính lại để kiểm tra tính chính xác về mặt giấy tờ của các
hóa đơn của người bán kể cả các khoản chiết khấu và chi
phí vận chuyển (nếu có)
v1.0016101206
3.2. KIỂM TRA CHI TIẾT CÁC NGHIỆP VỤ - NGHIỆP VỤ MUA HÀNG (tiếp theo)
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các nghiệp vụ mua hàng
được phân loại đúng đắn
(sự phân loại)
So sánh sự phân loại với sơ đồ tài khoản tham chiếu theo hóa
đơn của người bán.
Các nghiệp vụ mua
hàng được ghi sổ đúng
lúc (tính kịp thời)
So sánh ngày của báo cáo nhận hàng và hóa đơn mua hàng
với ngày trên sổ nhật ký mua hàng.
Các nghiệp vụ mua
hàng được ghi sổ đúng
đắn trên sổ phụ các
khoản phải trả và sổ
kho; chúng được tổng
hợp đúng đắn (chuyển
sổ và tổng hợp)
Khảo sát tính chính xác về mặt giấy tờ bằng cách cộng tổng sổ
nhật ký và theo dõi quá trình chuyển sổ vào sổ cái tổng hợp với
sổ phụ các khoản phải trả và sổ kho.
25
v1.0016101206
3.2. KIỂM TRA CHI TIẾT CÁC NGHIỆP VỤ - NGHIỆP VỤ MUA HÀNG (tiếp theo)
26
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các khoản chi tiền mặt
ghi sổ là của hàng hóa
và dịch vụ thực tế nhận
được (tính có căn cứ
hợp lý)
• Xem lại sổ nhật ký chi tiền mặt sổ cái tổng hợp và các sổ
chi tiết khoản phải trả đối với các số tiền lớn và bất thường.
• Đối chiếu các chi phiếu đã lĩnh tiền với bút toán nhật ký mua
hàng liên quan và kiểm tra tên và số tiền của người được
thanh toán.
• Kiểm tra chữ ký phê chuẩn, tính đúng đắn của chữ ký hậu
của các chi phiếu đã lĩnh tiền và việc xoá sổ của ngân hàng.
Nghiệp vụ chi tiền mặt
được ghi sổ và được
phê chuẩn đúng đắn
(sự phê chuẩn)
Kiểm tra các chứng từ minh chứng như một phần của các khảo
sát nghiệp vụ mua hàng.
v1.0016101206
3.2. KIỂM TRA CHI TIẾT CÁC NGHIỆP VỤ - NGHIỆP VỤ MUA HÀNG (tiếp theo)
27
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các nghiệp vụ chi tiền mặt
được đánh giá đúng đắn (sự
đánh giá)
• So sánh các chi phiếu đã lĩnh tiền với sổ nhật ký
mua hàng và các bút toán chi tiền mặt liên quan.
• Tính lại các khoản chiết khấu tiền mặt.
• Lập một bằng chứng cho các khoản chi tiền mặt.
Các nghiệp vụ chi tiền mặt
được phân loại đúng đắn (sự
phân loại)
So sánh sự phân loại với sơ đồ tài khoản bằng cách
tham chiếu với các hóa đơn mua hàng và sổ nhật ký
mua hàng.
Các nghiệp vụ chi tiền mặt được
vào sổ đúng lúc (tính kịp thời)
• So sánh ngày trên các chi phiếu đã lĩnh tiền với sổ
nhật ký chi tiền mặt.
• So sánh ngày trên các chi phiếu đã lĩnh tiền với
ngày xoá sổ của ngân hàng.
Các nghiệp vụ chi tiền mặt
được phản ánh đúng đắn vào
sổ phụ các khoản phải thu;
chúng được tổng hợp đúng
đắn (chuyển sổ và tổng hợp)
Khảo sát tính chính xác về mặt giấy tờ bằng cách cộng
tổng số nhật ký và theo dõi các quá trình chuyển sổ vào
sổ cái tổng hợp và sổ phụ các khoản phải trả.
v1.0016101206
3.3. KIỂM TRA CHI TIẾT SỐ DƯ PHẢI TRẢ NGƯỜI BÁN 
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Tính hợp lý chung
Số dư tài khoản, các chi
tiết của các khoản phải
trả, các tài khoản tài sản
và chi phí liên quan đều
hợp lý.
• So sánh với số dư tài khoản chi phí năm trước.
• Xem xét các khoản phải trả nhằm phát hiện những khoản bất 
hợp lý như không có bên bán và các khoản phải trả có chịu lãi.
• Đối chiếu các khoản phải trả trong sổ hạch toán chi tiết với các 
năm trước.
28
v1.0016101206
3.3. KIỂM TRA CHI TIẾT SỐ DƯ PHẢI TRẢ NGƯỜI BÁN (tiếp theo)
29
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các khoản phải trả trong
danh sách thống nhất
với sổ hạch toán chi tiết
phải trả người bán. Số
tổng cộng được cộng
đúng và thống nhất với
sổ cái tổng hợp.
• Cộng tổng danh sách các khoản phải trả.
• Đối chiếu số tổng cộng với sổ cái tổng hợp.
• Đối chiếu các hóa đơn của từng người bán với sổ hạch toán 
chi tiết nhằm kiểm tra tên và số tiền.
Các khoản phải trả trong
sổ hạch toán chi tiết phải
có căn cứ hợp lý.
• Đối chiếu danh sách các khoản phải trả với các hóa đơn và 
các bảng liệt kê của người bán.
• Lấy xác nhận các khoản phải trả, chú trọng các khoản phải trả 
lớn và bất thường. Nếu không nhận được thư xác nhận lần 2 
thì thực hiện thủ tục kiểm toán thay thế.
v1.0016101206
3.3. KIỂM TRA CHI TIẾT SỐ DƯ PHẢI TRẢ NGƯỜI BÁN (tiếp theo)
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các khoản phải trả hiện
có đều ở trong danh
sách các khoản phải trả
(đầy đủ).
Kiểm tra chi tiết các khoản nợ ngoài kỳ.
Các khoản phải trả
trong danh sách được
đánh giá đúng đắn.
Thực hiện các thủ tục tương tự như đối với các khoản nợ ngoài kỳ 
và đối với tính có căn cứ hợp lý.
Các khoản phải trả
trong danh sách được
phân loại đúng đắn.
Kiểm tra sổ hạch toán chi tiết các khoản phải trả.
30
v1.0016101206
3.3. KIỂM TRA CHI TIẾT SỐ DƯ PHẢI TRẢ NGƯỜI BÁN (tiếp theo)
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các khoản phải trả hiện
có đều ở trong danh
sách các khoản phải trả
(đầy đủ).
Kiểm tra chi tiết các khoản nợ ngoài kỳ.
Các khoản phải trả
trong danh sách được
đánh giá đúng đắn.
Thực hiện các thủ tục tương tự như đối với các khoản nợ ngoài kỳ 
và đối với tính có căn cứ hợp lý.
Các khoản phải trả
trong danh sách được
phân loại đúng đắn.
Kiểm tra sổ hạch toán chi tiết các khoản phải trả.
31
v1.0016101206
3.3. KIỂM TRA CHI TIẾT SỐ DƯ PHẢI TRẢ NGƯỜI BÁN (tiếp theo)
32
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán
Các nghiệp vụ trong chu
kỳ mua hàng và thanh
toán được vào sổ đúng kỳ
• Thực hiện việc kiểm tra công nợ ngoài kỳ.
• Đối chiếu với số liệu kiểm toán chu trình Hàng tồn kho.
Các tài khoản trong chu
trình mua hàng và thanh
toán được trình bày
đúng đắn
Kiểm tra các khoản phải trả để đảm bảo nợ phải trả người bán, nợ
ngắn hạn và dài hạn (chịu lãi) được tách riêng.
v1.0016101206
GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
Những rủi ro có thể gặp phải:
• Đối với doanh nghiệp rủi ro đối với quy trình mua hàng và thanh toán là không mua được
đúng thứ doanh nghiệp cần, vào đúng thời điểm phù hợp và ở mức giá hợp lý. Các nghiệp
vụ thanh toán không đúng cho những mặt hàng doanh nghiệp thực mua.
• Đối với kiểm toán viên khi kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán thì rủi ro là không
đưa được ý kiến kiểm toán phù hợp về những tài khoản liên quan.
Trong trường hợp này gian lận có thể xảy ra đó là công ty Uquilo đã mua hóa đơn nhằm
tạo chi phí đầu vào khi thực tế những mặt hàng như vật liệu xây dựng hay thiết bị điện tử
không phải thứ công ty này mua thật sự.
 Thủ tục kiểm toán trong trường hợp này bao gồm:
• Thực hiện các thử nghiệm kiểm soát để đánh giá kiểm soát nội bộ của công ty Uquilo đối
với quy trình mua hàng và thanh toán.
• Chọn mẫu kiểm tra các nghiệp vụ mua hàng, đối chiếu với đơn đặt hàng, hợp đồng, hóa
đơn, phiếu nhập kho và các chứng từ thanh toán.
• Lập và gửi thư xác nhận công nợ phải trả.
• Kiểm tra các thủ tục thanh toán và thanh toán sau ngày khóa sổ.
33
v1.0016101206
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1
Mục tiêu tổng quát trong kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán là:
A. bảo đảm độ tin cậy của các tài khoản liên quan.
B. bảo đảm độ chính xác của các tài khoản liên quan.
C. đánh giá liệu những tài khoản liên quan có được phản ánh trung thực hợp lý theo đúng
chuẩn mực kế toán.
D. đánh giá liệu có gian lận trong việc thanh toán.
Trả lời:
• Đáp án đúng là: C. đánh giá liệu những tài khoản liên quan có được phản ánh trung thực và
hợp lý theo đúng chuẩn mực kế toán.
• Giải thích: Đích cần đạt tới của việc kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán là đưa ra ý
kiến về mức độ trung thực và hợp lý của các tài khoản có liên quan.
34
v1.0016101206
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
Quy trình mua hàng và thanh toán bắt đầu bằng việc:
A. phát hành phiếu yêu cầu mua hàng của bộ phận sử dụng.
B. thanh toán cho nhà cung cấp.
C. phát hành đơn đặt hàng.
D. lựa chọn nhà cung cấp.
Trả lời:
• Đáp án đúng là: A. phát hành phiếu yêu cầu mua hàng của bộ phận sử dụng.
• Giải thích: Nhằm đạt được mục tiêu đơn vị sẽ mua được đúng thứ đơn vị cần, bộ phận sử
dụng cần đưa ra phiếu yêu cầu mua hàng trước khi thực hiện các công việc tiếp theo của
chu trình.
35
v1.0016101206
CÂU HỎI TỰ LUẬN
Nêu thủ tục kiểm toán để khẳng định tính đúng kỳ kế toán trong việc ghi nhận các nghiệp
vụ mua hàng?
Gợi ý trả lời: Để khẳng định tính đúng kỳ kế toán trong việc ghi nhận có nghiệp vụ mua hàng;
KTV thường tiến hành kiểm tra các nghiệp vụ mua hàng trước và sau ngày khóa sổ kế toán một
số ngày. Việc chọn trước bao nhiêu ngày còn tùy thuộc vào từng công ty kiểm toán. Ví dụ có
những công ty yêu cầu KTV kiểm tra các nghiệp vụ mua hàng trước và sau ngày khóa sổ kế
toán 5 ngày.
36
v1.0016101206
TÓM LƯỢC CUỐI BÀI
Trong bài học này chúng ta đã cùng nhau trao đổi các vấn đề sau:
• Đặc điểm chu trình mua hàng và thanh toán với kiểm toán tài chính;
• Thực hiện thử nghiệm kiểm soát đối với chu trình mua hàng và thanh toán;
• Thực hiện thử nghiệm cơ bản đối với chu trình mua hàng và thanh toán.
Kết thúc bài này chúng ta đã đạt được các mục tiêu sau:
• Hiểu được những nội dung cơ bản nhất của chu trình mua hàng và thanh toán với kiểm
toán tài chính như chức năng của chu trình, mục tiêu kiểm toán;
• Hiểu rõ các thủ tục kiểm toán được thực hiện khi thực hiện thử nghiệm kiểm soát;
• Hiểu rõ các thủ tục kiểm toán được thực hiện khi thực hiện thử nghiệm cơ bản (bao
gồm kiểm tra chi tiết các nghiệp vụ mua hàng và thanh toán; kiểm tra chi tiết số dư phải
trả người bán).
37