Bài giảng Bệnh nội khoa thú y - Phan Thị Hồng Phúc

ăng điều tiết thân nhiệt: 
Khả năng điều tiết thân nhiệt của gia súc non rất kém, do đó gia súc non rất 
nhạy cảm với sự thay đổi khí hậu bên ngoài, nhất là nhiệt độ lạnh dễ làm cho gia 
súc non bị bệnh. Ở gia súc non 15 - 20 ngày tuổi, thân nhiệt mới dần ổn định. 
- 210 - 
Với tất cả những đặc điểm trên, gia súc non dễ bị nhiễm bệnh, gây ảnh 
hƣởng đến năng suất và chất lƣợng đàn gia súc. 
BỆNH VIÊM RUỘT CỦA GIA SÚC NON 
(Dispepsia) 
1. Đặc điểm 
Đây là bệnh kém tiêu hoá của dạ dày lợn và ruột non của gia súc. Thƣờng 
gặp nhất là bệnh ỉa phân trắng của lợn con và bê nghé. Bệnh đƣợc chia làm 2 thể: 
thể đơn giản mang tính chất viêm thông thƣờng và thể nhiễm độc do kế phát các 
vi trùng có sẵn trong đƣờng ruột gây nên. 
 Nguyên nhân 
 Do bản thân gia súc non: 
 Do sự phát dục của bào thai kém. 
 Do những đặc điểm sinh lý bộ máy tiêu hoá của gia súc non nhƣ: dạ dày 
và ruột của lợn con trong ba tuần đầu chƣa có khả năng tiết dịch vị, thức ăn trực 
tiếp kích thích vào niêm mạc mà tiết dịch, trong dịch vị chƣa có axit HCl, hàm 
lƣợng và hoạt tính của men pepsin ít. 
 Do hệ thống thần kinh của gia súc non chƣa ổn định nên kém thích nghi 
với sự thay đổi của ngoại cảnh. 
 Gia súc non trong thời kỳ bú sữa có tốc độ phát triển về cơ thể rất nhanh, 
đòi hỏi phải cung cấp đầy đủ đạm, khoáng, vitamin. Trong khi đó sữa mẹ ngày 
càng giảm về số lƣợng và chất lƣợng, nếu không bổ sung kịp thời, gia súc non dễ 
bị còi cọc và nhiễm bệnh. 
- Do gia súc mẹ: 
 Không đƣợc nuôi dƣỡng đầy đủ khi mang thai. 
 Trong thời gian nuôi con không đủ thức ăn hoặc bị bệnh. 
 Cho gia súc mẹ ăn nhiều thức ăn khó tiêu. 
 Gia súc mẹ động dục trong thời gian cho con bú. 
- Do ngoại cảnh: 
 Do vệ sinh kém, gia súc non ít đƣợc vận động và tắm nắng. 
 Do vi trùng xâm nhập. 
 Do ký sinh trùng. 
Trong những nguyên nhân kể trên thì yếu tố chăm sóc, nuôi dƣỡng đóng 
vai trò quyết định. 
- 211 - 
3. Cơ chế sinh bệnh 
Khi bị bệnh, đầu tiên dạ dày giảm tiết dịch vị, độ axit chlohydric giảm, làm 
giảm khả năng diệt trùng và giảm khả năng tiêu hoá protit. Khi độ kiềm trong 
đƣờng tiêu hoá tăng cao, tạo điều kiện cho các loại vi khuẩn trong đƣờng ruột 
phát triển mạnh, làm thối rữa các chất chứa trong đƣờng ruột và sản sinh nhiều 
chất độc. Những sản phẩm trên kích thích vào niêm mạc ruột làm tăng nhu động, 
con vật sinh ra ỉa chảy. Khi bệnh kéo dài, con vật bị mất nƣớc gây nên rối loạn 
trao đổi chất, làm cơ thể nhiễm độc toan hoặc mất cân bằng các chất điện giải, 
làm cho bệnh trở nên trầm trọng, gia súc có thể chết. 
 Triệu chứng 
 Lợn con ỉa phân trắng 
 Lợn con từ 5 - 25 ngày tuổi thƣờng dễ mắc bệnh. Trong 1 - 2 ngày đầu 
mắc bệnh, lợn vẫn bú và chạy nhảy nhƣ thƣờng. Phân táo nhƣ hạt đậu xanh, nhạt 
màu. Sau đó phân lỏng dần, có màu vàng hoặc trắng, có bọt và chất nhầy, mùi 
tanh khắm. Con vật bú ít hoặc bỏ bú, lông xù và dựng, da nhăn nheo, nhợt nhạt, 
đuôi và khoeo dính đầy phân. Vật bị bệnh từ 5 - 7 ngày, cơ thể quá kiệt sức dẫn 
đến chết. Nếu lợn con qua khỏi thì chậm lớn, còi cọc. 
- Bê nghé ỉa phân trắng 
 Bê nghé thƣờng mắc bệnh này sau khi sinh ra 10 - 15 ngày, thậm chí còn 
sớm hơn. Con vật đi ỉa lỏng mùi chua nhƣng vẫn bú và đi lại đƣợc. Sau vài ngày 
con vật biểu hiện rõ triệu chứng toàn thân nhƣ sốt 40 - 41
0
C, giảm ăn, thích nằm, 
phân lỏng, có màu hơi xanh, mùi tanh khắm, bụng chƣớng to, thở nông và nhanh, 
tim đập nhanh và yếu. Bệnh nặng gia súc có thể bị hôn mê, nhiệt độ hạ rồi chết. 
 Điều trị 
Nguyên tắc: chữa sớm và tích cực 
Lợn con phân trắng 
 Hộ lý: Khi mới phát hiện lợn con mắc bệnh cần hạn chế bú mẹ, có điều 
kiện thì tách riêng lợn bị bệnh để theo dõi và điều trị. Kiểm tra lại vệ sinh chuồng 
trại và chế độ chăm sóc, chú ý đến nhiệt độ và độ ẩm của chuồng nuôi. 
 Điều trị: 
 Dùng thuốc làm se niêm mạc ruột: cho uống các chất có tanin để làm se 
niêm mạc ruột và diệt khuẩn nhƣ nƣớc lá ổi, quả hồng xiêm xanh, bột tanin, búp 
xim... 
 Dùngkháng sinh cầm ỉa chảy: dùng một trong các loại kháng sinh sau: 
 Sunfaguanidin 0,5 - 1 g/con/ngày. Cho uống. 
 Sunfathiazin 10% 2 - 5 ml/con/ ngày. Tiêm dƣới da. 
- 212 - 
 Streptomycin 20 - 30mg/kg TT, tiêm 2 lần /ngày, liên tục 2 - 3 ngày. 
(dùng loại thuốc này dễ gây còi cọc sau điều trị). 
 Kanamycin 10 - 15 mg/kg TT, tiêm 2 lần /ngày, liên tục 3 - 5 ngày. 
 Neomycin 25 - 50mg/kgTT/ngày, cho uống liên tục 3 - 4 ngày. 
 Spectam 25 mg/kgTT, tiêm bắp 2 lần /ngày, liên tục 3 ngày.... 
 Dùng thuốc điều chỉnh sự cân bằng trong đƣờng ruột: Cho uống canh trùng 
B. subtilis liều 10ml/con cho lợn 3 - 15 ngày tuổi, 15 m l/con ở lợn 15 - 30 ngày tuổi. 
Bệnh bê, nghé ỉa phân trắng 
 Hộ lý: Cách ly những con bệnh, hạn chế cho bú (thậm chí bắt nhịn bú từ 
8 - 12 giờ ) cho uống nƣớc đƣờng pha muối hoặc dung dịch orezol. 
 Điều trị: 
 Dùng thuốc kháng sinh để chống nhiễm khuẩn đƣờng ruột: có thể dùng 
các loại kháng sinh sau: 
 Sulfaguanidin 0,1 - 0,2g/kg TT, uống 2 - 3 lần trong ngày, liên tục 3 - 5 
ngày. Cả liệu trình không dùng quá 20 - 24 g thuốc. 
 Streptomycin: tiêm bắp liều 10 - 15 mg/kg TT, ngày 2 lần, liên tục 3 - 5 
ngày. Hoặc cho uống 20 - 30 mg/kg TT, ngày 2 lần, liên tục 2 - 3 ngày. 
 Kanamycin: tiêm bắp 1 ml /15 - 30 kg TT, ngày 2 lần, liên tục 3 - 5 ngày. 
 KMnO4 0,05%: cho uống 500ml/ngày/con. 
 Biomycin 0,02g/kg TT, cho uống ngày 2 lần, liên tục 2 - 3 
ngày. - Dùng thuốc tăng cƣờng trợ sức, trợ lực 
Thuốc (ml/con) Liều lƣợng 
Dung dịch glucoza 20% 300 - 400ml 
Cafein natri benzoat 20% 5 -10 ml 
Canxi clorua 10% 30 - 40 ml 
Urotropin 10% 30 - 50 ml 
Vitamin C 5% 10 ml 
 Trƣờng hợp bê nghé ỉa phân trắng do giun đũa thì dùng thuốc tẩy: tinh 
dầu giun, piperazin, santonin, mebendazol hoặc dùng 5 - 7 hạt cau và 3 - 5 g diêm 
sinh đun nƣớc cho uống. 
 Phòng bệnh 
 Chú ý phòng chống lạnh, ẩm và bẩn cho gia súc non. 
 213 - 
 Chăm sóc tốt gia súc cái khi mang thai, cho gia súc non tập ăn sớm, chú ý 
bổ sung thêm vào khẩu phần khoáng vi lƣợng và vitamin. Với lợn con, dùng 
Dextran Fe tiêm để kích thích sinh trƣởng và phát triển. 
BỆNH VIÊM PHỔI CỦA GIA SÚC NON 
(Pneumonia of the suckling animal) 
1. Đặc điểm 
Bệnh viêm phổi của gia súc non thƣờng ở dạng phế quản phế viêm hoặc 
thuỳ phế viêm. 
 Nguyên nhân 
 Nguyên nhân nguyên phát 
Chủ yếu do nuôi dƣỡng và chăm sóc kém, dẫn đến sức đề kháng của gia 
súc non giảm, vi trùng dễ xâm nhập vào cơ thể gây bệnh. 
- Nguyên nhân kế phát 
 Do kế phát từ các bệnh truyền nhiễm: dịch tả, phó thƣơng hàn, tụ huyết 
trùng. 
 Do kế phát từ bệnh nội khoa: viêm dạ dày, viêm ruột. 
 Do kế phát từ bệnh ký sinh trùng: giun phổi, giun đũa... 
 Cơ chế sinh bệnh 
Cơ thể của gia súc non thích ứng với ngoại cảnh rất kém, nếu điều kiện 
chăm sóc và nuôi dƣỡng không tốt sẽ làm cho sức đề kháng của cơ thể giảm. Khi 
đó các vi sinh vật gây bệnh từ ngoài không khí vào cơ thể, hoặc các vi sinh vật ký 
sinh sẵn trong đƣờng hô hấp phát triển, gây nên quá trình bệnh lý. 
Do tác động của vi khuẩn, gia súc non sốt, cơ thể mất nƣớc, mất muối. 
Đồng thời, do sốt cao quá trình phân giải protit trong cơ thể tăng, làm độ pH của 
máu giảm, gia súc dễ bị nhiễm độc toan. Mặt khác, các chất phân giải trong cơ thể 
cùng với các độc tố của vi khuẩn gây rối loạn tuần hoàn ở phổi, gây xung huyết 
phổi và viêm phổi. Khi viêm phổi, cơ thể thiếu oxy làm tim đập nhanh và mạnh, 
dẫn đến suy tim. Do sốt làm cơ năng tiết dịch và vận động của ruột giảm, làm gia 
súc kém ăn, bỏ ăn. Trong nƣớc tiểu xuất hiện albumin niệu. 
Cuối kỳ bệnh, gia súc thƣờng bị bại huyết, cơ năng điều tiết của thần kinh 
trung khu giảm sút. Cuối cùng, trung khu hô hấp và tuần hoàn bị tê liệt làm gia 
súc chết. 
- 214 - 
4. Bệnh tích 
Bệnh tích viêm phổi thuộc thể phế quản phế viêm, thuỳ phế viêm hay hợp 
của hai thể. Bệnh thƣờng biểu hiện nhiều ở thuỳ tim, thuỳ đỉnh và thuỳ đáy của 
phổi, có khi phổi bị dính vào lồng ngực. 
Trong nhiều trƣờng hợp gia súc còn bị viêm ruột, các hạch lâm ba sƣng, 
xuất huyết. 
5. Triệu chứng 
Bệnh có hai thể cấp tính và mãn tính 
- Thể cấp tính 
Gặp ở những gia súc vài tuần tuổi. Gia súc sốt cao 41
0
C, uể oải, thích nằm, 
ăn giảm, mũi khô, đầu gục sát đất, lông xù, ho. Vật thở gấp và thở nông, có nƣớc 
mũi chảy ở hai bên lỗ mũi, nƣớc mũi có thể loãng hay đặc. Khi bị chứng bại huyết 
thì toàn thân run rẩy; niêm mạc mắt, mũi, miệng lấm tấm xuất huyết. Tim đập 
nhanh và mạnh, sau yếu dần. Nếu kế phát viêm ruột, gia súc ỉa lỏng, phân thối 
khắm và lẫn chất nhầy. 
Gõ vùng phổi thấy xuất hiện vùng âm đục, nghe thấy âm phế quản bệnh lý, 
tiếng ran, âm vò tóc. 
Kiểm tra X quang thấy vùng phổi đậm ở thuỳ đỉnh và thuỳ tim. Kiểm tra 
máu, số lƣợng bạch cầu tăng, độ dự trữ kiềm giảm, cuối kỳ bệnh lƣợng hồng cầu 
và huyết sắc tố giảm. 
- Thể mãn tính 
Gặp ở gia súc trƣởng thành. Vật sốt nhẹ, thỉnh thoảng ho. Gõ phổi không 
thấy xuất hiện âm đục, nghe phổi có khi thấy tiếng ran. Gia súc chậm lớn, ngày 
một gầy dần. 
 Tiên lƣợng 
 Nếu bệnh kéo dài 3 - 5 ngày không khỏi thì gia súc khó khỏi bệnh, 
thƣờng bị chết. 
 Bệnh ở thể mãn tính kéo dài hàng tuần, hàng tháng, điều trị khó khỏi. 
 Nếu viêm phổi chuyển sang bại huyết, kế phát viêm ruột và viêm phổi 
hoá mủ thì rất khó chữa. 
 Điều trị 
* Hộ lý: 
- 215 - 
 Cho gia súc ở nơi ấm áp, thoáng khí, tránh lạnh và ẩm. 
 Dùng dầu nóng xoa vùng ngực. 
* Điều trị 
- Dùng kháng sinh để điều trị: 
+ Penicillin 10.000 - 15.000 UI/kg TT/lần. Tiêm bắp ngày 2 lần, liên tục 3 - 5 
ngày. 
 Ampicillin: Tiêm bắp 10mg/kgTT/ngày, liên tục 3 - 5 ngày. 
 Streptomycin, liều 10- 15 ml/kgTT/lần, ngày 2 lần, liên tục 3 - 5 ngày. 
Có thể phối hợp với 10.000 UI Penicillin để tăng hiệu quả điều trị. 
 Kanamycin, tiêm bắp liều 10- 15 mg/kgTT/lần, ngày 2 lần, liên tục 3 - 5 ngày. 
 Gentamycin, tiêm bắp liều 10 mg/kgTT/lần, ngày 2 lần, liên tục 3 - 4 ngày. 
 Dùng thuốc giảm sốt: theo đơn thuốc sau: Chlorua natri 0,9 g; Piramydon 
2g; Novocain 3g; Nƣớc cất 100ml, tiêm tĩnh mạch. Hoặc dùng Analgin 10%. 
 Dùng thuốc trợ sức, trự lực, tăng cƣờng sức đề kháng và giải độc 
Thuốc (liều/con) Trâu, bò Bê, nghé, dê, cừu Chó, 
lợn 
Dung dịch glucoza 20% 1 - 2 lít 0,3 - 0,4 lít 0,1 - 
0,15 lít 
Cafein natri benzoat 20% 20ml 5 -10ml 1 - 3ml 
Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 30 - 40ml 5 - 
10ml 
Urotropin 10% 50 - 70 ml 30 - 50ml 10 - 
15ml 
Vitamin C 5% 20 ml 10ml 3 - 5ml 
Truyền chậm vào tĩnh mạch. 
 Dùng phƣơng pháp protein liệu pháp để tăng cƣờng sức đề kháng của cơ 
thể: dùng máu tự thân hoặc máu của con vật khác tiêm cho con bệnh. 
 Dùng thuốc điều trị bệnh kế phát. 
- 216 - 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 Trần Văn Bình (2006), Thuốc và phác đồ điều trị bệnh, Nhà xuất bản Nông 
nghiệp Hà Nội. 
 Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2009), Danh mục thuốc thú y được 
phép lưu hành, cấm sử dụng và hạn chế sử dụng tại Việt Nam. 
 Phạm Đức Chƣơng, Trần Tố, Nguyễn Quang Tuyên, Nguyễn Văn Sửu 
(2008), Độc chất học Thú y, Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội. 
 Phạm Đức Chƣơng, Cao Văn, Từ Quang Hiển, Nguyễn Thị Kim Lan (2003), 
Giáo trình Dược lý học Thú y, Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội. 
 Phạm Sỹ Lăng, Phan Địch Lân, Trƣơng Văn Dung (2002), Bệnh phổ biến ở 
lợn và biện pháp phòng trị, Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội. 
 Fao (2001), Cẩm nang về kiểm tra thịt tại các lò mổ, Nhà xuất bản Nông 
nghiệp. 
 Vũ Nhƣ Quán (2008), Giáo trình Ngoại khoa Thú y, Nhà xuất bản Giáo dục. 
 Chu Đức Thắng (2008), Giáo trình Chẩn đoán bệnh gia súc, Nhà xuất bản 
Nông nghiệp Hà Nội. 
 Phạm Ngọc Thạch (2006), Giáo trình bệnh Nội khoa gia súc, Nhà xuất bản 
Nông nghiệp Hà Nội. 
 Phạm Ngọc Thạch (2008), Giáo trình Nội - Chẩn, Nhà xuất bản Giáo dục. 
 Chu Thị Thơm (2006) Hướng dẫn phũng trị bằng thuốc nam một số bệnh ở 
gia súc, Nhà xuất bản Lao động. 
 Viện Thú y Quốc gia (2002), Cẩm nang chẩn đoán tiêu chuẩn về các bệnh 
gia súc ở Việt Nam, Dự án tắng cƣờng năng lực nghiên cứu Viện Thú y Quốc 
gia. 
 Vũ Đình Vƣợng (2004) Giáo trình bệnh Nội khoa gia súc, Nhà xuất bản 
Nông nghiệp Hà Nội. 
 htpt:/hanvet.com.vn/ sản phẩm thuốc 
 htpt:/vemedim.com.vn/ Sản phẩm thuốc. 
 217 - 
MỤC LỤC 
 Trang 
BÀI MỞ ĐẦU 1 
I. Khái niệm 1 
II. Nhiệm vụ của môn học 1 
III. Mối liên quan giữa các môn học khác 3 
PHẦN THỨ NHẤT: ĐẠI CƢƠNG VỀ BỆNH NỘI KHOA 4 
Chƣơng 1. Đại cƣơng về điều trị học 4 
I. Khái niệm về điều trị học 4 
II. Những nguyên tắc cơ bản của điều trị học 4 
III. Phân loại điều trị 7 
IV. Điều trị bằng kích thích phi đặc hiệu 8 
V. Điều trị bằng Novocain 10 
VII. Điều trị bằng yếu tố vật lý 14 
Chƣơng 2. Truyền máu và truyền dung dịch 20 
I. Truyền máu 20 
II. Truyền dịch 24 
PHẦN THỨ HAI: BỆNH NỘI KHOA Ở GIA SÚC 
Chƣơng 3. Bệnh ở hệ tim mạch 26 
Bệnh viêm nội tâm mạc cấp tính 27 
Bệnh viêm ngoại tâm mạc 30 
Bệnh tích nƣớc ở xoang bao tim 33 
Bệnh viêm cơ tim cấp tính 34 
Bệnh van tim 37 
Chƣơng 4. Bệnh ở hệ hô hấp 46 
Bệnh chảy máu mũi 47 
Bệnh viêm mũi thể cata cấp tính 49 
Bệnh viêm mũi thể cata mãn tính 51 
Bệnh viêm mũi thể màng giả 52 
Bệnh viêm thanh quản cata cấp 53 
Bệnh viêm thanh quản thể màng giả 55 
Bệnh viêm phế quản cata cấp tính 57 
- 218 - 
Bệnh viêm phế quản thể cata mãn tính 60 
Bệnh khí phế 63 
Bệnh xung huyết phù phổi 67 
Bệnh xuất huyết phổi 70 
Bệnh phế quản phế viêm 71 
Bệnh viêm phổi thuỳ 75 
Bệnh viêm phổi hoại thƣ hoá mủ 78 
Bệnh viêm màng phổi 81 
Chƣơng 5. Bệnh ở hệ tiêu hoá 85 
Bệnh viêm miệng 85 
Bệnh viêm tuyến mang tai 89 
Bệnh viêm họng 91 
Bệnh viêm thực quản 94 
Bệnh thực quản co giật 95 
Bệnh hẹp thực quản 96 
Bệnh dãn thực quản 97 
Bệnh tắc thực quản 98 
Bệnh dạ cỏ bội thực 102 
Bệnh liệt dạ cỏ 105 
Bệnh chƣớng hơi dạ cỏ cấp tính 109 
Bệnh chƣớng hơi dạ cỏ mãn tính 112 
Bệnh viêm dạ tổ ong do ngoại vật 113 
Bệnh nghẽn dạ lá sách 115 
Bệnh viêm dạ dày cata cấp tính 117 
Bệnh viêm dạ dày cata mãn tính 119 
Bệnh viêm dạ dày - ruột 121 
Bệnh viêm ruột thể cata cấp tính 125 
Bệnh viêm ruột thể cata mãn tính 128 
Hội chứng đau bụng ngựa 130 
Bệnh dãn dạ dày cấp tính 135 
Bệnh kinh luyến ruột 137 
Bệnh chƣớng hơi ruột 139 
- 219 - 
Chứng táo bón 141 
Ruột biến vị 143 
Bệnh viêm gan thực thể cấp tính 148 
Bệnh xơ gan 151 
Bệnh viêm phúc mạc 153 
Chƣơng 6. Bệnh ở hệ tiết niệu 155 
Bệnh viêm thận cấp tính 157 
Bệnh viêm thận cấp tính và mãn tính 159 
Bệnh viêm bể thận 162 
Bệnh viêm bàng quang 164 
Bệnh liệt bàng quang 166 
Co thắt bàng quang 168 
Bệnh viêm niệu đạo 169 
Cuội niệu 170 
Chƣơng 7. Bệnh của hệ thần kinh 173 
Bệnh cảm nắng 173 
Bệnh cảm nóng 175 
Bệnh viêm não và viêm màng não 176 
Bệnh viêm tuỷ sống 178 
Chứng động kinh 180 
Chƣơng 8. Bệnh về rối loạn trao đổi chất 182 
Bệnh còi xƣơng 182 
Bệnh mềm xƣơng 184 
Chƣơng 9. Trúng độc 187 
Trúng độc carbamid 194 
Trúng độc muối ăn 195 
Trúng độc sắn 196 
Trúng độc mốc ngô 197 
Trúng độc photpho hữu cơ 199 
Chƣơng 10. Bệnh của gia súc non 200 
Bệnh viêm ruột của gia súc non 201 
Bệnh viêm phổi của gia súc non 204 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 206 
- 220 -