Bài giảng Hệ điều hành Linux - Chương 2: Lệnh và tiện ích trên Linux - Lương Minh Huấn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN
CHƯƠNG 2: LỆNH VÀ TIỆN ÍCH TRÊN 
LINUX
GV: LƯƠNG MINH HUẤN
NỘI DUNG
PHẦN 1: LỆNH TRONG LINUX
PHẦN 2: TIỆN ÍCH TRONG LINUX
PHẦN 1: LỆNH TRONG LINUX
Tập tin và thư mục trong Linux
Đường dẫn tương đối và đường dẫn tuyệt đối
Các thao tác trên tập tin
Các thao tác trên thư mục
Nén và giải nén
Kênh chuẩn trên Linux
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
Tên tập tin và thư mục gồm một loạt những chữ, số, và vài dấu
cách đi liền nhau.
Tên tập tin và thư mục được chứa khỏang trắng, nhưng phải có ký
đi trước.
 VD: John Smith John\ Smith
Tên tập tin và thư mục có phân biệt hoa thường
Tên tập tin và thư mục không được chứa bất kỳ ký tự nào mang ý nghĩa
đặc biệt với shell chương trình. VD: /
Tập tin có dấu . phía trước là tập tin ẩn
 VD: .a.txt
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
Hệ điều hành Linux coi tất cả đều là các tệp tin (file) thậm chí cả 
các thiết bị cũng như ổ đĩa. 
Nó quản lý tất cả trên một "hệ thống tệp tin" duy nhất, bắt đầu ở 
gốc là một thư mục "root" và đây là thư mục ở mức cao nhất
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
Thư mục Chức năng
/bin, /sbin Chứa tập tin nhị phân hỗ trợ việc boot và thực thi lệnh
/boot Chứa linux kernel, file ảnh hỗ trợ load hệ điều hành
/lib Chứa các file thư viện chia sẻ cho các tập tin nhị phân
/usr/local Chứa thư viện, phần mềm chia sẻ cho các máy trong mạng
/tmp Chứa các file tạm
/dev Chứa các tập tin thiết bị
/etc Chứa các tập tin cấu hình hệ thống
/home Chứa home directory của người dùng
/root Home directory của user root
/usr Chứa các tập tin chương trình được cài đặt trong hệ thống
/var Chứa các log file, mailbox của người dùng
/mnt Chứa mount_point các thiết bị được mount trong hệ thống
/proc Lưu trữ thông tin về kernel
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
Tập tin trong Linux không cần phần mở rộng (extension) như
Windows
Phân biệt tập tin và thư mục:
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
Một số ký hiệu đặc biệt trong Linux
Dấu chấm đơn “.” chỉ thư mục hiện hành, 
Dấu chấm đôi “..” chỉ thư mục cha của thư mục hiện hành. 
Dấu “~” chỉ thư mục gốc của người dùng
VD: đăng nhập với người dùng SV
 cd ~
 cd /home/SV
I. TẬP TIN VÀ THƯ MỤC TRONG LINUX
Dấu nhắc lệnh
# người quản trị
$ người dùng thường
II. ĐƯỜNG DẪN TUYỆT ĐỐI VÀ TƯƠNG ĐỐI
Đường dẫn tuyệt đối
 Cho biết được vị trí chính xác của tập tin trong hệ thống
so với thư mục gốc (/)
 VD: /home/txt hay /etc hay /tmp/SV/test 
Đường dẫn tương đối
 Chỉ đến vị trí của tập tin so với thư mục hiện hành
 VD: nếu ta đang ở /tmp/. Ta có SV/test là một đường dẫn tương
đối (giả sử ta có /tmp/Sv/test)
II. ĐƯỜNG DẪN TUYỆT ĐỐI VÀ TƯƠNG ĐỐI
III. THAO TÁC TRÊN TẬP TIN
Lệnh cat
Lệnh more
Lệnh copy
Lệnh di chuyển
Lệnh xóa tập tin, thư mục
Lệnh tìm kiếm tập tin
Lệnh tìm một chuỗi trong nội dung tập tin
III.1 LỆNH CAT
Lệnh cat: dùng hiển thị nội dung tập tin
Cú pháp : #cat 
Lệnh cat còn dùng để tạo tập tin. Ta có thể dùng dấu > hoặc >> 
(dấu > sẽ tạo mới, dấu >> sẽ nối tiếp vào nội dung có sẵn). Nhấn
CTRL-d để kết thúc.
III.1 LỆNH CAT
Ví dụ: 
III.2 LỆNH MORE
Lệnh more: xem nội dung tập tin theo từng trang
Cú pháp : #more 
Ví dụ: #more /mnt/sinhvien.txt
III.3 LỆNH COPY
Lệnh cp: sao chép, đổi tên tập tin, thư mục
Cú pháp : #cp 
Ví dụ: 
III.4 LỆNH DI CHUYỂN
Lệnh mv: di chuyển và đổi tên tập tin.
Cú pháp : #mv 
Ví dụ: 
III.5. LỆNH XÓA TẬP TIN, THƯ MỤC
Lệnh rm: xóa tập tin, thư mục.
Cú pháp : #rm [option] 
III.6. LỆNH TÌM KIẾM TẬP TIN
Lệnh find: tìm kiếm tập tin, thư mục thỏa mãn điều kiện
Cú pháp : #find [đường dẫn] -name [tên tập tin/thư mục
Một số các chuỗi tìm kiếm :
-name : tìm theo tên tập tin.
-iname : tìm theo tên tập tin không phân biệt hoa thường
-size n : tìm theo kích thước tập tin.
-user uname : tìm các tập tin được sở hữu bởi uname.
 * viết tắt cho nhóm ký tự
 ? viết tắt cho 1 ký tự
III.6. LỆNH TÌM KIẾM TẬP TIN
Ví dụ: 
III.7 LỆNH TÌM MỘT CHUỖI TRONG TẬP TIN
Lệnh grep: tìm một chuỗi trong nội dung tập tin
Cú pháp : #grep [expression] [filename]
#grep “nguyen” /mnt/DuLieu/ThongTinSV.txt : tìm
xem có dòng nào có chữ nguyen trong file ThongTinSV.txt
IV. CÁC THAO TÁC TRONG THƯ MỤC
Lệnh xác định vị trí thư mục hiện hành
Lệnh thay đổi thư mục hiện hành
Lệnh tạo thư mục mới
Lệnh liệt kê nội dung thư mục
Lệnh xóa thư mục rỗng
IV.1. LỆNH XEM THƯ MỤC HIỆN HÀNH
Lệnh pwd: (Print Working Directory) xác định vị trí thư mục
hiện hành
Cú pháp: #pwd
IV.2. LỆNH THAY ĐỔI THƯ MỤC HIỆN HÀNH 
Lệnh cd: (Change Directory) thay đổi thư mục hiện hành
Cú pháp: #cd [thư mục]
#cd /mnt
IV.3. LỆNH TẠO THƯ MỤC MỚI
Lệnh mkdir: (Make Directory) tạo thư mục mới
Cú pháp: #mkdir [thư mục]
#mkdir /mnt/DuLieu
#mkdir /mnt/DuLieuQuanTrong
#mkdir /mnt/DuLieuTam
#mkdir /mnt/a\ b tạo thư mục ‘a b’. \ dùng trước
tự đặc biệt
-p: (parents) nếu muốn tạo ra nhiều thư mục cùng lúc nếu chưa
tồn tại
IV.3. LỆNH TẠO THƯ MỤC MỚI
VD: #mkdir -p /a/b/c/d : thì sẽ tạo lần lượt các thư mục a, b, c, d
IV.4. LỆNH LIỆT KÊ NỘI DUNG THƯ MỤC
Lệnh ls: (LiSt) liệt kê nội dung thư mục. (ll)
Cú pháp: #ls [tùy chọn] [thư mục]
Một số tùy chọn:
 ls –x hiển thị trên nhiều cột.
 ls –l (long listing format) hiển thị chi tiết các thông tin của tập tin.
 ls –a (all) hiển thị tất cả các tập tin kể cả tập tin ẩn. Tập tin ẩn
tập tin có dấu chấm (.) trước tên
#ls /mnt
#ls /
IV.5. LỆNH XÓA THƯ MỤC RỖNG
Lệnh rmdir: (Remove Directory) xóa thư mục rỗng.
Cú pháp: #rmdir [thư mục]
#rmdir /mnt/DuLieuTam
V. NÉN VÀ GIẢI NÉN
Lệnh gzip/gunzip : Nén và giải nén các tập tin.
Cú pháp : #gzip/gunzip [tùy chọn] [tên tập tin]
Ví dụ:
#gzip /mnt/DuLieu/ThongTinSV.txt
/mnt/DuLieuQuanTrong/SV.txt nén đồng thời 2 file 
ThongTinSV.txt thành file ThongTinSV.txt.gz và SV.txt thành
SV.txt.gz
V. NÉN VÀ GIẢI NÉN
#cp /mnt/DuLieu/ThongTinSV.txt.gz /mnt
#gunzip /mnt/ThongTinSV.txt.gz
#gzip -r /mnt/DuLieu/ (recursive) sẽ nén tất cả các tập tin trong
thư mục dữ liệu, mỗi tập tin thành một file
#unzip /mnt/a.zip giải nén file zip
V. NÉN VÀ GIẢI NÉN
Có thể chỉ ra mức độ nén cho gzip, sử dụng tùy chọn–fast hoặc
chọn –best để cung cấp tỉ lệ nén cao và thấp.
V. NÉN VÀ GIẢI NÉN
Lệnh tar (Tape ARchive): Gom và bung những tập tin, thư mục
Cú pháp : #tar [tùy chọn] [tập tin đích] [nguồn]
-c (Create), –f (File), –v (Verbose) thường được sử dụng với –
–f để hiển thị danh sách các file đang được đưa vào trong archive,
–x(eXtract) , -t (list) để liệt kê nội dung bên trong archive
Nên sử dụng đường dẫn tương đối khi sử dụng lệnh tar. Khi
dụng đường dẫn tuyệt đối cho các file cần gom thì tự động sẽ được
bỏ đi dấu ‘/’.
V. NÉN VÀ GIẢI NÉN
Ví dụ:
V. NÉN VÀ GIẢI NÉN
Thêm chữ z (cho gzip) và j (cho bz2) vào trước các tham số để
thực hiện thêm chức năng nén
VI. KÊNH CHUẨN TRÊN LINUX
Linux cung cấp 3 kênh nhập/xuất chuẩn cho chương trình:
 Standard Input (STDIN) - Kênh nhập chuẩn
 Standard Output (STDOUT) - Kênh xuất chuẩn
 Standard Error (STDERR) - Kênh lỗi chuẩn
VI. KÊNH CHUẨN TRÊN LINUX
STDIN: mặc định là thông tin được đưa vào từ bàn phím (kênh
STDOUT: mặc định xuất thông tin ra màn hình hay terminal 
(kênh 1)
STDERR: chứa các thông tin cảnh báo, thông tin lỗi, mặc định
xuất thông tin ra màn hình hay terminal (kênh 2)
VI. KÊNH CHUẨN TRÊN LINUX
Ký tự chuyển hướng
 > : chuyển hướng STDOUT vào file
 2> : chuyển hướng STDERR vào file
 &> : chuyển hướng tất cả vào file
 >> : mở rộng nội dung file
 < : chuyển hướng STDIN từ file
VI. KÊNH CHUẨN TRÊN LINUX
 VD: 
• find /etc –name passwd > find.out
• find /etc –name passwd 2> find.err
• find /etc –name passwd &> find.all
• find /etc –name passwd > find.out 2> find.err
• find /etc –name passwd 2> /dev/null: sử dụng khi không cần quan
tâm đến vấn đề xuất ra màn hình
• find /etc –name shadow >> find.out
• tr ‘A-Z’ ‘a-z’ < /etc/passwd
KÝ TỰ ĐẶC BIỆT TRÊN CHUỖI
Ký tự đường ống ( Pipe)
 command 1 | command 2
 Gởi STDOUT của command 1 vào STDIN của command 2
 STDERR không sử dụng trong Pipe
 Ví dụ:
• ls –la | grep abc.txt
KÝ TỰ ĐẶC BIỆT TRÊN CHUỖI
Ký tự đường ống ( Pipe)
2>&1: chuyển hướng STDERR vào STDOUT
• VD: find /etc –name passwd 2>&1 | less
 ( ) : kết hợp STDOUT của nhiều chương trình
• VD: (cal 2011 ; cal 2012) | less
 command1 | tee filename | command2: lưu STDOUT của command1 vào filename
đồng thời đưa tiếp STDOUT đó qua pipe vào command2 xử lý
• VD: ls –l /etc | tee list.txt | grep passwd
KÝ TỰ ĐẶC BIỆT TRÊN CHUỖI
Ký tự đặc biệt khác
 ^: đại diện cho ký tự đầu dòng
 $: đại diện cho ký tự cuối dòng
 [abc]: ký tự thuộc a hay b hay c
 [^abc]: ký tự không thuộc a hay b hay c
• VD: grep ^[Kk]hanh /etc/passwd: tìm kiếm cụm từ ‘Khanh’ hoặc
‘khanh’ trong /etc/passwd
PHẦN 2: TIỆN ÍCH TRÊN LINUX
TRÌNH SOẠN VĂN BẢN
TIỆN ÍCH SETUP
TIỆN ÍCH FDISK
THEO DÕI THÔNG TIN MẠNG
TIỆN ÍCH LYNX
PHÂN TÍCH ĐĨA
THEO DÕI HỆ THỐNG
QUẢN LÝ LOG
TIỆN ÍCH MAIL
I. TRÌNH SOẠN THẢO VĂN BẢN 
Linux cung cấp nhiều trình soạn thảo văn bản như: gedit, emacs, 
nano, gvim, vim, vi
 gedit và nano: dễ sử dụng, tương tự notepad của Window
 Emacs: thường được ứng dụng để lập trình trên Linux
 vi/vim: trình soạn thảo thông dụng với các nhà quản trị mạng
 gvim: graphic vim
I. TRÌNH SOẠN THẢO VĂN BẢN 
gedit
 Chỉ sử dụng được khi cài gói giao diện vào Linux
I. TRÌNH SOẠN THẢO VĂN BẢN 
nano: thông thường nano có sẳn trong các gói cài đặt của Linux, 
tuy nhiên, ta có thể cài đặt bổ sung nó bằng câu lệnh:
 CentOS: yum install nano
 Ubuntu: apt-get install nano
I. TRÌNH SOẠN THẢO VĂN BẢN 
Trình soạn thảo VIM: hay còn gọi là vi, dùng để soạn thảo tập
mới, xem hay sửa đổi nội dung tập tin.
Cú pháp : #vi 
#vi 
Command
Mode
Text
Mode
Lệnh cơ bản:
dd : Xóa dòng
x : Xóa ký tự
yy : copy dòng
p : paste dòng
/: Tìm chuỗi
:x : Lưu và thoát
:q : Thoát không lưu
:x, :q, :q!
i, a
I. TRÌNH SOẠN THẢO VĂN BẢN 
Có hai chế độ làm việc: soạn thảo và lệnh.
 Chuyển chế độ lệnh sang chế độ soạn thảo: nhấn các phím i, a 
 Chuyển chế độ soạn thảo sang chế độ lệnh: nhấn phím ESC và
đó là các lệnh thao tác.
• Nhóm lệnh di chuyển con trỏ
• Nhóm lệnh xóa
• Nhóm lệnh thay thế
• Nhóm lệnh tìm kiếm
• Nhóm lệnh tìm kiếm và thay thế
• Nhóm lệnh sao chép
• Nhóm lệnh thao tác trên tập tin
 Trình tiện ích này được cung cấp để hổ trợ cài đặt thiết bị, thiết
cấu hình mạng.
 Khởi động : #setup
II. TIỆN ÍCH SETUP
Là trình tiện ích cho phép quản lý ổ cứng: tạo mới, xem thông tin
và xóa các partition trong hệ thống.
Cú pháp: #fdisk 
Một số lệnh fdisk cơ bản:
/dev/hda hay
/dev/sda
Lệnh Diễn giải
p Liệt kê danh sách các partition
n Tạo một partition mới
d Xóa partition
q Thoát khỏi tiện ích Setup
w Lưu lại quá trình thay đổi
a Thiết lập boot partition
t Thay đổi system partition ID
l Liệt kê loại partition
III. TIỆN ÍCH FDISK
 Để sử dụng tiện ích này ta chọn Applications -> Internet ->
Wireshark Network Analyzer
 Trên CentOS, ta phải cài bằng câu lệnh:
 #yum -y install wireshark-gnome
IV. THEO DÕI THÔNG TIN MẠNG
 Chọn Capture -> Interfaces để chọn cụ thể card
mạng cần theo dõi.
 Chọn Start để bắt đầu theo dõi gói tin.
IV. THEO DÕI THÔNG TIN MẠNG
V. TIỆN ÍCH LYNX
 Đây là tiện ích cho phép duyệt web và kiểm tra thư điện tử có
diện text.
Cú pháp: #lynx 
Ví dụ: #lynx webmail.tatavietnam.vn
VI. PHÂN TÍCH ĐĨA
 Để sử dụng tiện ích, ta chọn Applications -> System Tools ->
Usage Analyzer
 Chọn Scan Home để xem thông tin chi tiết trong home directory
người dùng.
VII. THEO DÕI HỆ THỐNG
 Để sử dụng tiện ích, ta chọn Applications -> System Tools
System Monitor
VII. THEO DÕI HỆ THỐNG
 Resouces cho ta theo dõi được thông tin CPU, MEM, SWAP,
Network đang được sử dụng
VIII. QUẢN LÝ LOG
 Linux cung cấp tiện ích System Log Viewer để theo dõi và quản
log file cho hệ thống. Để xem log file ta chọn Applications
System Log
IX. TIỆN ÍCH MAIL
Lệnh mail để gửi và nhận mail. Cú pháp để gửi một Email:
$mail [-s subject] [-c cc-addr] [-b bcc-addr] to-addr
IX. TIỆN ÍCH MAIL
Ngoài ra, ta còn có thể sử dụng các trình duyệt như ThunderBird
hay Revolution để quản lý email như là Outlook của windows.